महाभारतम्-12-शांतिपर्व-323

विकिस्रोतः तः
नेविगेशन पर जाएँ खोज पर जाएँ
← शांतिपर्व-322 महाभारतम्
द्वादशपर्व
महाभारतम्-12-शांतिपर्व-323
वेदव्यासः
शांतिपर्व-324 →
महाभारतम्/शांतिपर्व
  1. 001
  2. 002
  3. 003
  4. 004
  5. 005
  6. 006
  7. 007
  8. 008
  9. 009
  10. 010
  11. 011
  12. 012
  13. 013
  14. 014
  15. 015
  16. 016
  17. 017
  18. 018
  19. 019
  20. 020
  21. 021
  22. 022
  23. 023
  24. 024
  25. 025
  26. 026
  27. 027
  28. 028
  29. 029
  30. 030
  31. 031
  32. 032
  33. 033
  34. 034
  35. 035
  36. 036
  37. 037
  38. 038
  39. 039
  40. 040
  41. 041
  42. 042
  43. 043
  44. 044
  45. 045
  46. 046
  47. 047
  48. 048
  49. 049
  50. 050
  51. 051
  52. 052
  53. 053
  54. 054
  55. 055
  56. 056
  57. 057
  58. 058
  59. 059
  60. 060
  61. 061
  62. 062
  63. 063
  64. 064
  65. 065
  66. 066
  67. 067
  68. 068
  69. 069
  70. 070
  71. 071
  72. 072
  73. 073
  74. 074
  75. 075
  76. 076
  77. 077
  78. 078
  79. 079
  80. 080
  81. 081
  82. 082
  83. 083
  84. 084
  85. 085
  86. 086
  87. 087
  88. 088
  89. 089
  90. 090
  91. 091
  92. 092
  93. 093
  94. 094
  95. 095
  96. 096
  97. 097
  98. 098
  99. 099
  100. 100
  101. 101
  102. 102
  103. 103
  104. 104
  105. 105
  106. 106
  107. 107
  108. 108
  109. 109
  110. 110
  111. 111
  112. 112
  113. 113
  114. 114
  115. 115
  116. 116
  117. 117
  118. 118
  119. 119
  120. 120
  121. 121
  122. 122
  123. 123
  124. 124
  125. 125
  126. 126
  127. 127
  128. 128
  129. 129
  130. 130
  131. 131
  132. 132
  133. 133
  134. 134
  135. 135
  136. 136
  137. 137
  138. 138
  139. 139
  140. 140
  141. 141
  142. 142
  143. 143
  144. 144
  145. 145
  146. 146
  147. 147
  148. 148
  149. 149
  150. 150
  151. 151
  152. 152
  153. 153
  154. 154
  155. 155
  156. 156
  157. 157
  158. 158
  159. 159
  160. 160
  161. 161
  162. 162
  163. 163
  164. 164
  165. 165
  166. 166
  167. 167
  168. 168
  169. 169
  170. 170
  171. 171
  172. 172
  173. 173
  174. 174
  175. 175
  176. 176
  177. 177
  178. 178
  179. 179
  180. 180
  181. 181
  182. 182
  183. 183
  184. 184
  185. 185
  186. 186
  187. 187
  188. 188
  189. 189
  190. 190
  191. 191
  192. 192
  193. 193
  194. 194
  195. 195
  196. 196
  197. 197
  198. 198
  199. 199
  200. 200
  201. 201
  202. 202
  203. 203
  204. 204
  205. 205
  206. 206
