महाभारतम्-03-आरण्यकपर्व-134
| ← आरण्यकपर्व-133 | महाभारतम् तृतीयपर्व महाभारतम्-03-आरण्यकपर्व-134 वेदव्यासः |
आरण्यकपर्व-135 → |
लोमशेन श्वेतकेतोराश्रमंगतं द्युधिष्ठिरंप्रति अष्टावक्रोपाख्यानकथधनारम्भः ।। 1 ।। धनार्जनाय जनकपुरं गतस्य कहोळस्य वन्दिना वादे विजित्य जले विनिमज्जनम् ।। 2 ।। तद्विदितवता तत्पुत्रेणाष्टावक्रेण श्वेतकेतुनासह जनकनगरंप्रति गमनम् ।। 3 ।।
लोमश उवाच।।
यः कथ्यते मन्त्रविदग्र्यबुद्धिरौद्दालकिः श्वेतकेतुः पृथिव्याम् ।
तस्याश्रमं पश्य नरेन्द्र पुण्यं; सदाफलैरुपपन्नं महीजैः ।।१।।
साक्षादत्र श्वेतकेतुर्ददर्श; सरस्वतीं मानुषदेहरूपाम् ।
वेत्स्यामि वाणीमिति सम्प्रवृत्तां; सरस्वतीं श्वेतकेतुर्बभाषे ।।२।।
तस्मिन्काले ब्रह्मविदां वरिष्ठावास्तां तदा मातुलभागिनेयौ ।
अष्टावक्रश्चैव कहोडसूनुरौद्दालकिः श्वेतकेतुश्च राजन् ।।३।।
विदेहराजस्य महीपतेस्तौ; विप्रावुभौ मातुलभागिनेयौ ।
प्रविश्य यज्ञायतनं विवादे; बन्दिं निजग्राहतुरप्रमेयम् ।।४।।
युधिष्ठिर उवाच।।
कथम्प्रभावः स बभूव विप्रस्तथायुक्तं यो निजग्राह बन्दिम् ।
अष्टावक्रः केन चासौ बभूव; तत्सर्वं मे लोमश शंस तत्त्वम् ।।५।।
लोमश उवाच।।
उद्दालकस्य नियतः शिष्य एको नाम्ना कहोडेति बभूव राजन् ।
शुश्रूषुराचार्यवशानुवर्ती; दीर्घं कालं सोऽध्ययनं चकार ।।६।।
तं वै विप्राः पर्यभवंश्च शिष्यास्तं च ज्ञात्वा विप्रकारं गुरुः सः ।
तस्मै प्रादात्सद्य एव श्रुतं च भार्यां च वै दुहितरं स्वां सुजाताम् ।।७।।
तस्या गर्भः समभवदग्निकल्पः सोऽधीयानं पितरमथाभ्युवाच ।
सर्वां रात्रिमध्ययनं करोषि नेदं पितः सम्यगिवोपवर्तते ।।८।।
उपालब्धः शिष्यमध्ये महर्षिः स तं कोपादुदरस्थं शशाप ।
यस्मात्कुक्षौ वर्तमानो ब्रवीषि तस्माद्वक्रो भवितास्यष्टकृत्वः ।।९।।
स वै तथा वक्र एवाभ्यजायदष्टावक्रः प्रथितो वै महर्षिः ।
तस्यासीद्वै मातुलः श्वेतकेतुः स तेन तुल्यो वयसा बभूव ।।१०।।
सम्पीड्यमाना तु तदा सुजाता विवर्धमानेन सुतेन कुक्षौ ।
उवाच भर्तारमिदं रहोगता प्रसाद्य हीनं वसुना धनार्थिनी ।।११।।
कथं करिष्याम्यधना महर्षे मासश्चायं दशमो वर्तते मे ।
न चास्ति ते वसु किञ्चित्प्रजाता येनाहमेतामापदं निस्तरेयम् ।।१२।।
उक्तस्त्वेवं भार्यया वै कहोडो वित्तस्यार्थे जनकमथाभ्यगच्छत् ।
स वै तदा वादविदा निगृह्य; निमज्जितो बन्दिनेहाप्सु विप्रः ।।१३।।
उद्दालकस्तं तु तदा निशम्य सूतेन वादेऽप्सु तथा निमज्जितम् ।
उवाच तां तत्र ततः सुजातामष्टावक्रे गूहितव्योऽयमर्थः ।।१४।।
ररक्ष सा चाप्यति तं सुमन्त्रं जातोऽप्येवं न स शुश्राव विप्रः ।
उद्दालकं पितृवच्चापि मेने अष्टावक्रो भ्रातृवच्छ्वेतकेतुम् ।।१५।।
ततो वर्षे द्वादशे श्वेतकेतुरष्टावक्रं पितुरङ्के निसन्नम् ।
