महाभारतम्-03-आरण्यकपर्व-273

विकिस्रोतः तः
नेविगेशन पर जाएँ खोज पर जाएँ
← आरण्यकपर्व-272 महाभारतम्
तृतीयपर्व
महाभारतम्-03-आरण्यकपर्व-273
वेदव्यासः
आरण्यकपर्व-274 →
  1. 001
  2. 002
  3. 003
  4. 004
  5. 005
  6. 006
  7. 007
  8. 008
  9. 009
  10. 010
  11. 011
  12. 012
  13. 013
  14. 014
  15. 015
  16. 016
  17. 017
  18. 018
  19. 019
  20. 020
  21. 021
  22. 022
  23. 023
  24. 024
  25. 025
  26. 026
  27. 027
  28. 028
  29. 029
  30. 030
  31. 031
  32. 032
  33. 033
  34. 034
  35. 035
  36. 036
  37. 037
  38. 038
  39. 039
  40. 040
  41. 041
  42. 042
  43. 043
  44. 044
  45. 045
  46. 046
  47. 047
  48. 048
  49. 049
  50. 050
  51. 051
  52. 052
  53. 053
  54. 054
  55. 055
  56. 056
  57. 057
  58. 058
  59. 059
  60. 060
  61. 061
  62. 062
  63. 063
  64. 064
  65. 065
  66. 066
  67. 067
  68. 068
  69. 069
  70. 070
  71. 071
  72. 072
  73. 073
  74. 074
  75. 075
  76. 076
  77. 077
  78. 078
  79. 079
  80. 080
  81. 081
  82. 082
  83. 083
  84. 084
  85. 085
  86. 086
  87. 087
  88. 088
  89. 089
  90. 090
  91. 091
  92. 092
  93. 093
  94. 094
  95. 095
  96. 096
  97. 097
  98. 098
  99. 099
  100. 100
  101. 101
  102. 102
  103. 103
  104. 104
  105. 105
  106. 106
  107. 107
  108. 108
  109. 109
  110. 110
  111. 111
  112. 112
  113. 113
  114. 114
  115. 115
  116. 116
  117. 117
  118. 118
  119. 119
  120. 120
  121. 121
  122. 122
  123. 123
  124. 124
  125. 125
  126. 126
  127. 127
  128. 128
  129. 129
  130. 130
  131. 131
  132. 132
  133. 133
  134. 134
  135. 135
  136. 136
  137. 137
  138. 138
  139. 139
  140. 140
  141. 141
  142. 142
  143. 143
  144. 144
  145. 145
  146. 146
  147. 147
  148. 148
  149. 149
  150. 150
  151. 151
  152. 152
  153. 153
  154. 154
  155. 155
  156. 156
  157. 157
  158. 158
  159. 159
  160. 160
  161. 161
  162. 162
  163. 163
  164. 164
  165. 165
  166. 166
  167. 167
  168. 168
  169. 169
  170. 170
  171. 171
  172. 172
  173. 173
  174. 174
  175. 175
  176. 176
  177. 177
  178. 178
  179. 179
  180. 180
  181. 181
  182. 182
  183. 183
  184. 184
  185. 185
  186. 186
  187. 187
  188. 188
  189. 189
