महाभारतम्-12-शांतिपर्व-197

विकिस्रोतः तः
नेविगेशन पर जाएँ खोज पर जाएँ
← शांतिपर्व-196 महाभारतम्
द्वादशपर्व
महाभारतम्-12-शांतिपर्व-197
वेदव्यासः
शांतिपर्व-198 →
महाभारतम्/शांतिपर्व
  1. 001
  2. 002
  3. 003
  4. 004
  5. 005
  6. 006
  7. 007
  8. 008
  9. 009
  10. 010
  11. 011
  12. 012
  13. 013
  14. 014
  15. 015
  16. 016
  17. 017
  18. 018
  19. 019
  20. 020
  21. 021
  22. 022
  23. 023
  24. 024
  25. 025
  26. 026
  27. 027
  28. 028
  29. 029
  30. 030
  31. 031
  32. 032
  33. 033
  34. 034
  35. 035
  36. 036
  37. 037
  38. 038
  39. 039
  40. 040
  41. 041
  42. 042
  43. 043
  44. 044
  45. 045
  46. 046
  47. 047
  48. 048
  49. 049
  50. 050
  51. 051
  52. 052
  53. 053
  54. 054
  55. 055
  56. 056
  57. 057
  58. 058
  59. 059
  60. 060
  61. 061
  62. 062
  63. 063
  64. 064
  65. 065
  66. 066
  67. 067
  68. 068
  69. 069
  70. 070
  71. 071
  72. 072
  73. 073
  74. 074
  75. 075
  76. 076
  77. 077
  78. 078
  79. 079
  80. 080
  81. 081
  82. 082
  83. 083
  84. 084
  85. 085
  86. 086
  87. 087
  88. 088
  89. 089
  90. 090
  91. 091
  92. 092
  93. 093
  94. 094
  95. 095
  96. 096
  97. 097
  98. 098
  99. 099
  100. 100
  101. 101
  102. 102
  103. 103
  104. 104
  105. 105
  106. 106
  107. 107
  108. 108
  109. 109
  110. 110
  111. 111
  112. 112
  113. 113
  114. 114
  115. 115
  116. 116
  117. 117
  118. 118
  119. 119
  120. 120
  121. 121
  122. 122
  123. 123
  124. 124
  125. 125
  126. 126
  127. 127
  128. 128
  129. 129
  130. 130
  131. 131
  132. 132
  133. 133
  134. 134
  135. 135
  136. 136
  137. 137
  138. 138
  139. 139
  140. 140
  141. 141
  142. 142
  143. 143
  144. 144
  145. 145
  146. 146
  147. 147
  148. 148
  149. 149
  150. 150
  151. 151
  152. 152
  153. 153
  154. 154
  155. 155
  156. 156
  157. 157
  158. 158
  159. 159
  160. 160
  161. 161
  162. 162
  163. 163
  164. 164
  165. 165
  166. 166
  167. 167
  168. 168
  169. 169
  170. 170
  171. 171
  172. 172
  173. 173
  174. 174
  175. 175
  176. 176
  177. 177
  178. 178
  179. 179
  180. 180
  181. 181
  182. 182
  183. 183
  184. 184
  185. 185
  186. 186
  187. 187
  188. 188
  189. 189
  190. 190
  191. 191
  192. 192
  193. 193
  194. 194
  195. 195
  196. 196
  197. 197
  198. 198
  199. 199
  200. 200
  201. 201
  202. 202
  203. 203
  204. 204
  205. 205
  206. 206
  207. 207
  208. 208
  209. 209
  210. 210
  211. 211
  212. 212
  213. 213
  214. 214
  215. 215
  216. 216
  217. 217
  218. 218
  219. 219
  220. 220
  221. 221
  222. 222
  223. 223
  224. 224
  225. 225
  226. 226
  227. 227
  228. 228
  229. 229
  230. 230
  231. 231
  232. 232
  233. 233
  234. 234
  235. 235
  236. 236
  237. 237
  238. 238
  239. 239
  240. 240
  241. 241
  242. 242
  243. 243
  244. 244
  245. 245
  246. 246
  247. 247
  248. 248
  249. 249
  250. 250
  251. 251
  252. 252
  253. 253
  254. 254
  255. 255
  256. 256
  257. 257
  258. 258
  259. 259
  260. 260
  261. 261
  262. 262
  263. 263
  264. 264
  265. 265
  266. 266
  267. 267
  268. 268
  269. 269
  270. 270
  271. 271
  272. 272
  273. 273
  274. 274
  275. 275
  276. 276
  277. 277
  278. 278
  279. 279
  280. 280
  281. 281
  282. 282
  283. 283
  284. 284
  285. 285
  286. 286
  287. 287
  288. 288
  289. 289
  290. 290
  291. 291
  292. 292
  293. 293
  294. 294
  295. 295
  296. 296
  297. 297
  298. 298
  299. 299
  300. 300
  301. 301
  302. 302
  303. 303
  304. 304
  305. 305
  306. 306
  307. 307
  308. 308
  309. 309
  310. 310
  311. 311
  312. 312
  313. 313
  314. 314
  315. 315
  316. 316
  317. 317
  318. 318
  319. 319
  320. 320
  321. 321
  322. 322
  323. 323
  324. 324
  325. 325
  326. 326
  327. 327
  328. 328
  329. 329
  330. 330
  331. 331
  332. 332
  333. 333
  334. 334
  335. 335
  336. 336
  337. 337
  338. 338
  339. 339
  340. 340
  341. 341
  342. 342
  343. 343
  344. 344
  345. 345
  346. 346
  347. 347
  348. 348
  349. 349
  350. 350
  351. 351
  352. 352
  353. 353
  354. 354
  355. 355
  356. 356
  357. 357
  358. 358
  359. 359
  360. 360
  361. 361
  362. 362
  363. 363
  364. 364
  365. 365
  366. 366
  367. 367
  368. 368
  369. 369
  370. 370
  371. 371
  372. 372
  373. 373
  374. 374
  375. 375

