महाभारतम्-03-आरण्यकपर्व-182
| ← आरण्यकपर्व-181 | महाभारतम् तृतीयपर्व महाभारतम्-03-आरण्यकपर्व-182 वेदव्यासः |
आरण्यकपर्व-183 → |
युधिष्ठिराजगरयोः संवादः ।। 1 ।।
| वैशंपायन उवाच। | 3-182-1x |
|
युधिष्ठिरस्तमासाद्य सर्पभोगेन वेष्टितम्। दयितं भ्रातरं धीमानिदं वचनमब्रवीत् ।। | 3-182-1a 3-182-1b |
|
कुन्तीमातः कथमिमामापदं त्वमवाप्तवान्। कश्चायं पर्वताभोगप्रतिमः पन्नगोत्तमः ।। | 3-182-2a 3-182-2b |
|
स धर्मराजमालक्ष्य भ्राता भ्रतरमग्रजम्। कथयामास तत्सर्वं ग्रहणादिविचेष्टितम् ।। | 3-182-3a 3-182-3b |
|
[अयमार्य महासत्वो भक्षार्थं मां गृहीतवान्। नहुषो नाम राजर्षिः प्राणवानिव संस्थितः ।। | 3-182-4a 3-182-4b |
| युधिष्ठिर उवाच। | 3-182-5x |
|
मुच्यतामयमायुष्मन्भ्राता मेऽमितविक्रमः। वयमाहारमन्यं ते दास्यामः क्षुन्निवारणम् ।। | 3-182-5a 3-182-5b |
| सर्प उवाच। | 3-182-6x |
|
मुच्यतामयमायुष्मन्भ्राता मेऽमितविक्रमः। गम्यतां नेह स्थातव्यं श्वो भवानपि मे भवेत् ।। | 3-182-6a 3-182-6b |
|
व्रतमेतन्महाबाहो विषयं मम यो ब्रजेत्। स म भक्षो भवेत्तात त्वं चापि विषये मम ।। | 3-182-7a 3-182-7b |
|
चिरेणाद्य मयाऽऽहारः प्राप्तोऽयमनुजस्तव। नाहमेनं विमोक्ष्यामि न चान्यमभिकाङ्क्षये ।।] | 3-182-8a 3-182-8b |
| युधिष्ठिर उवाच। | 3-182-9x |
|
देवो वा यदि वा दैत्य उरगो वा भवान्यदि। सत्यं सर्प वचो ब्रूहि पृच्छति त्वां युधिष्ठिरः ।। | 3-182-9a 3-182-9b |
|
किमर्थं च त्वया ग्रस्तो भीमसेनो भुजंगम। किमाहृत्यविदित्वा वा प्रीतिस्ते स्याद्भुजंगम। किमाहारं प्रयच्छामि कथं मुञ्चेद्भवानिमम् ।। | 3-182-10a 3-182-10b 3-182-10c |
| सर्प उवाच। | 3-182-11x |
|
नहुषो नाम राजाऽहमासं पूर्वस्तवानघ। प्रथितः पञ्चमः सोमादायोः पुत्रो नराधिप ।। | 3-182-11a 3-182-11b |
|
क्रतुभिस्तपसा चैवस्वाध्यायेन दमेन च। त्रैलोक्यैश्वर्यमव्यग्रं प्राप्तोऽहंविकर्मेण च ।। | 3-182-12a 3-182-12b |
|
तदैश्वर्यं समासाद्य दर्पो मामगमत्तदा। सहस्रं हि द्विजातीनामुवाह शिविकां मम ।। | 3-182-13a 3-182-13b |
|
ऐश्वर्यमदमत्तोऽहमवमत्य ततो द्विजान्। इमामगस्त्येन दशामानीत इतिमे स्मृतिः ।। | 3-182-14a 3-182-14b |
|
न तु मामजहात्प्रज्ञा यावदन्वेति पाण्डवः। तस्यैवानुग्रहाद्राजन्नगस्त्यस्य महात्मनः ।। | 3-182-15a 3-182-15b |
|
षष्ठे काले मयाऽऽहारः प्राप्तोऽयमनुजस्तव। नाहमेनं विमोक्ष्यामि न चान्यदपि कामये ।। | 3-182-16a 3-182-16b |
|
प्रश्नानुच्चारितानद्य वायहरिष्यसि चेन्मम। तथापश्चाद्विमोक्ष्यामि भ्रातरं ते वृकोदरम् ।। | 3-182-17a 3-182-17b |
| युधिष्ठिर उवाच। | 3-182-18x |
|
ब्रूहि सर्प यथाकामं प्रतिवक्ष्यामि ते वचः। अपि चच्छक्नुयां प्रीतिमाहर्तुं ते भुजङ्गम् ।। | 3-182-18a 3-182-18b |
|
वेद्यंच ब्राह्मणेनेह तद्भवान्वेत्ति केवलम्। सर्पराज ततः श्रुत्वा प्रतिवक्ष्यामि ते वचः ।। | 3-182-19a 3-182-19b |
| सर्प उवाच। | 3-182-20x |
|
ब्राह्मणः को भवेद्राजन्वेद्यं किंच युधिष्ठिर। ब्रवीह्यतिमतिं त्वां हि वाक्यैरनिमिनोमि ते ।। | 3-182-20a 3-182-20b |
| युधिष्ठिर उवाच। | 3-182-21x |
|