  190. 190
  191. 191
  192. 192
  193. 193
  194. 194
  195. 195
  196. 196
  197. 197
  198. 198
  199. 199
  200. 200
  201. 201
  202. 202
  203. 203
  204. 204
  205. 205
  206. 206
  207. 207
  208. 208
  209. 209
  210. 210
  211. 211
  212. 212
  213. 213
  214. 214
  215. 215
  216. 216
  217. 217
  218. 218
  219. 219
  220. 220
  221. 221
  222. 222
  223. 223
  224. 224
  225. 225
  226. 226
  227. 227
  228. 228
  229. 229
  230. 230
  231. 231
  232. 232
  233. 233
  234. 234
  235. 235
  236. 236
  237. 237
  238. 238
  239. 239
  240. 240
  241. 241
  242. 242
  243. 243
  244. 244
  245. 245
  246. 246
  247. 247
  248. 248
  249. 249
  250. 250
  251. 251
  252. 252
  253. 253
  254. 254
  255. 255
  256. 256
  257. 257
  258. 258
  259. 259
  260. 260
  261. 261
  262. 262
  263. 263
  264. 264
  265. 265
  266. 266
  267. 267
  268. 268
  269. 269
  270. 270
  271. 271
  272. 272
  273. 273
  274. 274
  275. 275
  276. 276
  277. 277
  278. 278
  279. 279
  280. 280
  281. 281
  282. 282
  283. 283
  284. 284
  285. 285
  286. 286
  287. 287
  288. 288
  289. 289
  290. 290
  291. 291
  292. 292
  293. 293
  294. 294
  295. 295
  296. 296
  297. 297
  298. 298
  299. 299
  300. 300
  301. 301
  302. 302
  303. 303
  304. 304
  305. 305
  306. 306
  307. 307
  308. 308
  309. 309
  310. 310
  311. 311
  312. 312
  313. 313
  314. 314
  315. 315
महाभारतस्य पर्वाणि
  1. आदिपर्व
  2. सभापर्व
  3. आरण्यकपर्व
  4. विराटपर्व
  5. उद्योगपर्व
  6. भीष्मपर्व
  7. द्रोणपर्व
  8. कर्णपर्व
  9. शल्यपर्व
  10. सौप्तिकपर्व
  11. स्त्रीपर्व
  12. शान्तिपर्व
  13. अनुशासनपर्व
  14. आश्वमेधिकपर्व
  15. आश्रमवासिकपर्व
  16. मौसलपर्व
  17. महाप्रस्थानिकपर्व
  18. स्वर्गारोहणपर्व

भीमेन केशग्रहणेन निपातितस्य जयद्रथस्य मूर्ध्नि पादप्रहारपूर्वकं क्षुरप्रेण पञ्चचूदीनिर्माणम् ।। 1 ।। भीमेन बन्धनपूर्वकमानीतस्य तस्य युधिष्ठिरेण मोचनम् ।। 2 ।। जयद्रयेन तपःप्रसादितान्महादेवादर्जुनवर्जमेकस्मिन्दिने पाण्डवजयरूपवराऽऽदानम् ।। 3 ।।

वैशंपायन उवाच। 3-273-1x
जयद्रथस्तु संप्रेक्ष्यभ्रातरावुद्यतायुधौ।
प्रादावत्तूर्णमव्यग्रो जीवितेप्सुः सुदुःखितः ।।
3-273-1a
3-273-1b
`लताभिः संवृते कक्षे किरीटं रत्नभास्वरम्।