जापकोपाख्याने कालयमधर्मविप्रेक्ष्वाक्वादीनां संवादः।।

युधिष्ठिर उवाच। 12-197-1x
कालमृत्युयमानां ते इक्ष्वाकोर्ब्राह्मणस्य च।
विवादो व्याहृतः पूर्वं तद्भवान्वक्तुमर्हति।।
12-197-1a
12-197-1b
भीष्म उवाच। 12-197-2x
अत्राप्युदाहरन्तीममितिहासं पुरातनम्।
इक्ष्वाकोः सूर्यपुत्रस्य यद्वृत्तं ब्राह्मणस्य च।।
12-197-2a
12-197-2b
कालस्य मृत्योश्च तथा यद्वृत्तं तन्निबोध मे।
यथा स तेषां संवादो यस्मिन्स्थानेऽपि चाभवत्।
`येनैव कारणेनात्र धर्मवादसमन्वितः।।'
12-197-3a
12-197-3b
12-197-3c
ब्राह्मणो जापकः कश्चिद्धर्मवृत्तो महायशाः।
षडङ्गविन्महाप्राज्ञः पैप्पलादिः स कौशिकः।।
12-197-4a
12-197-4b
तस्यापरोक्षं विज्ञानं षडङ्गेषु वभूव ह।
वेदेषु चैव निष्णातो हिमवत्पादसंश्रयः।।
12-197-5a
12-197-5b
सोयं ब्राह्मं पस्तेपे संहितां संयतो जपन्।
तस्य वर्षसहस्रं तु नियमेन तथा गतम्।।
12-197-6a
12-197-6b
स देव्या दर्शितः साक्षात्प्रीतास्मीति तदा किल।
जप्यमावर्तयंस्तूष्णीं न स तां किंचिदब्रवीत्।।
12-197-7a
12-197-7b
तस्यानुकम्पया देवी प्रीता समभवत्तदा।
वेदमाता ततस्तस्य तज्जप्यं समपूजयत्।।
12-197-8a
12-197-8b
`चतुर्भिरक्षरैर्युक्ता सोमपानेऽक्षराष्टका।
जगद्बीजसमायुक्ता चनुर्विशाक्षरात्मिका।।'
12-197-9a
12-197-9b
समाप्य जप्यं तूत्थाय शिरसा पादयोस्तदा।
पपात देव्या धर्मात्मा वचनं चेदमब्रवीत्।।
12-197-10a
12-197-10b
दिष्ट्या देवि प्रसन्ना त्वं दर्शनं चागता मम।
यदि चापि प्रसन्नासि जप्ये मे रमतां मनः।।
12-197-11a
12-197-11b
सावित्र्युवाच। 12-197-12x
किं प्रार्थयसि विप्रर्षे किं चेष्टं करवाणि ते।
प्रब्रूहि जपतां श्रेष्ठ सर्वं तत्ते भविष्यति।।
12-197-12a
12-197-12b
इत्युक्तः स तदा देव्या विप्रः प्रोवाच धर्मवित्।
जप्यं प्रति ममेच्छेयं वर्धत्विति पुनः पुनः।।
12-197-13a
12-197-13b
मनसश्च समाधिर्मे वर्धेताहरहः शुभे।
तत्तथेति ततो देवी मधुरं प्रत्यभाषत।।
12-197-14a
12-197-14b
इदं चैवापरं प्राह देवी तत्प्रियकाम्यया।
निरयं नैव याता त्वं यत्र याता द्विजर्षभाः।।
12-197-15a
12-197-15b
यास्यसि ब्रह्मणः स्थानमनिमित्तमतन्द्रितः।
साधु ते भविता चैतद्यत्त्वयाऽहमिहार्थिता।।
12-197-16a
12-197-16b
नियतो जप चैकाग्रो धर्मस्त्वां समुपैष्यति।
कालो मृत्युर्यमश्चैव समायास्यन्ति तेऽन्तिकम्।
भविता च विवादोऽत्र तव तेषां च धर्मतः।।
12-197-17a
12-197-17b
12-197-17c
भीष्म उवाच। 12-197-18x
एवमुक्त्वा भगवती जगाम भवनं स्वकम्।। 12-197-18a
ब्राह्मणोऽपि जपन्नास्ते दिव्यं वर्षशतं तथा।
सदा दान्तो जितक्रोधः सत्यसन्धोऽनसूयकः।।
12-197-19a
12-197-19b
समाप्ते नियमे तस्मिन्नथ विप्रस्य धीमतः।
साक्षात्प्रीतस्तदा धर्मो दर्शयामास तं द्विजम्।।
12-197-20a
12-197-20b
धर्म उवाच। 12-197-21x
द्विजाते पश्य मां धर्ममहं त्वां द्रष्टुमागतः।
जप्यस्यास्य फलं यत्तत्प्रंप्राप्तं तच्च मे शृणु।।