  207. 207
  208. 208
  209. 209
  210. 210
  211. 211
  212. 212
  213. 213
  214. 214
  215. 215
  216. 216
  217. 217
  218. 218
  219. 219
  220. 220
  221. 221
  222. 222
  223. 223
  224. 224
  225. 225
  226. 226
  227. 227
  228. 228
  229. 229
  230. 230
  231. 231
  232. 232
  233. 233
  234. 234
  235. 235
  236. 236
  237. 237
  238. 238
  239. 239
  240. 240
  241. 241
  242. 242
  243. 243
  244. 244
  245. 245
  246. 246
  247. 247
  248. 248
  249. 249
  250. 250
  251. 251
  252. 252
  253. 253
  254. 254
  255. 255
  256. 256
  257. 257
  258. 258
  259. 259
  260. 260
  261. 261
  262. 262
  263. 263
  264. 264
  265. 265
  266. 266
  267. 267
  268. 268
  269. 269
  270. 270
  271. 271
  272. 272
  273. 273
  274. 274
  275. 275
  276. 276
  277. 277
  278. 278
  279. 279
  280. 280
  281. 281
  282. 282
  283. 283
  284. 284
  285. 285
  286. 286
  287. 287
  288. 288
  289. 289
  290. 290
  291. 291
  292. 292
  293. 293
  294. 294
  295. 295
  296. 296
  297. 297
  298. 298
  299. 299
  300. 300
  301. 301
  302. 302
  303. 303
  304. 304
  305. 305
  306. 306
  307. 307
  308. 308
  309. 309
  310. 310
  311. 311
  312. 312
  313. 313
  314. 314
  315. 315
  316. 316
  317. 317
  318. 318
  319. 319
  320. 320
  321. 321
  322. 322
  323. 323
  324. 324
  325. 325
  326. 326
  327. 327
  328. 328
  329. 329
  330. 330
  331. 331
  332. 332
  333. 333
  334. 334
  335. 335
  336. 336
  337. 337
  338. 338
  339. 339
  340. 340
  341. 341
  342. 342
  343. 343
  344. 344
  345. 345
  346. 346
  347. 347
  348. 348
  349. 349
  350. 350
  351. 351
  352. 352
  353. 353
  354. 354
  355. 355
  356. 356
  357. 357
  358. 358
  359. 359
  360. 360
  361. 361
  362. 362
  363. 363
  364. 364
  365. 365
  366. 366
  367. 367
  368. 368
  369. 369
  370. 370
  371. 371
  372. 372
  373. 373
  374. 374
  375. 375

भीष्मेण युधिष्ठिरंप्रति जनकयाज्ञवल्क्यसंवादानुवादः।। 1।।

याज्ञवल्क्य उवाच। 12-323-1x
अव्यक्तस्थं परं यत्तत्पृष्टस्तेऽहं नराधिप।
परं गुह्यमिमं प्रश्नं शृणुष्वावहितो नृप।।
12-323-1a
12-323-1b
यथार्षेणेह विधिना चरताऽवमतेन ह।
मयाऽऽदित्यादवाप्तानि यजूंषि मिथिलाधिप।।
12-323-2a
12-323-2b
महता तपसा देवस्तपिष्णुः सेवितो मया।
प्रीतेन चाहं विभुना सूर्येणोक्तस्तदाऽनघ।।
12-323-3a
12-323-3b
वरं वृणीष्व विप्रर्षे यदिष्टं ते सुदुर्लभम्।
तं ते दास्यामि प्रीतात्मा मत्प्रसादो हि दुर्लभः।।
12-323-4a
