महाभारतम्-12-शांतिपर्व-237

महाभारतम्
द्वादशपर्व
महाभारतम्-12-शांतिपर्व-237
वेदव्यासः

भीष्मेण युधिष्ठिरंप्रति सद्गुणानां जनवशीकरणकारणत्वे दृष्टान्ततया उग्रसेनाय कृष्णोदितनारदगुणानुवादः।। 1।।

युधिष्ठिर उवाच।
प्रियः सर्वस्य लोकस्य सर्वसत्वाभिनन्दितः।
गुणैः सर्वैरुपेतश्च को न्वस्ति भुवि मानवः।। 12-237-1

भीष्म उवाच।
अत्र ते वर्तयिष्यामि पृच्छतो भरतर्षभ।
उग्रसेनस्य संवादं नारदे केशवस्य च।। 12-237-2

उग्रसेन उवाच।
यस्य संकल्पते लोको नारदस्य प्रकीर्तने।
मन्ये स गुणसंपन्नो ब्रूहि तन्मम पृच्छतः।। 12-237-3

वासुदेव उवाच।
कुकुराधिप यान्मन्ये शृणु तान्मे विवक्षतः।
नारदस्य गुणान्साधून्संक्षेपेण नराधिप।। 12-237-4

न चारित्रनिमित्तोऽस्याहंकारो देहपातनः।
अभिन्नश्रुतचारित्रस्तस्मात्सर्वत्र पूजितः।। 12-237-5

अरतिः क्रोधचापल्ये भयं नैतानि नारदे।।
अदीर्घसूत्रः शूरश्च तस्मात्सर्वत्र पूजितः।। 12-237-6

उपास्यो नारदो बाढं वाचि नास्य व्यतिक्रमः।
कामतो यदि वा लोभात्तस्मात्सर्वत्र पूजितः।। 12-237-7

अध्यात्मविधितत्त्वज्ञः क्षान्तः शक्तो जितेन्द्रियः।
ऋजुश्च सत्यवादी च तस्मात्सर्वत्र पूजितः।। 12-237-8

तेजसा यशसा बुद्ध्या ज्ञानेन विनयेन च।
जन्मना तपसा वृद्धस्तस्मात्सर्वत्र पूजितः।। 12-237-9

सुशीलः सुखसंवेशः सुभोजः स्वादरः शुचिः।
सुवाक्यश्चाप्यनीर्ष्यश्च तस्मात्सर्वत्र पूजितः।। 12-237-10

कल्याणं कुरुते बाढं पापमस्मिन्न विद्यते।
न प्रीयते परानर्थैस्तस्मात्सर्वत्र पूजितः।। 12-237-11

वेदश्रूतिभिराख्यानैरर्थानभिजिगीषति।
तितिक्षुरनवज्ञश्च तस्मात्सर्वत्र पूजितः।। 12-237-12

समत्वाच्च प्रियो नास्ति नाप्रियश्च कथंचन।
मनोऽनुकूलवादी च तस्मात्सर्वत्र पूजितः।। 12-237-13

बहुश्रुतश्चित्रकथः पण्डितोऽनलसोऽशठः।
अदीनोऽक्रोधनोऽलुब्धस्तस्मात्सर्वत्र पूजितः।। 12-237-14

नार्थे धने वा कामे वा भूतपूर्वोऽस्य विग्रहः।
दोषाश्चास्य समुच्छिन्नास्तस्मात्सर्वत्र पूजितः।। 12-237-15

दृढभक्तिरनिन्द्यात्मा श्रुतवाननृशंसवान्।
वीतसंमोहदोषश्च तस्मात्सर्वत्र पूजितः।। 12-237-16

असक्तः सर्वसङ्गेषु सक्तात्मेव च लक्ष्यते।
अदीर्घसंशयो वाग्मी तस्मात्सर्वत्र पूजितः।। 12-237-17

समाधिर्नास्य कामार्थै नात्मानं स्तौति कर्हिचित्।
अनीर्षुर्मृदुसंवादस्तस्मात्सर्वत्र पूजितः।। 12-237-18

नाहंकारे मुक्तिरस्य चारित्रे बुद्धिरास्थिता।
वेदार्थविद्विभागेन यज्ञविद्योगवित्कविः।
भक्तिमान्य सदा विद्वांस्तस्मात्सर्वत्र पूजितः।। 12-237-19

त्रिगुणं गुणभोक्तारं पञ्चयज्ञात्मकं तथा।
यथावत्स विजानाति तस्मात्सर्वत्र पूजितः।। 12-237-20

कल्याणं कुरुते बाढं पापमस्मिन्न विद्यते।
न प्रीयते परानर्थैस्तस्मात्सर्वत्र पूज्यते।।' 12-237-21