12-197-21a
12-197-21b
जिता लोकास्त्वया सर्वे ये दिव्या ये च मानुषाः।
देवानां निलयान्साधो सर्वानुत्क्रम्य यास्यसि।।
12-197-22a
12-197-22b
प्राणत्यागं कुरु मुने गच्छ लोकान्यथेप्सितान्।
त्यक्त्वाऽऽत्मनः शरीरं च ततो लोकानवाप्स्यसि।।
12-197-23a
12-197-23b
ब्राह्मण उवाच। 12-197-24x
कृतं लोकेन मे धर्म गच्छ त्वं च यथासुखम्।
बहुदुःखमहं देहं नोत्सृजेयमहं विभो।।
12-197-24a
12-197-24b
धर्म उवाच। 12-197-25x
`अचलं ते मनः कृत्वा त्यज देहं महामते।
अनेन किं ते संयोगः कथं मोहं गमिष्यसि।।'
12-197-25a
12-197-25b
अवश्यं भोः शरीरं ते त्यक्तव्यं मुनिपुङ्गव।
स्वर्गमारोह भो विप्र किं वा वै रोचतेऽनघ।।
12-197-26a
12-197-26b
ब्राह्मण उवाच। 12-197-27x
किमुक्तं धर्म किं नेति कस्मान्मां प्रोक्तवानसि।
त्यज देहं द्विजेति त्वं ससंबुध्यात्र मे यदि।।
12-197-27a
12-197-27b
न रोचये स्वर्गवासं विना देहमहं विभो।
गच्छ धर्म न मे श्रद्धा स्वर्गं गन्तुं विनाऽऽत्मना।।
12-197-28a
12-197-28b
धर्म उवाच। 12-197-29x
अलं देहे मनः कृत्वा त्यक्त्वा देहं सुखी भव।
गच्छ लोकानरजसो यत्र गत्वा न शोचसि।।
12-197-29a
12-197-29b
ब्राह्मण उवाच। 12-197-30x
रमे जपन्महाभाग कृतं लोकैः सनातनैः।
सशरीरेण गन्तव्यं मया स्वर्गं न चान्यथा।।
12-197-30a
12-197-30b
धर्म उवाच। 12-197-31x
`एवं ते कायसंप्रातिर्वर्तते मुनिसत्तम।'
यदि त्वं नेच्छसि त्यक्तुं शरीरं पश्य वै द्विज।
एष कालस्तथा मृत्युर्यमश्च त्वामुपागताः।।
12-197-31a
12-197-31b
12-197-31c
भीष्म उवाच। 12-197-32x
अथ वैवस्वतः कालो मृत्युश्च त्रितयं विभो।
ब्राह्मणं तं महाभागमुपगम्येदमब्रवन्।।
12-197-32a
12-197-32b
यम उवाच। 12-197-33x
तपसोऽस्य सुतप्तस्य तथा सुचरितस्य च।
फलप्राप्तिस्तव श्रेष्ठा यमोऽहं त्वामुपब्रुवे।।
12-197-33a
12-197-33b
काल उवाच। 12-197-34x
यथावदस्य जप्यस्य फलं प्राप्तस्त्वमुत्तमम्।
कालस्ते स्वर्गमारोढुं कालोऽहं त्वामुपागतः।।
12-197-34a
12-197-34b
मृत्युरुवाच। 12-197-35x
मृत्युं मां विद्धि धर्मज्ञ रूपिणं स्वयमागतम्।
कालेन चोदितो विप्र त्वामितो नेतुमद्य वै।।
12-197-35a
12-197-35b
ब्राह्मण उवाच। 12-197-36x
स्वागतं सूर्यपुत्राय कालाय च महात्मने।
मृत्यवे चाथ धर्माय किं कार्यं करवाणि वः।।
12-197-36a
12-197-36b
भीष्म उवाच। 12-197-37x
अर्ध्यं पाद्यं च दत्त्वा स तेभ्यस्तत्र समागम।
अब्रवीत्परमप्रीतः स्वशक्त्या किं करोमि वः।।
12-197-37a
12-197-37b
`स्वकार्यनिर्भरा यूयं परोपद्रवहेतवः।
भवन्तो लोकसामान्याः किमर्थं ब्रूत सत्तमाः।।
12-197-38a
12-197-38b
यम उवाच। 12-197-39x
वयमप्येवमत्युग्रा धातुराज्ञापुरः सराः।
चोदिता धावमाना वै कर्मभावमनुव्रताः।।
12-197-39a
12-197-39b
भीष्म उवाच।' 12-197-40x
तस्मिन्नेवाथ काले तु तीर्थयात्रामुपागतः।
इक्ष्वाकुरगमत्तत्र समेता यत्र ते विभो।।
12-197-40a