12-323-4b
ततः प्रणम्य शिरसा मयोक्तस्तपतांवरः।
यजूंषि नोपयुक्तानि क्षिप्रमिच्छामि वेदितुम्।।
12-323-5a
12-323-5b
ततो मां भगवानाह वितरिष्यामि ते द्विज।
सरस्वतीह वाग्भूता शरीरं ते प्रवेक्ष्यति।।
12-323-6a
12-323-6b
ततो मामाह भगवानास्यं स्वं विवृतं कुरु।
विवृतं च ततो मेऽऽस्यं प्रविष्टा च सरस्वती।।
12-323-7a
12-323-7b
ततो विदह्यमानोऽहं प्रविष्टोऽम्भस्तदाऽनघ।
अविज्ञानादमर्षाच्च भास्करस्य महात्मनः।।
12-323-8a
12-323-8b
ततो विदह्यमानं मामुवाच भगवान्रविः।
मुहूर्तं सह्यतां दाहस्ततः शीतीभविष्यति।।
12-323-9a
12-323-9b
शीतीभूतं च मां दृष्ट्वा भगवानाह भास्करः।
प्रतिभास्यति ते वेदः सखिलः सोत्तरो द्विज।।
12-323-10a
12-323-10b
कृत्स्नं शतपथं चैव प्रणेष्यसि द्विजर्षभ।
तस्यान्ते चाषुनर्भावे बुद्धिस्तव भविष्यति।।
12-323-11a
12-323-11b
प्राप्स्यसे च यदिष्टं तत्साङ्ख्ययोगेप्सितं पदम्।
एतावदुक्त्वा भगवानस्तमेवाभ्यवर्तत।।
12-323-12a
12-323-12b
ततोऽनुव्याहृतं श्रुत्वा गते देवे विभावसौ।
गृहमागत्य संहृष्टोऽचिन्तयं वै सरस्वतीम्।।
12-323-13a
12-323-13b
ततः प्रवृत्ताऽतिशुभा स्वरव्यञ्जनभूषिता।
ओंकारमादितः कृत्वा मम देवी सरस्वती।।
12-323-14a
12-323-14b
ततोऽहमर्ध्यं विधिवत्सरस्वत्यै न्यवेदयम्।
परं यत्नमवाप्यैव निषण्णस्तत्परायणः।।
12-323-15a
12-323-15b
ततः शतपथं कृत्स्नं सरहस्यं ससंग्रहम्।
चक्रे सपरिशेषं च हर्षेण परमेण ह।।
12-323-16a
12-323-16b
कृत्वा चाध्ययनं तेषां शिष्याणां शतमुत्तमम्।
विप्रियार्थं सशिष्यस्य मातुलस्य महात्मनः।।
12-323-17a
12-323-17b
ततः सशिष्येण मया सूर्येणेव गभस्तिभिः।
व्यस्तो यज्ञो महाराज पितुस्तव महात्मनः।।
12-323-18a
12-323-18b
मिषतो देवलस्यापि ततोऽर्धं हृतवान्वसु।
स्ववेददक्षिणायार्थे विमर्दे मातुलेन ह।।
12-323-19a
12-323-19b
सुमन्तुनाऽथ पैलेन तथा जैमिनिना च वै।
पित्रा ते मुनिभिश्चैव ततोऽहमनुमानितः।।
12-323-20a
12-323-20b
दश पञ्च च प्राप्तानि यजूंष्यर्कान्मयाऽनघ।
तथैव रोमहर्षेण पुराणमवधारितम्।।
12-323-21a
12-323-21b
बीजमेतत्पुरस्कृत्य देवीं चैव सरस्वतीम्।
सूर्यस्य चानुभावेन प्रवृत्तोऽहं नराधिप।।
12-323-22a
12-323-22b
कर्तुं शतपथं चेदमपूर्वं च कृतं मया।
यथाभिलपितं मार्गं तथा तच्चोपपादितम्।।
12-323-23a
12-323-23b
शिष्याणामखिलं कृत्स्नमनुज्ञातं ससंग्रहम्।
सर्वे च शिष्याः शुचयो गताः परमहर्षिताः।।
12-323-24a
12-323-24b
शाखाः पञ्चदशेमास्तु विद्या भास्करदर्शिता।
प्रतिष्ठाप्य यथाकामं वेद्यं तदनुचितयम्।।
12-323-25a
12-323-25b
किमत्र ब्रह्मण्यमृतं किंच वेद्यमनुत्तमम्।
चिन्तयंस्तत्र चागत्य गन्धर्वो मामपृच्छत।।
12-323-26a
12-323-26b
विश्वावसुस्ततो राजन्वेदान्तज्ञानकोविदः।
चतुर्विशांस्ततोऽपृच्छत्प्रश्नान्वेदस्य पार्थिव।।