अपविध्यप्रधावन्तं निलीयन्तं वनान्तरे ।।
3-273-2a
3-273-2b
भीमसेनस्तु तं कक्षे लीयमानं भयाकुलम्।
मार्गमाणोऽवतीर्याशु रथाद्रत्नविभूपितात्'।
अभिद्रुत्य निजग्राहकेशपक्षे ह्यमर्षणः ।।
3-273-3a
3-273-3b
3-273-3c
समुद्यम्य च तं भीमो निष्पिपेप महीतले।
गले गृहीत्वाराजानं पातयामास चैव ह ।।
3-273-4a
3-273-4b
पुनः स जीवमानस्य तस्योत्पतितुमिच्छतः।
पदा मूर्ध्नि महाबाहुः प्राहरद्विलपिष्यतः ।।
3-273-5a
3-273-5b
तस्य जानू ददौ भमो जघ्ने चैनमरत्निना।
स मोहमगमद्राजा प्रहारवरपीडितः ।।
3-273-6a
3-273-6b
सरोषं भीमसेनं तु वारयामास फल्गुनः।
दुःशलायाः कृतेराजा यत्त्वामाहेति कौरव ।।
3-273-7a
3-273-7b
भीम उवाच। 3-273-8x
नायं पापसमाचारो मत्तो जीवितुमर्हति।
कृष्णायास्तदनर्हायाः परिक्लेष्टा नराधमः ।।
3-273-8a
3-273-8b
किंनु शक्यं मया कर्तुं यद्राजा सततं घृणी।
त्वं च बालिशया बुद्ध्या सदैवास्मान्प्रबाधसे ।।
3-273-9a
3-273-9b
एवमुक्त्वा सटास्तस्य पञ्चचक्रे वृकोदरः।
अर्धचन्द्रेण वाणेन किंचिदब्रुवतस्तदा ।।
3-273-10a
3-273-10b
विकल्पयित्वा राजानं ततः प्राह वृकोदरः।
जीवितुं चेच्छसे मूढ हेतुं मे गदतः शृणु ।।
3-273-11a
3-273-11b
दासोस्मीति त्वया वाच्यं संसत्सु च सभासु च।
एवं चेज्जीवितं दद्यामेष युद्धजितो विधिः ।।
3-273-12a
3-273-12b
एवमस्त्विति तं राजा कृच्छ्रमाणो जयद्रथः।
प्रोवाच पुरुषव्याघ्रं भीममाहवशोभिनम् ।।
3-273-13a
3-273-13b
तत एनं विचेष्टन्तं वद्ध्वा पार्थो वृकोदरः।
रथमारोपयामास विसंज्ञं पांसुकुण्ठितम् ।।
3-273-14a
3-273-14b
ततस्तं रथमास्थाय भीमः पार्तानुगस्तदा।
अग्र्यमाश्रममध्यस्थामभ्यगच्छद्युधिष्ठिरम् ।।
3-273-15a
3-273-15b
दर्शयामास भीमस्तु तदवस्थं जयद्रथम्।
तं राजा प्राहसद्दृष्ट्वा मुच्यतामिति चाब्रवीत् ।।
3-273-16a
3-273-16b
राजानं चाब्रवीद्भीमो द्रौपद्यै कथयेति वै।
दासभावं गतो ह्येष पाण्डूनां पापचेतनः ।।
3-273-17a
3-273-17b
तमुवाच च ततो ज्येष्ठो भ्राता सप्रणयं वचः।
मुञ्चेममधमाचारं प्रमाणा यदि ते वयम् ।।
3-273-18a
3-273-18b
द्रौपदी चाब्रवीद्भीममभिप्रेक्ष्य युधिष्ठिरम्।
दासोऽयंमुच्यतां रात्रस्त्वयापञ्चशिखः कृतः ।।
3-273-19a
3-273-19b
`एवमुक्तः स भीमस्तु भ्रात्रा चैव च कृष्णया।
मुमोच तं महापापं जयद्रथमचेतनम्' ।।
3-273-20a
3-273-20b
स मुक्तोऽभ्येत्यराजानमभिवाद्य युधिष्ठिरम्।
ववन्दे विह्वलोराजातांश्च वृद्धान्मुनींस्तदा ।।
3-273-21a
3-273-21b
तमुवाच धृणी राजा धर्मपुत्रो युधिष्ठिरः।
तथाजयद्रथं दृष्ट्वा गृहीतं सव्यसाचिना ।।