12-197-40b
सर्वानेव तु राजर्षिः संपूज्याथ प्रणम्य च।
कुशलप्रश्नमकरोत्सर्वेषां राजसत्तमः।।
12-197-41a
12-197-41b
तस्मै सोऽथासनं दत्त्वा पाद्यमर्ध्यं तथैव च।
अब्रवीद्ब्राह्मणो वाक्यं कृत्वा कुशलसंविदम्।।
12-197-42a
12-197-42b
स्वागतं ते महाराज ब्रूहि यद्यदिहेच्छसि।
स्वशक्त्या किं करोमीह तद्भवान्प्रब्रवीतु माम।।
12-197-43a
12-197-43b
राजोवाच। 12-197-44x
राजाऽहं ब्राह्मणश्च त्वं यदा षट्‌कर्मसंस्थितः।
ददानि वसु किंचित्ते प्रार्थितं तद्वदस्व मे।।
12-197-44a
12-197-44b
ब्राह्मण उवाच। 12-197-45x
द्विविधो ब्राह्मणो राजन्धर्मश्च द्विविधः स्मृतः।
प्रवृत्तश्च निवृत्तश्च निवृत्तोऽह प्रतिग्रहात्।।
12-197-45a
12-197-45b
तेभ्यः प्रयच्छ दानानि ये प्रवृत्ता नराधिप।
अहं न प्रतिगृह्णामि किमिष्टं किं ददामि ते।
ब्रूहि त्वं नृपतिश्रेष्ठ तपसा साधयामि किम्।।
12-197-46a
12-197-46b
12-197-46c
राजोवाच। 12-197-47x
क्षत्रियोऽहं न जानामि देहीति वचनं क्वचित्।
प्रयच्छ युद्धमित्येवंवादी चास्मि द्विजोत्तम।।
12-197-47a
12-197-47b
ब्राह्मण उवाच। 12-197-48x
तुष्यसि त्वं स्वधर्मेण तथा तुष्टा वयं नृप।
अन्योन्यस्योत्तरं नास्ति यदिष्टं तत्समाचर।।
12-197-48a
12-197-48b
राजोवाच। 12-197-49x
स्वशक्त्याऽहं ददानीति त्वया पूर्वमुदाहृतम्।
याचे त्वां दीयतां मह्यं जप्यस्यास्य फलं द्विज।।
12-197-49a
12-197-49b
ब्राह्मण उवाच। 12-197-50x
युद्धं मम सदा वाणी याचतीति विकत्थसे।
न च युद्धं मया सार्धं किमर्थं याचसे पुनः।।
12-197-50a
12-197-50b
राजोवाच। 12-197-51x
वाग्वज्राब्राह्मणाः प्रोक्ताः क्षत्रिया बाहुजीविनः।
वाग्युद्धं तदिदं तीव्रं मम विप्र त्वया सह।।
12-197-51a
12-197-51b
ब्राह्मण उवाच। 12-197-52x
सेयमद्य प्रतिज्ञा मे स्वशक्त्या किं प्रदीयताम्।
ब्रूहि दास्यामि राजेन्द्र विभवे सति माचिरम्।।
12-197-52a
12-197-52b
राजोवाच। 12-197-53x
यत्तद्वर्षशतं पूर्णं जप्यं वै जपता त्वया।
फलं प्राप्तं तत्प्रयच्छ मम दित्सुर्भवान्यदि।।
12-197-53a
12-197-53b
ब्राह्मण उवाच। 12-197-54x
परमं गृह्यतां तस्य फलं यज्जपितं मया।
अर्धं त्वमविचारेण फलं तस्य ह्यवाप्नुहि।।
12-197-54a
12-197-54b
अथवा सर्वमेवेह मामकं जापकं फलम्।
राजन्प्राप्नुहि कामं त्वं यदि सर्वमिहेच्छसि।।
12-197-55a
12-197-55b
राजोवाच। 12-197-56x
कृतं सर्वेण भद्रं ते जप्यं यद्याचितं मया।
स्वस्ति तेऽस्तु गमिष्यामि किंच तस्य फलं वद।।
12-197-56a
12-197-56b
ब्राह्मण उवाच। 12-197-57x
फलप्राप्तिं न जानामि दत्तं यज्जपितं मया।
अयं धर्मश्च कालश्च यमो मृत्युश्च साक्षिणः।।
12-197-57a
12-197-57b
राजोवाच। 12-197-58x
अज्ञातमस्य धर्मस्य फलं किं मे करिष्यति।
फलं ब्रवीषि धर्मस्य न चेज्जप्यकृतस्य माम्।
प्राप्नोतु तत्फलं विप्रो नाहमिच्छे ससंशयम्।।
12-197-58a
12-197-58b
12-197-58c
ब्राह्मण उवाच। 12-197-59x