सत्यं दानं क्षमा शीलमानृशंस्यं तपो घृणा। दृश्यन्ते यत्रनागेन्द्रस ब्राह्मण इति स्मृतः ।। | 3-182-21a 3-182-21b |
|
वेद्यं सर्प परं ब्र्हम निर्दुःखमसुखं च यत्। यत्रगत्वा न शोचन्ति भवतः किं विवक्षितं ।। | 3-182-22a 3-182-22b |
| सर्प उवाच। | 3-182-23x |
|
चातुर्वर्ण्यं प्रमाणं च सत्यं च ब्रह्म चैव हि। आनृशंस्यमहिंसा च घृणा चैव युधिष्ठिर ।। | 3-182-23a 3-182-23b |
|
वेद्यं यच्चात्र निर्दुःखमसुखं च नराधिप। ताभ्यां हीनं पदं चान्यन्न तदस्तीति लक्षये ।। | 3-182-24a 3-182-24b |
| युधिष्ठिर उवाच। | 3-182-25x |
|
शूद्रे तु यद्भवेल्लक्ष्म द्विजे तच्च न विद्यते। न वै शूद्रो भवेच्छूद्रो ब्राह्मणो न च ब्राह्मणः ।। | 3-182-25a 3-182-25b |
|
यत्रैतल्लक्ष्यते सर्प वृत्तं स ब्राह्मणः स्मृतः। तत्रैतन्न वेत्सर्प तं शूद्रमिति निर्दिशेत् ।। | 3-182-26a 3-182-26b |
|
यत्पुनर्भवता प्रोक्तं न वेद्यं विद्यतेति च। ताभ्यां हीनमतोऽन्यत्र पदं नास्तीति चेदपि ।। | 3-182-27a 3-182-27b |
|
एवमेतन्मतं सर्प ताभ्यां हीनं तु विद्यते। यथा शीतोष्णयोर्मध्ये भवेन्नोष्णं न शीतता ।। | 3-182-28a 3-182-28b |
|
एवं वै सुखदुःखाभ्यां हीनमस्ति पदं क्वचित्। एषा मम मतिः सर्प यथा वा मन्यते भवान् ।। | 3-182-29a 3-182-29b |
| सर्प उवाच। | 3-182-30x |
|
यदि ते वृत्ततो राजन्ब्राह्मणः प्रसमीक्षितः। वृथा जातिस्तदायुष्मन्कृतिर्यावन्न विद्यते ।। | 3-182-30a 3-182-30b |
| युधिष्ठिर उवाच। | 3-182-31x |
|
जातिरत्रमहासर्प मनुष्यत्वे महामते। संकरात्सर्ववर्णानां दुष्परीक्ष्येति मे मतिः ।। | 3-182-31a 3-182-31b |
|
सर्वे सर्वास्वपत्यानि जनयन्ति यदा नराः। वाङ्मैथुनमथो जन्म मरणं च समं नृणाम् ।। | 3-182-32a 3-182-32b |
|
इदमार्षं प्रमाणं च ये यजामह इत्यपि। तस्माच्छीलं प्रधानेष्टं विदुर्ये तत्त्वदर्शिनः ।। | 3-182-33a 3-182-33b |
|
प्राङ्गाभिवर्धनात्पुंसो जातकर्म विधीयते। `तथोपनयनं प्रोक्तं द्विजातीनां यथाक्रमम्'। तत्रास्य माता सावित्री पिता त्वाचार्य उच्यते ।। | 3-182-34a 3-182-34b 3-182-34c |
|
वृत्त्या शूद्रसमो ह्येष यावद्वेदेन जायते। तस्मिन्नेवं मतिद्वैधे मनुः स्वायंभुवोऽब्रवीत् ।। | 3-182-35a 3-182-35b |
|
कृतकृत्याः सर्ववर्णा यदि वृत्तं न पश्यति। संकरस्त्वत्र नागेन्द्र बलवान्प्रसमीक्षितः ।। | 3-182-36a 3-182-36b |
|
यत्रेदानीं महासर्प संस्कृतं वृत्तमिष्यते। तं ब्राह्मणमहं पूर्वमुक्तवान्भुजगोत्तम ।। | 3-182-37a 3-182-37b |
| सर्प उवाच। | 3-182-38x |
|
श्रुतं विदितवेद्यस्य तव वाक्यं युधिष्ठिर। भक्षयेयमहं कस्माद्भ्रातरं ते वृकोदरम् ।। | 3-182-38a 3-182-38b |
|
।। इति श्रीमन्महाभारते अरण्यपर्वणि आजगरपर्वणि द्व्यशीत्यधिकशततमोऽध्यायः ।। 182 ।। |
3-182-4 प्राणवान्वायुभक्षः सर्पइव नतु सर्पः ।। 3-182-28 ताभ्यां हीनं न विद्यते इति झ. पाठः ।। 3-182-29 हीनं नास्ति पदं क्वचित् इति झ. पाठः ।। 3-182-33 प्रधानं तदिष्टं चेति कर्मधारयः ।। 3-182-34 नाभिवर्धनान्नालच्छेदनात् ।। 3-182-36 यदि वृत्तं न विद्यते इति झ. पाठः। यदि वृत्तं न नश्ति इति ख. पाठः। यदि वृत्तं न दूष्यते इति ध. पाठः ।।
| आरण्यकपर्व-181 | पुटाग्रे अल्लिखितम्। | आरण्यकपर्व-183 |