12-323-27a
12-323-27b
पञ्चविंशतिमं प्रश्नं पप्रच्छान्वीक्षिकीं तदा।
`तथैव पुरुषव्याघ्र मित्रं वरुणमेव च।।'
12-323-28a
12-323-28b
ज्ञानं ज्ञेयं तथा ज्ञोऽज्ञः कस्तपा अतपास्तथा।
सूर्यातिसूर्य इति च विद्याविद्ये तथैव च।।
12-323-29a
12-323-29b
वेद्यावेद्यं तथा राजन्नचलं चलमेव च।
अव्ययं चाक्षरं क्षेम्यमेतत्प्रश्नमनुत्तमम्।।
12-323-30a
12-323-30b
अथोक्तश्च महाराज राजा गन्धर्वसत्तमः।
पृष्टवानानुपूर्व्येण प्रश्नमर्थवदुत्तमम्।।
12-323-31a
12-323-31b
मुहूर्तमुष्यतां तावद्यावदेनं विचिन्तये।
बाढमित्येव कृत्वा स तूर्ष्णीं गन्धर्व आस्थितः।।
12-323-32a
12-323-32b
ततोऽनुचिन्तयमहं भूयो देवीं सरस्वतीम्।
मनसा स च मे प्रश्नो दध्नो धृतमिवोद्धृतः।।
12-323-33a
12-323-33b
तत्रोपनिषदं चैव परिशेषं च पार्थिव।
मथ्नामि मनसा तात दृष्ट्वा चान्वीक्षिकीं पराम्।।
12-323-34a
12-323-34b
चतुर्थी राजशार्दूल विद्यैषा सांपरायिकी।
उदीरिता मया तुभ्यं पञ्चविंशाऽधितिष्ठता।।
12-323-35a
12-323-35b
अथोक्तस्तु मया राजन्राजा विश्वावसुस्तदा।
श्रूयतां यद्भवानस्मान्प्रश्नं संपृष्टवानिह।।
12-323-36a
12-323-36b
विश्वाविश्वेति यदिदं गन्धर्वेन्द्रानुपृच्छसि।
विश्वाव्यक्तं परं विद्याद्भूतभव्यभयंकरम्।।
12-323-37a
12-323-37b
त्रिगुणं गुणकर्तृत्वाद्विश्वान्यो निष्कलस्तथा।
विश्वाविश्वेति मिथुनमेवमेवानुदृश्यते।।
12-323-38a
12-323-38b
अव्यक्तं प्रकृतिः प्राहुः पुरुषेति च निर्गुणम्।
तथैव मित्रं पुरुषं वरुणं प्रकृतिं तथा।।
12-323-39a
12-323-39b
ज्ञानं तु प्रकृतिं प्राहुर्ज्ञेयं पुरुषमेव च।
अज्ञमव्यक्तमित्युक्तं ज्ञस्तु निष्कल उच्यते।।
12-323-40a
12-323-40b
कस्तपा अतपाः प्रोक्तः कोसौ पुरुष उच्यते।
तपास्तु प्रकृतिं प्राहुरतपा निष्कलः स्मृतः।।
12-323-41a
12-323-41b
`सूर्यमव्यक्तमित्युक्तमतिसूर्यस्तु निष्कलः।
अविद्या प्रोक्तमव्यक्तं विद्या पुरुष उच्यते।।'
12-323-42a
12-323-42b
तथैवावेद्यमव्यक्तं वेद्यः पुरुष उच्यते।
चलाचलमिति प्रोक्तं त्वया तदपि मे शृणु।।
12-323-43a
12-323-43b
चलां तु प्रकृतिं प्राहुः कारणं क्षेपसर्गयोः।
अक्षेपसर्गयोः कर्ता निश्चलः पुरुषः स्मृतः।।
12-323-44a
12-323-44b
अज्ञावुभौ ध्रुवौ चैव अक्षयौ चाप्युभावपि।। 12-323-45a
अजौ नित्यावुभौ प्राहुरध्यात्मगतिनिश्चयाः।
अक्षयत्वात्प्रजनने अजमत्राहुरव्ययम्।
अक्षयं पुरुषं प्राहुः क्षयो ह्यस्य न विद्यते।।
12-323-46a
12-323-46b
12-323-46c
गुणक्षयत्वात्प्रकृतिः कर्तृत्वादक्षयं बुधाः।
एषा तेऽन्वीक्षिकी विद्या चतुर्थी सांपरायिकी।।
12-323-47a
12-323-47b
विद्योपेतं धनं कृत्वा कर्मणा नित्यकर्मणि।
एकान्तदर्शना वेदाः सर्वे विश्वावसो स्मृताः।।
12-323-48a
12-323-48b
जायन्ते च म्रियन्ते च यस्मिन्नेते यतश्च्युताः।