नाददेऽपरदत्तं वै दत्तं वा चाफलं मया।
वाक्यं प्रमाणं राजर्षे ममाद्य तव चैव हि।।
12-197-59a
12-197-59b
सकृदंशो निपतति सकृत्कन्या प्रदीतये।
सकृदेव ददानीति त्रीण्येतानि सकृत्सकृत्।।
12-197-60a
12-197-60b
नाभिसंधिर्मया जप्ये कृतपूर्वः कदाचन।
जप्यस्य राजशार्दूल कथं वेत्स्याम्यहं फलम्।।
12-197-61a
12-197-61b
ददस्वेति त्वया चोक्तं दत्तं वाचा फलं मया।
न वाचं दूषयिष्यामि सत्यं रक्ष स्थिरो भव।।
12-197-62a
12-197-62b
अथैवं वदतो मेऽद्य वचनं न करिष्यसि।
महानधर्मो भविता तव राजन्मृषा कृतः।।
12-197-63a
12-197-63b
न युक्ता तु मृषावाणी त्वया वक्तुमरिंदम।
तथा मयाऽप्यभिहितं मिथ्या कर्तुं न शक्यते।।
12-197-64a
12-197-64b
संश्रुतं च मया पूर्वं ददानीत्यविचारितम्।
तद्गृह्णीष्वाविचारेण यदि सत्ये स्थितो भवान्।।
12-197-65a
12-197-65b
इहागम्य हि मां राजञ्जाप्यं फलमयाचथाः।
तन्मे निसृष्टं गृह्णीष्व भव सत्येस्थितोपि च।।
12-197-66a
12-197-66b
नायं लोकोऽस्ति न परो न च पूर्वान्स तारयेत्।
कुत एवापरान्राजन्मृषावादपरायणः।।
12-197-67a
12-197-67b
न यज्ञाध्ययने दानं नियमास्तारयन्ति हि।
यथा सत्यं परे लोके तथेह पुरुषर्षभ।।
12-197-68a
12-197-68b
तपांसि यानि चीर्णानि चरिष्यन्ति च यत्तपः।
समाशतैः सहस्रैश्च तत्सत्यान्न विशिष्यते।।
12-197-69a
12-197-69b
सत्यमेकं परं ब्रह्म सत्यमेकं परं तपः।
सत्यमेकं परो यज्ञः सत्यमेकं परं श्रुतम्।।
12-197-70a
12-197-70b
सत्यं वेदेषु जागर्ति फलं सत्ये परं स्मृतम्।
तपो धर्मो दमश्चैव सर्वं सत्ये प्रतिष्ठितम्।।
12-197-71a
12-197-71b
सत्यं वेदास्तथाङ्गानि सत्यं यज्ञास्तथा विधिः।
व्रतचर्या तथा सत्यमोंकारः सत्यमेव च।।
12-197-72a
12-197-72b
प्राणिनां जननं सत्यं सत्यं सन्ततिरेव च।
सत्येन वायुरभ्येति सत्येन तपते रविः।।
12-197-73a
12-197-73b
सत्येन चाग्निर्दहति स्वर्गः सत्ये प्रतिष्ठितः।
सत्यं यज्ञस्तपो वेदाः स्तोभा मन्त्राः सरस्वती।।
12-197-74a
12-197-74b
तुलामारोपितो धर्मः सत्यं चैवेति नः श्रुतम्।
समां कक्षां धारयतो यः सत्यं ततोऽधिकम्।।
12-197-75a
12-197-75b
यतो धर्मस्ततः सत्यं सर्वं सत्येन वर्धते।
किमर्थमनृतं कर्म कर्तुं राजंस्त्वमिच्छसि।।
12-197-76a
12-197-76b
सत्ये कुरु स्थिरं भावं मा राजन्ननृतं कृथाः।
कस्मात्त्वमनृतं वाक्यं देहीति कुरुषेऽशुभम्।।
12-197-77a
12-197-77b
यदि जप्यफलं दत्तं मया नेच्छसि वै नृप।
स्वधर्मेभ्यः परिभ्रष्टो लोकाननुचरिष्यसि।।
12-197-78a
12-197-78b
संश्रुत्य यो न दित्सेत याचित्वा यश्च नेच्छति।
उभावानृतिकावेतो न मृपा कर्तुमर्हसि।।
12-197-79a
12-197-79b
राजोवाच। 12-197-80x
योद्धव्यं रक्षितव्यं च क्षत्रधर्मः किल द्विज।
दातारः क्षत्रियाः प्रोक्ता गृह्णीयां भवतः कथम्।।
12-197-80a
12-197-80b
ब्राह्मण उवाच। 12-197-81x
न च्छन्दयामि ते राजन्नापि ते गृहमाव्रजम्।
इहागम्य तु याचित्वा न गृह्णीषे पुनः कथम्।।