3-273-22a
3-273-22b
अदासो गच्छ मुक्तोसि मैवं कार्षीः पुनः क्वचित्।
स्त्रीकामुक धिगस्तु त्वां क्षुद्रः क्षत्रसहायवान् ।।
3-273-23a
3-273-23b
एवंविधं हि क कुर्यात्त्वदनयः पुरुषाधमः।
`कर्म धर्मविरुद्धं वै लोकदुष्टं च दुर्मते' ।।
3-273-24a
3-273-24b
गतसत्त्वमिव ज्ञात्वा कर्तारमशुभस्य तम्।
संप्रेक्ष्यभरतश्रेष्ठः कृपां चक्रे नराधिपः ।।
3-273-25a
3-273-25b
धर्मे ते वर्धतां वुद्धिर्मा चाधर्मे मनः कृथाः।
साश्च साथपादातः स्वस्ति गच्छ जयद्रथ ।।
3-273-26a
3-273-26b
एवमुक्तस्तु सव्रीजं तूष्णीं किंचिदवाङ्युखः।
जगाम राजा दुःखार्तो गङ्गाद्वाराय भारत ।।
3-273-27a
3-273-27b
स देवं शरणं गत्वा विरूपाक्षमुमापतिम्।
तपश्चचार विपुलं तस्य प्रीतो वृषध्वजः ।।
3-273-28a
3-273-28b
बलिं स्वयं प्रत्यगृह्णात्प्रीयमाणस्त्रिलोचनः।
वरं चास्मै ददौ देवः स जग्राह च तच्छृणु ।।
3-273-29a
3-273-29b
समस्तान्सरथान्पञ्चजयेयं युधि पाण्डवान्।
इति राजाऽब्रवीद्देवं नेति देवस्तमब्रवीत् ।।
3-273-30a
3-273-30b
अजय्यांश्चाप्यवध्यांश्च वारयिष्यसि तान्युधि।
ऋतेऽर्जुनं महाबाहुं नरं नाम सुरेश्वरम् ।।
3-273-31a
3-273-31b
बदर्यां तप्ततपसं नारायणसहायकम्।
अजितं सर्वलोकानां देवैरपि दुरासदम् ।।
3-273-32a
3-273-32b
मया दत्तं पाशुपतं दिव्यमप्रतिमं शरम्।
अवाप लोकपालेभ्यो वज्रादीन्स महाशरान् ।।
3-273-33a
3-273-33b
देवदेवो ह्यनन्तात्मा विष्णुः सुरगुरुः प्रभुः।
प्रधानपुरुषोऽव्यक्तोविश्वात्माविश्वमूर्तिमान् ।।
3-273-34a
3-273-34b
युगान्तकाले संप्राप्ते कालाग्निर्दहते जगत्।
सपर्वतार्णवद्वीपं सशैलवनकाननम्।
निर्दहन्नागलोकांश्चपातालतलचारिणः ।।
3-273-35a
3-273-35b
3-273-35c
अथान्तरिक्षे सुमहन्नानावर्णाः पयोधराः।
घोरस्वरा विनदिनस्तटिन्मालावलम्बिनः।
समुत्तिष्ठन्दिशः सर्वाविवर्षन्तः समन्ततः ।।
3-273-36a
3-273-36b
3-273-36c
ततोऽग्नीं शमयामासुः संवर्ताग्निनियामकाः।
अक्षमात्रैश्च धाराभिस्तिष्ठन्त्यापूर्य सर्वशः ।।
3-273-37a
3-273-37b
एकार्णवे तदातस्मिन्नुपशान्तचराचरे।
नष्टचन्द्रार्कपवने ग्रहनक्षत्रवर्जिते।
चतुर्युगसहस्रान्ते सलिलेनाप्लुता मही ।।
3-273-38a
3-273-38b
3-273-38c
ततो नारायणाख्यस्तु सहस्राक्षः सहस्रपात्।
सहस्रशीर्पा पुरुषः स्वप्नुकामस्त्वतीन्द्रियः ।।
3-273-39a
3-273-39b
फणासहस्रविकटं शेषं पर्यङ्कभोगिनम्।
सहस्रमिव तिग्मांशुसंघातममितद्युतिम्।
कुन्देन्दुहारगोक्षीरमृणालकुमुदप्रभम् ।।
3-273-40a
3-273-40b
3-273-40c
तत्रासौ भगवान्देवः स्वपञ्जलनिधौ तदा।