वेदार्थं ये न जानीते वेद्यं गन्धर्वसत्तम।।
12-323-49a
12-323-49b
साङ्गोपाङ्गानपि यदि पञ्च वेदानधीयते।
वेदवेद्यं न जानीते वेदभारवहो हि सः।।
12-323-50a
12-323-50b
यो घृतार्थी खराक्षीरं मथेद्गन्धर्वसत्तम।
विष्ठां तत्रानुपश्येत न मण्‍डं न च वै घृतम्।।
12-323-51a
12-323-51b
तथा वेद्यमवेद्यं च वेदविद्यो न विन्दति।
स केवलं मूढमतिर्वेदभारवहः स्मृतः।।
12-323-52a
12-323-52b
द्रष्टव्यौ नित्यमेवैतौ तत्परेणान्तरात्मना।
यथाऽस्य जन्मनिधने न भवेतां पुनः पुनः।।
12-323-53a
12-323-53b
अजस्रं जन्मनिधनं चिन्तयित्वा त्रयीमिमाम्।
परित्यज्य क्षयमिह अक्षयं धर्ममास्थितः।।
12-323-54a
12-323-54b
यदाऽनुपश्यतेऽत्यन्तमहन्यहनि काश्यप।
तदा स केवलीभूतः षङ्विंशमनुपश्यति।।
12-323-55a
12-323-55b
अन्यश्च शाश्वतो व्यक्तस्तथाऽन्यः पञ्चविंशकः।
तत्स्थं समनुपश्यन्ति तमेकमिति साधवः।।
12-323-56a
12-323-56b
तेनैतं नाभिनन्दन्ति पञ्चविंशकमच्युतम्।
जन्ममृत्युभयाद्योगाः सांख्याश्च परमैषिणः।।
12-323-57a
12-323-57b
विश्वावसुरुवाच। 12-323-58x
पञ्चविंशं यदेतत्ते प्रोक्तं ब्राह्मणसत्तम।
तदहं न तथा वेद्मि तद्भवान्वक्तुमर्हति।।
12-323-58a
12-323-58b
जैगीषव्यस्यासितस्य देवलस्य मया श्रुतम्।
पराशरस्य विप्रर्षेर्वार्षगण्यस्य धीमतः।।
12-323-59a
12-323-59b
भिक्षोः पञ्चशिखस्यास्य कपिलस्य शुकस्य च।
गौतमस्याष्टिंषेणस्य गर्गस्य च महात्मनः।।
12-323-60a
12-323-60b
नारदस्यासुरेश्चैव पुलस्त्यस्य च धीमतः।
सनत्कुमारस्य ततः शुक्रस्य च महात्मनः।।
12-323-61a
12-323-61b
कश्यपस्य पितुश्चैव पूर्वमेव मया श्रुतम्।
तदनन्तरं च रुद्रस्य विश्वरूपस्य धीमतः।।
12-323-62a
12-323-62b
दैवतेभ्यः पितृभ्यश्च दैतेयेभ्यस्ततस्ततः।
प्राप्तमेतन्मया कृत्स्नं वेद्यं नित्यं वदन्त्युत।।
12-323-63a
12-323-63b
तस्मात्तद्वै भवद्बुद्ध्या श्रोतुमिच्छामि ब्राह्मण।
भवान्प्रबर्हः शास्त्राणां प्रगल्भश्चातिबुद्धिमान्।।
12-323-64a
12-323-64b
न तवाविदितं किंचिद्भवाञ्श्रुतिनिधिः स्मृतः।
कथ्यसे देवलोके च पितृलोके च ब्राह्मण।।
12-323-65a
12-323-65b
ब्रह्मलोकगताश्चैव कथयन्ति महर्षयः।
पतिश्च तपतां शश्वदादित्यस्तव भाषिता।।
12-323-66a
12-323-66b
साङ्ख्यज्ञानं त्वया ब्रह्मन्नवाप्तं कृत्स्नमेव च।
तथैव योगशास्त्रं च याज्ञवल्क्य विशेषतः।।
12-323-67a
12-323-67b
निःसंदिग्धं प्रबुद्धस्त्वं बुध्यमानश्चराचरम्।
श्रोतुमिच्छामि तज्ज्ञानं घृतं मण्डमयं यथा।।
12-323-68a
12-323-68b
याज्ञवल्क्य उवाच। 12-323-69x
कृत्स्नधारिणमेव त्वां मन्ये गन्धर्वसत्तम।
जिज्ञासमे च मां राजंस्तन्निबोध यथाश्रुतम्।।
12-323-69a
12-323-69b
बुध्यमानो हि प्रकृतिं बुध्यते पञ्चविंशकः।
न तु बुध्यति गन्धर्वप्रकृतिः पञ्चविंशकम्।।
12-323-70a
12-323-70b
अनेन प्रतिबोधेन प्रधानं प्रवदन्ति तत्।