लोकस्य विविधं चित्तं प्रेक्षते चाप्यकुत्सयन्।
संसर्गविद्याकुशलस्तस्मात्सर्वत्र पूजितः।। 12-237-22

नासूयत्यागमं कंचित्स्वनयेनोपजीवति।
अबन्ध्यकालोऽवश्यात्मा तस्मात्सर्वत्र पूजितः।। 12-237-23

कृतश्रमः कृतप्रज्ञो न च तृप्तः समाधितः।
नित्ययुक्तोऽप्रमत्तश्च तस्मात्सर्वत्र पूजितः।। 12-237-24

नापत्रपश्च युक्तश्च नियुक्तः श्रेयसे परैः।
अभेत्ता परगुह्यानां तस्मात्सर्वत्र पूजितः।। 12-237-25

न हृष्यत्यर्थलाभेषु नालाभे तु व्यथत्यपि।
स्थिरबुद्धिरसक्तात्मा तस्मात्सर्वत्र पूजितः।। 12-237-26

तं सर्वगुणसंपन्नं दक्षं शुचिमनामयम्।
कालज्ञं च प्रियज्ञं च कः प्रियं न करिष्यति।। 12-237-27

इत्युक्तः संप्रशस्यैनमुग्रसेनो गतो गृहात्।
आस्ते कृष्णस्तथैकान्ते पर्यङ्के रत्नभूषिते।। 12-237-28

कदाचित्तत्र भगवान्प्रविवेश महामुनिः।
तमभ्यर्च्य यथान्यायं तूष्णीमास्ते जनार्दनः।। 12-237-29

तं खिन्नमिव संलक्ष्य केशवं वाक्यमब्रवीत्।
किमिदं केशव तव वैमनस्यं जनार्दन।
अभूतपूर्वं गोविन्द तन्मे व्याख्यातुमर्हसि।। 12-237-30

श्रीवासुदेव उवाच।
नासुहृत्परमं मेऽद्य नापदोऽर्हति वेदितुम्।
अपण्डितो वापि सुहृत्पण्डितो वाऽप्यनात्मवान्।। 12-237-31

स त्वं सुहृच्च विद्वांश्च जितात्मा श्रोतुमर्हसि।
अप्येतद्धृदि यद्दुःखं तद्भवाञ्श्रोतुमर्हति।। 12-237-32

दास्यमैश्वर्यवादेन ज्ञातीनां च करोम्यहम्।
द्विषन्ति सततं क्रुद्धा ज्ञातिसंबन्धिवान्धवाः।। 12-237-33

दिव्या अपि तथा भोगा दत्तास्तेषां मया पृथक्।
तथाऽपि च द्विषन्तो मां वर्तन्ते च परस्परम्।। 12-237-34

नारद उवाच।
अनायसेन शस्त्रेण परिमृज्यानुमृज्य च।
जिह्वामुद्धर चैतेषां न वक्ष्यन्ति ततः परम्।। 12-237-35

भगवानुवाच।
अनायसं कथं विन्द्यां शस्त्रं मुनिवरोत्तम।
येनषामुद्धरे जिह्वां ब्रूहि तन्मे यथातथम्।। 12-237-36

नारद उवाच।
गोहिरण्यं च वासांसि रत्नाद्यं यद्धनं बहु।
आस्ये प्रक्षिप चैतेषां शस्त्रमेतदनायसम्।। 12-237-37

सुहृत्संबन्धिमित्राणां गुरूणां स्वजनस्य च।
आख्यातं शस्त्रमेतद्धि तेन च्छिन्धि पुनः पुनः।। 12-237-38

तवैश्वर्यप्रदानानि श्लाध्यमेषां वचांसि च।
समर्थं त्वामभिज्ञाय प्रवदन्ति च ते नराः।। 12-237-39

भीष्म उवाच।
ततः प्रहस्य भगवान्संपूज्य च महामुनिम्।
तथाऽकरोन्महातेजा मुनिवाक्येन चोदितः।। 12-237-40

एवंप्रभावो ब्रह्मर्षिर्नारदो मुनिसत्तमः।
पृष्टवानसि यन्मां त्वं तदुक्तं राजसत्तम।। 12-237-41

सर्वधर्महिते युक्ताः सत्यधर्मपरायणाः।
लोकप्रियत्वं गच्छन्ति ज्ञानविज्ञानकोविदाः।।' 12-237-42

इति श्रीमन्महाभारते शान्तिपर्वणि मोक्षधर्मपर्वणि
सप्तत्रिंशदधिकद्विशततमोऽध्यायः।। 237।।

12-237-12 तितिक्षुरनवद्यश्चेति ट. पाठः।। 12-237-31 असुहृत्नापुरुषः।।

शांतिपर्व-236

पुटाग्रे अल्लिखितम्।

शांतिपर्व-238