नैशेन तमसा व्याप्तां स्वां रात्रिंकुरुते विभुः ।।
3-273-41a
3-273-41b
सत्वोद्रेकात्प्रबुद्धस्तु शून्यं लोकमपश्यत।
इमं चोदाहरन्त्यत्रश्लोकं नारायणं प्रति ।।
3-273-42a
3-273-42b
आपो नारास्तत्तनव इत्यपां नाम शुश्रुमः।
अयनं तेन चैवास्ते तेन नारायणः स्मृतः ।।
3-273-43a
3-273-43b
प्रध्यानसमकालं तुप्रजाहेतोः सनातनः।
ध्यातमात्रे तु भगवन्नाभ्यां पद्मः समुत्थितः ।।
3-273-44a
3-273-44b
ततश्चतुर्मुखो ब्रह्मा नाभिपद्माद्विनिःसृतः।
तत्रोपविष्टः सहसा ब्रह्मा लोकपितामहः ।।
3-273-45a
3-273-45b
शून्यं दृष्ट्वा जगत्कृत्स्नं मानसानात्मनः समान्।
ततो मरीचिप्रमुखान्महर्षीनसृजन्नव ।।
3-273-46a
3-273-46b
तेऽसृजन्सर्वभूतानि त्रसानि स्थावराणि च।
यक्षराक्षसभूतानि पिशाचोरगमानुषान् ।।
3-273-47a
3-273-47b
सृजते ब्रह्ममूर्तिस्तु रक्षते पौरुषी तनुः।
रौद्री भावेन शमयेत्तिस्रोऽवस्थाः प्रजापतेः ।।
3-273-48a
3-273-48b
न श्रुतं ते सिन्धुपते विष्णोरद्भुतकर्मणः।
कथ्यमानानि मुनिभिर्ब्राह्मणैर्वेदपारगैः ।।
3-273-49a
3-273-49b
जलेन समनुप्राप्ते सर्वतः पृथिवीतले।
तदा चैकार्णवे तस्मिननेकाकाशे प्रभुश्चरन् ।।
3-273-50a
3-273-50b
निशायामिव खद्योतः प्रावृट्‌काले समन्ततः।
प्रतिष्ठानाय पृथिवीं मार्गमाणस्तदाऽभवत् ।।
3-273-51a
3-273-51b
जले निमग्नां गां दृष्ट्वाचोद्धर्तुं मनसेच्छति।
किंनु रूपमहं कृत्वासलिलादुद्धरे महीम् ।।
3-273-52a
3-273-52b
एवं संचिन्त्य मनसा दृष्ट्वा दिव्येन चक्षुषा।
जलक्रीडाभिरुचितं वाराहं रूपमस्मरत् ।।
3-273-53a
3-273-53b
कृत्वा वराहवपुपं वाङ्मयं वेदसंमितम्।
दशयोजनविस्तीर्णमायतं शतयोजनम् ।।
3-273-54a
3-273-54b
महापर्वतवर्ष्माभं तीक्ष्णदंष्ट्रंप्रदीप्तिमत्।
महामेघौघनिर्घोपं नीलजीमूतसन्निभम् ।।
3-273-55a
3-273-55b
भूत्वा यज्ञवराहो वै अपः संप्राविशत्प्रभुः।
दंष्ट्रेणैकेन चोद्धृत्यस्वे स्थाने न्यविशन्महीम् ।।
3-273-56a
3-273-56b
पुनरेव महाबाहुरपूर्वां तनुमाश्रितः।
नरस्य कृत्वाऽर्धतनुं सिंहस्यार्धतनुं प्रभुः ।।
3-273-57a
3-273-57b
दैत्येन्द्रस्य सभां गत्वापाणिं संस्पृश्यपाणिना।
दैत्यानामादिपुरुषः सुरारिर्दितिनन्दनः ।।
3-273-58a
3-273-58b
दृष्ट्वा चापूर्ववपुषं क्रोधात्संरक्तलोचनः।
शूलोद्यतकरः स्रग्वी हिरण्यकशिपुस्तदा ।।
3-273-59a
3-273-59b
मेघस्तनितनिर्घोषो नीलाभ्रचयसन्निभः।
देवारिर्दितिजो वीरो नृसिंहं समुपाद्रवत् ।।
3-273-60a
3-273-60b
समुत्पत्य ततस्तीक्ष्णैर्मृगेन्द्रेण बलीयसा।
नारसिंहेन वपुषादारितः करजैर्भृशम् ।।
3-273-61a
3-273-61b