साङ्ख्ययोगार्थतत्त्वज्ञा यथ्नाश्रुतिनिदर्शनात्।।
12-323-71a
12-323-71b
पश्यंस्तथैव चापश्यन्पश्यत्यन्यः सदाऽनघ।
षङ्विंशं पञ्चविंशं च चतुर्विशं च पश्यति।।
12-323-72a
12-323-72b
न तु पश्यति पश्यंस्तु यश्चैनमनुपश्यति।
पञ्चविंशोऽभिमन्येत नान्योऽस्ति परतो मम।।
12-323-73a
12-323-73b
न चतुर्विशको ग्राह्यो मनुजैर्ज्ञानदर्शिभिः।
मत्स्यो वोदकमन्वेति प्रवर्तेत प्रवर्तनात्।।
12-323-74a
12-323-74b
यथैव बुध्यते मत्स्यस्तथैषोऽप्यनुबुध्यते।
स स्नेहात्सहवासाच्च साभिमानाच्च नित्यशः।।
12-323-75a
12-323-75b
स निमज्जति कालस्य यदैकत्वं न बुध्यते।
उन्मज्जति हि कालस्य समत्वेनाभिसंवृतः।।
12-323-76a
12-323-76b
यदा तु मन्यतेऽन्योऽहमन्य एष इति द्वजिः।
तदा स केवलीभूतः षङ्विंशमनुपश्यति।।
12-323-77a
12-323-77b
अन्यश्च राजन्परमस्तथाऽन्यः पञ्चविंशकः।
तत्स्थत्वादनुपश्यन्ति एक एवेति साधवः।।
12-323-78a
12-323-78b
तेनैतन्नाभिनन्दन्ति पञ्चविंशकमच्युतम्।
जन्ममृत्युभयाद्भीता योगाः साङ्ख्याश्च काश्यप।
षङ्विंशमनुपश्यन्तः शुचयस्तत्परायणाः।।
12-323-79a
12-323-79b
12-323-79c
यदा स केवलीभूतः षङ्विंशमनुपश्यति।
तदा स सर्वविद्विद्वान्न पुनर्जन्म विन्दति।।
12-323-80a
12-323-80b
एवमप्रतिबुद्धश्च बुध्यमानश्च तेऽनघ।
बुद्धिश्चोक्ता यथातत्त्वं मया श्रुतिनिदर्शनात्।।
12-323-81a
12-323-81b
पश्यापश्यं यो न पश्येत्क्षेम्यं तत्वं च काश्यप।
केवलाकेवलं चान्यत्पञ्चविंशं परं च यत्।।
12-323-82a
12-323-82b
विश्वावसुरुवाच। 12-323-83x
तथ्यं शुभं चैतदुक्तं त्वया विभो।
सम्यक्क्षेम्यं दैवताद्यं यथावत्।
स्वस्त्यक्षयं भवतश्चास्तु नित्यं
बुद्ध्या सदा बुद्धियुक्तं नमस्ये।।
12-323-83a
12-323-83b
12-323-83c
12-323-83d
याज्ञवल्क्य उवाच। 12-323-84x
एवमुक्त्वा संप्रयातो दिवं स
विभ्राजन्वै श्रीमता दर्शनेन।
दृष्टश्च तुष्ट्या परयाऽभिनन्द्य
प्रदक्षिणं मम कृत्वा महात्मा।।
12-323-84a
12-323-84b
12-323-84c
12-323-84d
ब्रह्मादीनां खेचराणां क्षितौ च
ये चाधस्तात्संवसन्ते नरेन्द्र।
तत्रैव तद्दर्शनं दर्शयन्वै
सम्यक्क्षेम्यं ये पथं संश्रिता वै।।
12-323-85a
12-323-85b
12-323-85c
12-323-85d
साङ्ख्याः सर्वे साङ्ख्यधर्मे रताश्च
तद्वद्योगा योगधर्मे रताश्च।
ये चाप्यन्ये मोक्षकामा मनुष्या
स्तेषामेतद्दर्शनं ज्ञानदृष्टम्।।
12-323-86a
12-323-86b
12-323-86c
12-323-86d
ज्ञानान्मोक्षो जायते राजसिंह
नास्त्यज्ञानादेवमाहुर्नरेन्द्र।
तस्माज्ज्ञानं तत्त्वतोऽन्तेषितव्यं
येनात्मानं मोक्षयेज्जन्ममृत्योः।।
12-323-87a
12-323-87b
12-323-87c
12-323-87d
प्राप्य ज्ञानं ब्राह्मणात्क्षत्रियाद्वा
वैश्याच्छ्रद्रादपि नीचादभीक्ष्णम्।
श्रद्धातव्यं श्रद्दधानेन नित्यं
न श्रद्धिनं जन्ममृत्यू विशेताम्।।
12-323-88a
12-323-88b