अपाकर्षद्गृह्य पाणौ रुदन्तं नायं तवाङ्कः पितुरित्युक्तवांश्च ।।१६।।
यत्तेनोक्तं दुरुक्तं तत्तदानीं हृदि स्थितं तस्य सुदुःखमासीत् ।
गृहं गत्वा मातरं रोदमानः पप्रच्छेदं क्व नु तातो ममेति ।।१७।।
ततः सुजाता परमार्तरूपा शापाद्भीता सर्वमेवाचचक्षे ।
तद्वै तत्त्वं सर्वमाज्ञाय मातुरित्यब्रवीच्छ्वेतकेतुं स विप्रः ।।१८।।
गच्छाव यज्ञं जनकस्य राज्ञो बह्वाश्चर्यः श्रूयते तस्य यज्ञः ।
श्रोष्यावोऽत्र ब्राह्मणानां विवादमन्नं चाग्र्यं तत्र भोक्ष्यावहे च ।।१९।।
विचक्षणत्वं च भविष्यते नौ शिवश्च सौम्यश्च हि ब्रह्मघोषः ।।१९।।
तौ जग्मतुर्मातुलभागिनेयौ यज्ञं समृद्धं जनकस्य राज्ञः ।
अष्टावक्रः पथि राज्ञा समेत्य उत्सार्यमाणो वाक्यमिदं जगाद ।।२०।। 3.132.23
| लोमश उवाच। | 3-134-1x |
|
यः कथ्यते मन्त्रविदग्र्यबुद्धि- रौद्दालकिः श्वेतकेतुः पृथिव्याम्। तस्याश्रमं पश्यत पाण्डवेया सदाफलैरुपपन्नं महीजैः ।। | 3-134-1a 3-134-1b 3-134-1c 3-134-1d |
|
साक्षादत्र श्वेतकेतुर्ददर्श सरस्वतीं मानुषदेहरूपाम्। वेत्स्यामि वाणीमिति संप्रवृत्तां सरस्वतीं श्वेतकेतुर्बभाषे ।। | 3-134-2a 3-134-2b 3-134-2c 3-134-2d |
|
अस्मिन्युगे ब्रह्मकृतां वरिष्ठा- वास्तां मुनी मातुलभागिनेयौ। अष्टावक्रश्चैव कहोलसूनु- रौद्दालकिः श्वेतकेतुः पृथिव्याम् ।। | 3-134-3a 3-134-3b 3-134-3c 3-134-3d |
|
विदेहराजस् समीपतस्तौ घीरावुभौ मातुलभागिनेयौ। प्रविश्य यज्ञायतनं विवादे वन्दिं निजग्राहतुरप्रमेयौ ।। | 3-134-4a 3-134-4b 3-134-4c 3-134-4d |
| वादे भङ्क्त्वा मज्जयामास नद्याम् ।। | 3-134-5f |
| युधिष्ठिर उवाच। | 3-134-6x |
|
कथंप्रभावः स बभूव विप्र- स्तथाभूतं यो निजग्राह वन्दिम्। `किंचाधिकृत्याथ तयोर्विवादो विदेहराजस् समीप आसीत्' ।। | 3-134-6a 3-134-6b 3-134-6c 3-134-6d |
|
अष्टावक्रः केन चासौ बभूव तत्सर्वं मे लोमश शंस तत्त्वम् ।। | 3-134-7a 3-134-7b |
| लोमश उवाच। | 3-134-8x |
|
उद्दालकस्य नियतः शिष्य एको नाम्ना कहोळेति बभूव राजन्। शुश्रूषुराचार्यवशानुवर्ती दीर्घ कालं सोऽध्ययनं चकार ।। | 3-134-8a 3-134-8b 3-134-8c 3-134-8d |
|
तं वै विप्राः पर्यभवंस्तु शिखा- स्तं च ज्ञात्वा विप्रकारं गुरुः सः। तस्मै प्रादात्सद्य एव श्रुतं च भार्यां च वै दुहितरं स्वां सुजाताम् ।। | 3-134-9a 3-134-9b 3-134-9c 3-134-9d |
|
तस्यां गर्भः समभवदग्निकल्पः सोऽधीयानं पितरमथाभ्युवाच। सर्वां रात्रिमध्ययनं करोषि नेदं पितः सम्यगिवोपवर्तते ।। | 3-134-10a 3-134-10b 3-134-10c 3-134-10d |
|
उपालब्धः शिष्यमध्ये महर्षिः स तं कोपादुदरस्थं शशाप। यस्माद्वक्रं वर्तमानो ब्रवीषि तस्माद्वक्रो भवितास्यष्टधैव ।। | 3-134-11a 3-134-11b 3-134-11c 3-134-11d |