12-197-81a
12-197-81b
धर्म उवाच। 12-197-82x
अविवादोऽस्तु युवयोर्वित्तं मां धर्ममागतम्।
द्विजो दानफलैर्युक्तो राजा सत्यफलेन च।।
12-197-82a
12-197-82b
स्वर्ग उवाच। 12-197-83x
स्वर्गं मां विद्धि राजेन्द्र रूपिणं स्वयमागतम्।
अविवादोऽस्तु युवयोरुमौ तुल्यफलौ युवाम्।।
12-197-83a
12-197-83b
राजोवाच। 12-197-84x
कृतं स्वर्गेण मे कार्यं गच्छ स्वर्ग यथागतम्।
विप्रो यदीच्छते दातुं चीर्णं गृह्णातु मे फलम्।।
12-197-84a
12-197-84b
ब्राह्मण उवाच। 12-197-85x
बाल्ये यदि स्मादज्ञानान्मया हस्तः प्रसारितः।
निवृत्तलक्षणं धर्ममुपासे संहितां जपन्।।
12-197-85a
12-197-85b
निवृत्तं मां चिराद्राजन्विप्रलोभयसे कथम्।
स्वेन कार्यं करिष्यामि त्वत्तो नेच्छे फलं नृप।
तपःस्वाध्यायशीलोऽहं निवृत्तश्च प्रतिग्रहात्।।
12-197-86a
12-197-86b
12-197-86c
राजोवाच। 12-197-87x
यदि विप्र विसृष्टं ते जप्यस्य फलमुत्तमम्।
आवयोर्यत्फलं किंचित्सहितं नौ तदस्त्विह।।
12-197-87a
12-197-87b
द्विजाः प्रतिग्रहे युक्ता दातारो राजवंशजाः।
यदि धर्मः क्षुतो विप्र सहैव फलमस्तु नौ।।
12-197-88a
12-197-88b
मा वा भूत्सह भोज्यं नौ मदीयं फलमाप्नुहि।
प्रतीच्छ मत्कृतं धर्मं यदि ते मय्यनुग्रहः।।
12-197-89a
12-197-89b
भीष्म उवाच। 12-197-90x
ततो विकृतवैषौ द्वौ पुरुषौ समुपस्थितौ।
गृहीत्वाऽन्योन्यमावेष्ठ्य कुचेलावूचतुर्वचः।।
12-197-90a
12-197-90b
न मे धारयसीत्येको धारयामीति चापरः।
इहास्ति नौ विवादोऽयमयं राजाऽनुशासकः।।
12-197-91a
12-197-91b
सत्यं ब्रवीम्यहमिदं न मे धारयते भवान्।
अनृतं वदसीह त्वमृणं ते धारयाम्यहम्।
12-197-92a
12-197-92b
तावुभौ सुभृशं तप्तौ राजानमिदमृचतुः।
परीक्ष्यौ तु यथा स्याव नावामिह विगर्हितौ।।
12-197-93a
12-197-93b
विरूप उवाच। 12-197-94x
घारयामि नरव्याघ्र विकृतस्येह गोः फलम्।
ददतश्च न गृह्णाति विकृतो मे महीपते।।
12-197-94a
12-197-94b
विकृत उवाच। 12-197-95x
न मे धारयते किंचिद्विरूपोऽयं नराधिप।
मिथ्या ब्रवीत्ययं हि त्वां सत्याभासं नराधिप।।
12-197-95a
12-197-95b
राजोवाच। 12-197-96x
विरूप किं धारयते भवानस्य ब्रवीतु मे।
श्रुत्वा तथा करिष्येऽहमिति मे धीयते मनः।।
12-197-96a
12-197-96b
विरूप उवाच। 12-197-97x
शृणुष्वावहितो राजन्यथैतद्धारयाम्यहम्।
विकृतस्यास्य राजर्षे निखिलेन नराधिप।।
12-197-97a
12-197-97b
अनेन धर्मप्राप्त्यर्थं शुभा दत्ता पुराऽनघ।
धेनुर्विप्राय राजर्षे तपःस्वाध्यायशीलिने।।
12-197-98a
12-197-98b
तस्याश्चायं मया राजन्फलमभ्येत्य याचितः।
विकृतेन च मे दत्तं विशुद्धेनान्तरात्मना।।
12-197-99a
12-197-99b
ततो मे सुकृतं कर्म कृतमात्मविशुद्धये।
गावौ च कपिले क्रीत्वा वत्सले बहुदोहने।।
12-197-100a
12-197-100b
ते चोञ्छवृत्तये राजन्मया समुपवर्जिते।
यथाविधि यथाश्रद्धं तदस्याहं पुनः प्रभो।।
12-197-101a
12-197-101b