12-323-88c
12-323-88d
सर्वं विश्वं ब्रह्म चैतत्समस्तम्।। 12-323-89f
ब्रह्मास्यतो ब्राह्मणाः संप्रसूता
बाहुभ्यां वै क्षत्रियाः संप्रसूताः।
नाभ्यां वैश्याः पादतश्चापि शूद्राः
सर्वे वर्णा नान्यथा वेदितव्याः।।
12-323-90a
12-323-90b
12-323-90c
12-323-90d
अज्ञानतः कर्मयोनिं भजन्ते
तांतां राजंस्ते यथा यान्त्यभावम्।
तथा वर्णा ज्ञानहीनाः पतन्ते
घोरादज्ञानात्प्राकृतं योनिजालम्।।
12-323-91a
12-323-91b
12-323-91c
12-323-91d
तस्माज्ज्ञानं सर्वतो मार्गितव्यं
सर्वत्रस्थं चैतदुक्तं मया ते।
तत्स्थो ब्रह्मा तस्थिवांश्चापरो य
स्तस्मै नित्यं मोक्षमाहुर्नरेन्द्र।।
12-323-92a
12-323-92b
12-323-92c
12-323-92d
यत्ते पृष्टं तन्मया चोपदिष्टं
याथातथ्यं तद्विशोको भजस्व।
राजन्गच्छस्वैतदर्थस्य पारं
सम्यक्प्रोक्तं स्वस्ति ते त्वस्तु नित्यम्।।
12-323-93a
12-323-93b
12-323-93c
12-323-93d
भीष्म उवाच। 12-323-94x
स एवमनुशिष्टस्तु याज्ञवल्क्येन धीमता।
प्रीतिमानभवद्राजा मिथिलाधिपतिस्तदा।।
12-323-94a
12-323-94b
गते मुनिवरे तस्मिन्कृते चापि प्रदक्षिणम्।
दैवरातिर्नरपतिरासीनस्तत्र मोक्षवित्।।
12-323-95a
12-323-95b
गोकोटिं स्पर्शयामास हिरण्यस्य तथैव च।
रत्नाञ्जलिमथैकैकं ब्राह्मणेभ्यो ददौ तदा।।
12-323-96a
12-323-96b
वेदहराज्यं च तदा प्रतिष्ठाप्य सुतस्य वै।
यतिधर्ममुपास्यंश्चाप्यवसन्मिथिलाधिपः।।
12-323-97a
12-323-97b
साङ्ख्यज्ञानमधीयानो योगशास्त्रं च कृत्स्नशः।
धर्माधर्मं च राजेन्द्र प्राकृतं परिगर्हयन्।।
12-323-98a
12-323-98b
अनन्त इति कृत्वा स नित्यं केवलमेव च।
धर्माधर्मौ पुण्यपापे सत्यासत्ये तथैव च।।
12-323-99a
12-323-99b
जन्ममृत्यू च राजेन्द्र प्राकृतं तदचिन्तयत्।
ब्रह्माव्यक्तस्य कर्मेदमिति नित्यं नराधिप।।
12-323-100a
12-323-100b
पश्यन्ति योगाः साङ्ख्याश्च स्वशास्त्रकृतलक्षणाः।
इष्टानिष्टविमुक्तं हि तस्थौ ब्रह्म परात्परम्।।
12-323-101a
12-323-101b
नित्यं तदाहुर्विद्वांसः शुचि तस्माच्छुचिर्भव।
दीयते यच्च लभते दत्तं यच्चानुमन्यते।।
12-323-102a
12-323-102b
`अव्यक्तेनेति तच्चिन्त्यमन्यथा मा विचन्तय।'
ददाति च नरश्रेष्ठ प्रतिगृह्णाति यच्च ह।
ददात्यव्यक्त इत्येतत्प्रतिगृह्णाति यच्च वै।।
12-323-103a
12-323-103b
12-323-103c
आत्मा ह्येवात्मनो ह्येकः कोऽन्यस्तस्मात्परो भवेत्।
एवं मन्यस्व सततमन्यथा मा विचिन्तय।।
12-323-104a
12-323-104b
यस्याव्यक्तं न विदितं सगुणं निर्गुणं पुनः।
तेन तीर्थानि यज्ञाश्च सेवितव्या विपश्चिता।।
12-323-105a
12-323-105b
न स्वाध्यायैस्तपोभिर्वा यज्ञैर्वा कुरुनन्दन।
लभतेऽव्यक्तिकं स्थानं ज्ञात्वाऽव्यक्तं महीयते।।
12-323-106a
12-323-106b
तथैव महतः स्थानमाहंकारिकमेव च।
अहंकारात्परं चापि स्थानानि समवाप्नुयात्।।
12-323-107a
12-323-107b