|
स वै तथा वक्र एवाभ्यजाय- दष्टावक्रः प्रथितो मानवेषु। अस्यासीद्वै मातुलः श्वेतकेतुः स तेन तुल्यो वयसा बभूव ।। | 3-134-12a 3-134-12b 3-134-12c 3-134-12d |
|
संपीड्यमाना तु तदा सुजाता विवर्धमानेन सुतेन कुक्षौ। उवाच भर्तारमिदं रहोगता प्रसाद्य हीना वसुना धनार्थिनी ।। | 3-134-13a 3-134-13b 3-134-13c 3-134-13d |
|
कथं करिष्याम्यधुना महर्षे मासश्चायं दशमो वर्तते मे। नैवास्ति मे वसु किंचित्प्रदाता येंनाहमेतामापदं निस्तरेयम् ।। | 3-134-14a 3-134-14b 3-134-14c 3-134-14d |
|
उक्तस्त्वेवं भार्यया वै कहोळो वित्तस्यार्थे जनकमथाभ्यगच्छत्। स वै तदा वादविदा निगृह्य निमज्जितो वन्दिनेहाप्सु विप्रः ।। | 3-134-15a 3-134-15b 3-134-15c 3-134-15d |
|
उद्दालकस्तं तु तदा निशम्य सूतेन वादेऽप्सु निमज्जितं तथा। उवाच तां तत्रततः सुजात- मष्टवक्रे गूहितव्योऽयमर्थः ।। | 3-134-16a 3-134-16b 3-134-16c 3-134-16d |
|
ररक्ष सा चापि तमस् मन्त्रं जातोऽप्यसौ नैव शुश्राव विप्रः। उद्दालकं पितरं सोऽभिमेने तथाऽष्टावक्रो भ्रातरं श्वेतकेतुम् ।। | 3-134-17a 3-134-17b 3-134-17c 3-134-17d |
|
ततो वर्षे द्वादशे श्वेतकेतु- रष्टावक्रं पितुरङ्के निषण्णम्। अपाकर्षद्गृह्यपाणौ रुदन्तं नायं तवाङ्कः पितुरित्युक्तवांश्च ।। | 3-134-18a 3-134-18b 3-134-18c 3-134-18d |
|
यत्तेनोकतं दुरुक्तं तत्तदानीं हृदि स्थितं तस्य सुदुःखमासीत्। गृहं गत्वा मातरं सोऽथ विग्रः पप्रच्छेदं क्व नु तातो ममेति ।। | 3-134-19a 3-134-19b 3-134-19c 3-134-19d |
|
ततः सुजाता परमार्तरूपा शापाद्भीता तत्त्वमस्याचचक्षे। तद्वै तत्त्वंसर्वमाज्ञाय रात्रा- वित्यब्रवीच्छ्वेतकेतुं स विप्रः ।। | 3-134-20a 3-134-20b 3-134-20c 3-134-20d |
|
गच्छाव यज्ञं जनकस्य राज्ञो बह्वाश्चर्यः श्रूयते तस्य यज्ञः। श्रोष्यावोऽत्र ब्राह्मणानां विवाद- मन्नं चाग्र्यं तत्रभोक्ष्यावहे च ।। | 3-134-21a 3-134-21b 3-134-21c 3-134-21d |
|
विचक्षणत्वं च भविष्यते नौ शिवश्च सौम्यश्च हि ब्रह्मघोषः ।। | 3-134-22a 3-134-22b |
|
तौ जग्मतुर्मातुलभागिनेयौ यज्ञं समृद्धं जमकस्य राज्ञः। अष्टावक्रः पथि राज्ञा समेत्य प्रोत्सार्यमाणो वाक्यमिदं जगाद ।। | 3-134-23a 3-134-23b 3-134-23c 3-134-23d |
|
।। इति श्रीमन्महाभारते अरण्यपर्वणि तीर्तयात्रापर्वणि चतुस्त्रिंशदधिकशततमोऽध्यायः ।। 134 ।। |
3-134-4 वन्दिं वन्दिनम्। निजग्राहतुः ।। 3-134-9 तं वै विप्रः पर्यचरत्सशिष्यस्तां च ज्ञात्वा परिचर्यां गुरुः सः। इति झ पाठः ।। 3-134-11 यस्मात्कुक्षौ वर्तमान इति झ. पाठः ।। 3-134-14 वसुकिंचित्प्रजातेति झ. पाठः। प्रजाता प्रसूता ।।
| आरण्यकपर्व-133 | पुटाग्रे अल्लिखितम्। | आरण्यकपर्व-135 |