इहाद्यैव प्रयच्छामि गृहीत्वा द्विगुणां फलम्।
एवं स्यात्पुरुषव्याघ्र कःशुद्धः कोऽत्र दोषवान्।।
12-197-102a
12-197-102b
एवं विवदमानौ स्वस्त्यामिहाभ्यागतौ नृप।
कुरु धर्ममधर्मं वा विनये नौ समादध।।
12-197-103a
12-197-103b
यदि नेच्छति मे दानं यथा दत्तमनेन वै।
भवानत्र स्थिरो भूत्वा मार्गे स्थापयिताऽद्य नौ।।
12-197-104a
12-197-104b
राजोवाच। 12-197-105x
दीयमानं न गृह्णासि ऋणं कस्मात्त्वमद्य वै।
यथैव तेऽभ्यनुज्ञातं यथा गृह्णीष्व माचिरम्।।
12-197-105a
12-197-105b
विकृत उवाच। 12-197-106x
दीयतामित्यनेनोक्तं ददानीति तथा मया।
नायं मे धारयत्यत्र गच्छतां यत्र वाञ्छति।।
12-197-106a
12-197-106b
राजोवाच। 12-197-107x
ददतोऽस्य न गृह्णासि विषमं प्रतिभाति मे।
दणड्यो हि त्वं मम मतो नास्त्यत्र खलु संशयः।।
12-197-107a
12-197-107b
विकृत उवाच। 12-197-108x
मयाऽस्य दत्तं राजर्षे गृह्णीयां तत्कथं पुनः।
को ममात्रापराधो मे दण्डमाज्ञापय प्रभो।।
12-197-108a
12-197-108b
विरूप उवाच। 12-197-109x
दीयमानं यदि मया न गृह्णासि कथंचन।
नियच्छति त्वां नृपतिरयं धर्मानुशासकः।।
12-197-109a
12-197-109b
विकृत उवाच। 12-197-110x
स्वयं मया याचितेन दत्तं कथमिहाद्य तत्।
गृह्णीयां गच्छतु भवानभ्यनुज्ञां ददानि ते।।
12-197-110a
12-197-110b
ब्राह्मण उवाच। 12-197-111x
श्रुतमेतत्त्वया राजन्ननयोः कथितं द्वयोः।
प्रतिज्ञातं मया यत्ते तद्गृहाणाविचारितम्।।
12-197-111a
12-197-111b
राजोवाच। 12-197-112x
प्रस्तुतं सुमहत्कार्यमनयोर्गह्वरं यथा।
जापकस्य दृढीकारः कथमेतद्भविष्यति।।
12-197-112a
12-197-112b
यदि तावन्न गृह्णामि जापकेनापवर्जितम्।
कथं न लिप्येयमहं पापेन महताऽद्य वै।।
12-197-113a
12-197-113b
तौ चोवाच स राजर्षिः कृतकार्यौ गमिष्यथः।
नेदानीं मामिहासाद्य राजधर्मो भवेन्मृषा।।
12-197-114a
12-197-114b
स्वधर्मः परिपाल्यस्तु राज्ञामिति विनिश्चयः।
विप्रधर्मश्च गहनो मामनात्मानमाविशत्।।
12-197-115a
12-197-115b
ब्राह्मण उवाच। 12-197-116x
गृहाण धारयेऽहं च याचितं संश्रुतं मया।
न चेद्भहीष्यसे राजञ्शपिष्ये त्वां न संशयः।।
12-197-116a
12-197-116b
राजोवाच। 12-197-117x
धिग्राजधर्मं यस्यायं कार्यस्येह विनिश्चयः।
इत्यर्थं मे ग्रहीतव्यं कथं तुल्यं भवेदिति।।
12-197-117a
12-197-117b
एष पाणिरपूर्वं मे निक्षेपार्थं प्रसारितः।
यन्मे धारयसे विप्र तदिदानीं प्रदीयताम्।।
12-197-118a
12-197-118b
ब्राह्मण उवाच। 12-197-119x
संहितां जपता यावान्गुणः कश्चित्कृतो मया।
तत्सर्वं प्रतिगृह्णीष्व यदि किंचिदिहास्ति मे।।
12-197-119a
12-197-119b
राजोवाच। 12-197-120x
जलमेतन्निपतितं मम पाणौ द्विजोत्तम।
सममस्तु सहैवास्तु प्रतिगृह्णातु वै भवान्।।
12-197-120a
12-197-120b
विरूप उवाच। 12-197-121x
कामक्रोधौ विद्धि नौ त्वमावाभ्यां कारितो भवान्।
`जिज्ञासमानौ युवयोर्मनोत्थं तु द्विजोत्तम।।'
12-197-121a
12-197-121b