ये त्वव्यक्तात्परं नित्यं जानते शास्त्रतत्पराः।
जन्ममृत्युविमुक्तं च विमुक्तं सदसच्च यत्।।
12-323-108a
12-323-108b
एतन्मयाऽऽप्तं जनकात्पुरस्ता
त्तेनापि चाप्तं नृप याज्ञवल्क्यात्।
ज्ञातं विशिष्टं न तथा हि यज्ञा
ज्ञानेन दुर्गं तरते न यज्ञैः।।
12-323-109a
12-323-109b
12-323-109c
12-323-109d
दुर्गं जन्म निधनं चापि राज
न्न भौतिकं ज्ञानविदो वदन्ति।
यज्ञैस्तपोभिर्नियमैर्व्रतैश्च
दिवं समासाद्य पतन्ति भूमौ।।
12-323-110a
12-323-110b
12-323-110c
12-323-110d
तस्मादुपासस्व परं महच्छुचि
शिवं विमोक्षं विमलं पवित्रम्।
क्षेत्रं ज्ञात्वा पार्थिव ज्ञानयज्ञ
मुपास्य वै तत्त्वमृषिर्भविष्यसि।।
12-323-111a
12-323-111b
12-323-111c
12-323-111d
युदुपनिषदमुपाकरोत्तथाऽसौ
जनकनृपस्य पुरा हि याज्ञवल्क्यः।
यदुपगणितशाश्वताव्ययं त
च्छुभममृतत्वमशोकमर्च्छति।।
12-323-112a
12-323-112b
12-323-112c
12-323-112d
।। इति श्रीमन्महाभारते
शान्तिपर्वणि मोक्षधर्मपर्वणि
त्रयोविंशत्यधिकत्रिशततमोऽध्यायः।। 323।।

[सम्पाद्यताम्]

12-323-2 चरतावनतेन हेति झ. ध. पाठः।। 12-323-3 देवः सविता तोषितो मयेति ध. पाठः।। 12-323-7 मेऽऽस्यं ममास्यम्। संधिरार्षः।। 12-323-8 मातुलस्य महात्मन इति ट. ड. ध. पाठः।। 12-323-9 प्रतिष्ठास्यति ते वेद इति झ. ध. पाठः। शीतीभविष्यतित्वद्देह इति शेषः।। 12-323-10 परशाखीयं स्वशाखायामपेक्षावशात् पठ्यते तत्खिलमित्युच्यते। सोत्तरः सोपनिषत्कः।। 12-323-11 अपुनर्भावे मोक्षे।। 12-323-16 चक्रे कर्मकर्तरि प्रयोगःष। स्वयमेवाविरभूदित्यर्थः।। 12-323-17 मातुलस्य वैशंपायनस्य।। 12-323-19 ततोर्ध्यं कृतवानहमिति ट. ड. थ. पाठः। देवलस्य मातुलपक्षीयस्य मिषतः पश्यतः पुरस्तात्। अर्थे अर्थनिमित्तं मातुलादिभिः सह विमर्दे सति समं विभज्य ग्राह्यमिति निर्बन्धे सति देवलसंमत्याहं दक्षिणाया अर्धं हृतवान् स्वीकृतवानित्यर्थः। दक्षिणायार्थे इति संधिरार्षः।। 12-323-23 कर्तुं प्रकटीकर्तुम्।। 12-323-26 ब्रह्मण्यं ब्राह्मणजातेहिंतम्।। 12-323-28 विश्वाविश्वं तथाश्वाश्वं मित्रं वरुणमेव चेति झ. पाठः।। 12-323-29 सूर्यातिसूर्यमिति चेति ट. थ. पाठः।। 12-323-37 विश्वमव्यक्तमित्युक्तमविश्वो निष्कलस्तथेति ट. ड. थ. पाठः।। 12-323-38 अश्वश्चाश्वा च मिथुनमिति झ. पाठः।। 12-323-40 अज्ञश्च ज्ञश्च पुरुषस्तस्मान्निष्कल इति ध. पाठः।। 12-323-48 विद्यापेतं धनं कृत्वेति ट. थ. पाठः। विद्योपेतं मनः कृत्वेति ड. पाठः। विद्यामेतां धनं कृत्वेति ध. पाठः।। 12-323-56 तस्माद्द्वावनुपश्येतिति ध. पाठः। तस्य द्वावनुपश्येतामिति झ. पाठः।। 12-323-69 कुत्स्नहारिणमेव त्वामिति ट. ड. थ. पाठः।। 12-323-70 अबुध्यमानः प्रकृतिमिति ड. पाठः।। 12-323-96 त्पर्शयामास ददौ।।

शांतिपर्व-322 पुटाग्रे अल्लिखितम्। शांतिपर्व-324