एवं निहत्य भगवान्दैत्येनद्‌रं रिपुघातिनम्।
भूयोऽन्यः पुण्डरीकाक्षः प्रभुर्लोकहिताय च।
कश्यपस्यात्मजः श्रीमानदित्या गर्भधारितः ।।
3-273-62a
3-273-62b
3-273-62c
पूर्णे वर्षसहस्रे तु प्रसूत भर्गमुत्तमम् ।। 3-273-63a
दुर्दिनाम्भोदसदृशो दीप्ताक्षो वामनाकृतिः।
दण्डी कमण्डलुधरः श्रीवत्सोरसि भूषितः।
जटी यज्ञोपवीती च भगवान्बालरूपधृक् ।।
3-273-64a
3-273-64b
3-273-64c
यज्ञवाटं गतः श्रीमान्दानवेन्द्रस्य वै तदा।
बृहस्पतिसहायोऽसौ प्रविष्टो बलिनो मखे ।।
3-273-65a
3-273-65b
तं दृष्ट्वावामनतनुं प्रहृष्टो बलिरब्रवीत्।
प्रीतोस्मि दर्शने विप्र ब्रूहि त्वं किं ददानिते ।।
3-273-66a
3-273-66b
एवमुक्तस्तु बलिना वामनः प्रत्युवाच ह ।। 3-273-67a
स्वस्तीत्युक्त्वा बलिं देवः स्मयमानोऽभ्यभाषत।
मेदिनीं दानवपते देहि मे विक्रमत्रयम् ।।
3-273-68a
3-273-68b
बलिर्ददौ प्रसन्नात्मा विप्रायामिततेजसे।
ततो दिव्याद्भुततमं रूपं विक्रमतोहरेः ।।
3-273-69a
3-273-69b
विक्रमैस्त्रिभिरक्षोभ्यो जहाराशु स मेदिनीम्।
ददौ शक्राय च महीं विष्णुर्देवः सनातनः ।।
3-273-70a
3-273-70b
एष ते वामनो नाम प्रादुर्भावः प्रकीर्तितः।
तेन देवाः प्रादुरासन्वैष्णवं चोच्यते जगत् ।।
3-273-71a
3-273-71b
असतां निग्रहार्थाय धर्मसंरक्षणाय च।
अवतीर्णो मनुष्याणामजायत यदुक्षये।
यं देवंविदुषोगान्ति तस्य कर्माणि सैन्दव ।।
3-273-72a
3-273-72b
3-273-72c
अनाद्यन्तमजं देवं प्रभुंलोकनमस्कृतम्।
यं देवं विदुषोगान्तितस् कर्माणि सैन्धव ।।
3-273-73a
3-273-73b
यमाहुरजितंकृष्णं शङ्खचक्रगदाधरम्।
श्रीवत्सधारिणं देवं पीतकौशेयवाससम् ।।
3-273-74a
3-273-74b
प्रधानं सोऽस्त्रविदुषां तेन कृष्णन रक्ष्यते ।। 3-273-75a
सहायः पुण्डरीकाक्षः श्रीमानतुलविक्रमः।
समानस्यन्दने पार्थमास्थाय परवीरहा ।।
3-273-76a
3-273-76b
न शक्यते तेन जेतुं त्रिदशैरपि दुःसहः।
कः पुनर्मानुषो भावो रणे पार्थं विजेष्यति ।।
3-273-77a
3-273-77b
तमेकं वर्जयित्वातु सर्वंयौधिष्ठिरं बलम्।
चतुरः पाण्डवात्राजन्दिनैकं जेप्यसे रिपून् ।।
3-273-78a
3-273-78b
`तस्मात्त्वंपार्थरहितान्पाण्डवान्वारयिष्यसि।
एतद्धि पुरुषव्याघ्र मया दत्तो वरस्तव' ।।
3-273-79a
3-273-79b
वैशंपायन उवाच। 3-273-80x
इत्येवमुक्त्वा नृपतिं सर्वपापहरो हरः।
उमापतिः पशुपतिर्यज्ञहा त्रिपुरार्दनः ।।
3-273-80a
3-273-80b
वामनैर्विकटैः कुब्जैरुग्रश्रवणदर्शनैः।
वृतः पारिषदैर्घोरैर्नानाप्रहरणोद्यतैः ।।
3-273-81a
3-273-81b
त्र्यम्बको राजशार्दूल भगनेत्रनिपातनः।
उमासहायो भगवांस्तत्रैवान्तरधीयत ।।