सहेति च यदुक्तं ते समा लोकास्तवास्य च।
नायं धारयते किंचिज्जिज्ञासा त्वत्कृते कृता।।

12-197-122a
12-197-122b

कालो धर्मस्तथा मृत्युः कामक्रोधौ तथा युवाम्।
सर्वमन्योन्यनिष्कर्षे निकृष्टं पश्यतस्तव।।

12-197-123a
12-197-123b

`सर्वेषामुपरिस्थानं ब्रह्मणो व्यक्तजन्मनः।
युवयोः स्थानमूलं निर्द्वन्द्वममलात्मकम्।।

12-197-124a
12-197-124b

सर्वे गच्छाम यत्र स्वान्स्वाँल्लोकांश्च तथा वयम्।'
गच्छ लोकाञ्जितान्स्वेन कर्मणा यत्र वाञ्छसि।।

12-197-125a
12-197-125b

` ततो धर्मयमाद्यास्ते वाक्यमूचुर्नपर्द्विजौ।
अस्माकं यः स्मृतो मूर्धा ब्रह्मलोकमिति स्मृतं।।

12-197-126a
12-197-126b
तत्रस्थौ हि भवन्तौ हि युवाभ्यां निर्जिता वयम्।
युवयोः काम आपन्नस्तत्काम्यमविशङ्कया।।'
12-197-127a
12-197-127b
भीष्म उवाच। 12-197-128x
जापकानां फलावाप्तिर्मया ते संप्रदर्शिता।
गतिः स्थानं च लोकाश्च जापकेन यथा जिताः।।
12-197-128a
12-197-128b
प्रयाति संहिताध्यायी ब्रह्माणं परमेष्ठिनम्।
अथवाऽग्निं समायाति सूर्यमाविशतेऽपि वा।।
12-197-129a
12-197-129b
स तैजसेन भावेन यदि तत्र रमत्युत।
गुणांस्तेषां समाधत्ते रागेण प्रतिमोहितः।।
12-197-130a
12-197-130b
एवं सोमे तथा वायौ भूम्याकाशशरीरगः।
सरागस्तत्र वसति गुणांस्तेषां समाचरन्।।
12-197-131a
12-197-131b
अथ तत्र विरागी स परं गच्छत्यसंशयम्।
परमव्ययमिच्छन्स तमेवाविशते पुनः।।
12-197-132a
12-197-132b
अमृताच्चामृतं प्राप्तः शान्तीभूतो निरात्मवान्।
ब्रह्मभूतः स निर्द्वन्द्वः सुखी शान्तो निरामयः।।
12-197-133a
12-197-133b
ब्रह्मस्थानमनावर्तमेकमक्षरसंज्ञकम्।
अदुःखमजरं शान्तं स्थानं तत्प्रतिपद्यते।।
12-197-134a
12-197-134b
चतुर्भिर्लक्षणैर्हीनं तथा पड्भिः सषोडशैः।
पुरुषं तमतिक्रम्य आकाशं प्रतिपद्यते।।
12-197-135a
12-197-135b
अथ नेच्छति रागात्मा सर्वं तदधितिष्ठति।
यच्च प्रार्थयते तच्च मनसा प्रतिपद्यते।।
12-197-136a
12-197-136b
अथवा चेक्षते लोकान्सर्वान्निरयसंज्ञितान्।
निस्पृहः सर्वतो मुक्तस्तत्र वै रमते सुखम्।।
12-197-137a
12-197-137b
एवमेषा महाराज जापकस्य गतिर्यथा।
एतत्ते सर्वमाख्यातं किं भूयः श्रोतुमर्हसि।।
12-197-138a
12-197-138b
।। इति श्रीमन्महाभारते सान्तिपर्वणि
मोक्षधर्मपर्वणि सप्तनवत्यधिकशततमोऽध्यायः।। 197।।

[सम्पाद्यताम्]

12-197-1 आयुःपरिच्छेदिका देवता कालः। प्राणवियोजिका मृत्युः। पुण्यापुण्यफलदायिका यमः। तत् तम्।। 12-197-2 सूर्यपुत्रस्य यमस्य।। 12-197-4 जापको मन्त्राध्ययनपरः। पैप्पलाद इति ड. पाठः।। 12-197-7 देव्या सावित्र्या दर्शितो दर्शनदानेनानुगृहीतः।। 12-197-14 समाधिर्नियमः।। 12-197-15 निरयं स्वर्गं क्षयिणम्। याता यास्यसि। याता गताः।। 12-197-16 अनिमित्तमजन्यम्। यज्जप्ये मे रमतां मन इति।। 12-197-20 दर्शयामास आत्मानं दर्शितवान्।। 12-197-24 बहुदुःखसुखमिति झ.ध. पाठः।। 12-197-56 कृतमलं सर्वेण जपफलेन।। 12-197-57 यज्जपितं जप्यं तस्येति शेषः।। 12-197-61 अभिसंधिः कामः। निष्कामस्य जपस्यानन्तं फलमिति भावः।। 12-197-62 दूषयिष्यामि अन्यथाकरिष्यामि।। 12-197-66 मे मया निसृष्टं दत्तम्।। 12-197-77 देहीति उक्त्वेति शेषः।। 12-197-81 न च्छन्दयामि प्रतिगृह्णीष्वेति न प्रार्थितवानस्मि।। 12-197-84 तत्प्रतीच्छतु मे फलमिति ध. पाठः। बहु गृह्णातु मे फलमिति ट. पाठः।। 12-197-90 द्वौ पुरुषौ कामक्रोधौ।। 12-197-93 परीक्ष्य त्वं यथा स्यावो नावामिति झ. पाठः।। 12-197-94 प्रार्थना हि राज्ञोऽननुरूपेति तस्य कामो विकृतसंज्ञः। शान्तिस्वभावस्यापि जापकस्य याचित्वापि दीयमानं न गृह्णातीति राजानं प्रति यः क्रोधः स विरूपसंज्ञः। गोः फलं वाचं धेनुमुपासीतेति श्रुतेर्धेनुसरूप्रायाः वाचः। जपस्य फलमित्यर्थः।। 12-197-98 धेनुर्वाक्। विप्राय परमेश्वराय।। 12-197-106 धारयामीति झ. ट. पाठः।। 12-197-118 निक्षेपार्थं प्रतिगृह्य प्रदानार्थम्।। 12-197-131 तेषां सूर्यादिलोकपालानां गुणान् प्रकाशकत्वादीन्।।

शांतिपर्व-196 पुटाग्रे अल्लिखितम्। शांतिपर्व-198