3-273-82a
3-273-82b
एवमुक्तस्तु नृपतिः स्वमेव भवनं ययौ।
पाण्डवाश्च वने तस्मिन्न्यवसन्काम्यके तथा ।।
3-273-83a
3-273-83b
।। इति श्रीमन्महाभारते अरण्यपर्वणि
यजद्रथविमोक्षणपर्वणि त्रिसप्तत्यधिकद्विशततमोऽध्यायः ।। 273 ।।

[सम्पाद्यताम्]

3-273-9 घृणी दयावान्। बालिशया स्वल्पया। बाधसेशत्रुं हन्तुं न ददासि ।। 3-273-10 सटाः जटाः केशसंनिवेशे मध्ये मध्येपञ्चसु स्थानेषु अर्धचन्द्रेण बाणेन क्षीरवद्वाषयामासेत्यर्थः ।। 3-273-11 विकत्थयित्वाराजानमिति झ. पाठः ।। 3-273-29 बलिं उपहारम् ।। 3-273-31 महाबाहुं देवैरपि दुरासदम् इति ध. पाठः ।। 3-273-33 शृणाति हिनस्तीति शरमस्त्रम् ।। 3-273-34 नारायणसहायस्याजेयत्वं वक्तुं नारायणमाहात्म्यमेवाह देवदेव इत्यादिना ।। 3-273-35 कालाग्निरूपो नारायणो निदेहते ।। 3-273-36 विनदिनः गर्जन्तः। समुत्तिष्ठन् समुदतिष्ठन्। उत्तिष्ठन्तीत्यर्थः ।। 3-273-37 शमयामासुः पयोधरा इतिप्रपूर्वेणान्वयः। अक्षमात्रैः रथाक्षमात्राभिः स्थूलाभिः। सामान्ये नपुंसकम् ।। 3-273-40 अध्यतिष्ठदिति शेषः ।। 3-273-43 नारायणपदंनिर्वक्ति आप इति। नराज्जाता नाराः तत्तनयः नारायणस्यैव तनवः नाराः आपः अयनं निवासस्थानं यस्य ।। 3-273-45 तस्मिंश्च पद्मे पितामह उपविष्ट इतिक्रमभङ्गेन योज्यम् ।। 3-273-47 त्रसानि जंगमानि ।। 3-273-49 हे सिन्धुपते। ते तव श्रुतं श्रवणं नास्ति। यथो विष्णोरद्भुतकर्मणः कथ्यमानानि कर्माणि न वेत्सीति शेषः ।। 3-273-53 जलक्रीडायामभिरुचितं प्रीतिर्यस्य ।। 3-273-54 वराहवपुषमात्मानमिति शेषः। वाङ्ययं चतुर्वेदमयम्। वेदसंमितं वेदप्रमितयज्ञरूपम् ।। 3-273-55 वर्ष्म शरीरम् ।। 3-273-56 दंष्ट्रेण दंष्ट्रया न्यविशत् न्यवेशयत् ।। 3-273-62 गर्भे धरितः गर्भधारितः ।। 3-273-64 दुर्दिनं प्रावृट्दिनं तत्र भवोऽम्भोदः कृष्णमेघस्तत्सदृशः। श्रीवत्सेनोरसि भूषित इत्यर्थः ।। 3-273-65 वाटं स्थानम्। बलिनो बलेः। अयमिकारान्त इन्नन्तश्र शब्दो दृश्यते ।। 3-273-69 दिव्यं च तदद्धुततमं च रूपं बभूवेति शेषः ।। 3-273-72 अवतीर्णोऽवतरणं कुर्वन्नजायत आविर्भूतः। यदुक्षये यदूनां गृहे ।। 3-273-73 तस्य कर्माणि विदुषो विद्वांसः गान्ति गायन्ति ।। 3-273-75 सोऽर्जुनः अस्त्रविदुषां प्रधानं श्रेष्ठः य अजितमाहुस्तेन कृष्णेन रक्ष्यते ।। 3-273-77 तेन कृष्णसहायत्वेन हेतुना। भावः पूज्यतमः। भावः पूज्यतमे लोके इत्यनेकार्थः ।। 3-273-78 दिनैकमेकदिनमेव न सर्वदा ।। 3-273-83 जयद्रथोऽपि मन्दात्मा स्वमेवेति झ. पाठः ।।

आरण्यकपर्व-272 पुटाग्रे अल्लिखितम्। आरण्यकपर्व-274