महाभारतम्-03-आरण्यकपर्व-159
| ← आरण्यकपर्व-158 | महाभारतम् तृतीयपर्व महाभारतम्-03-आरण्यकपर्व-159 वेदव्यासः |
आरण्यकपर्व-160 → |
जटासुरवधानन्तरं सपरिवारेण युधिष्ठिरेण नरनारायणाश्रमे निवासः ।। 1 ।। ततो वृषपर्वाश्रमादिषु सुखेन संचरणम् ।। 2 ।। तत आर्ष्टिषेणाश्रमगमनम् ।। 3 ।।
| वैशंपायन उवाच। | 3-159-1x |
|
निहते राक्षसे तस्मिन्पुनर्नारायणाश्रमम्। अभ्येत्य राजा कौन्तेयो निवासमकरोत्प्रभुः ।। | 3-159-1a 3-159-1b |
|
स समानीय तान्सर्वान्भ्रातॄनित्यब्रवीद्वचः। द्रौपद्या सहितः काले संस्मरन्भ्रातरं जयम् ।। | 3-159-2a 3-159-2b |
|
समाश्चतस्रोऽभिगताः शिवेन चरतां वने। कृतोद्देशः स बीभत्सुऋ पञ्चमीमभितः समाम् ।। | 3-159-3a 3-159-3b |
|
प्राप्य पर्वतराजानं श्वेतं शिखरिणांवरम्। [पुष्पितैर्द्रुमषण्डैश्च मत्तकोकिलाषट्पदैः ।। | 3-159-4a 3-159-4b |
|
मयूरैश्चातकैश्चापि नित्योत्सवविभूषितम्। व्याघ्रैर्वरहैर्महिषैर्गवयैर्हरिणैस्तथा ।। | 3-159-5a 3-159-5b |
|
श्वापदैर्व्यालरूपैश्च रुरुभिश्च निषेवितम्। फुल्लैः सहस्रपत्रैश्च शतपत्रैस्तथोत्पलैः ।। | 3-159-6a 3-159-6b |
|
प्रफुल्लैः कमलैश्चैव तथा नीलोत्पलैरपि। महापुणअयं पवित्रं च सुरासुरनिषेवितम्।] तत्रापि च कृतोद्देशः समागमदिदृक्षुभिः ।। | 3-159-7a 3-159-7b 3-159-7c |
|
कृतश्च समयस्तेन पार्थेनामिततेजसा। पञ्चवर्षाणि वत्स्याभि विद्यार्थीति पुरा मयि ।। | 3-159-8a 3-159-8b |
|
अत्रगाण्डीवधन्वानमवाप्तास्त्रमरिंदमम्। देवलोकादिमं लोकं द्रक्ष्यामः पुनरागतम् ।। | 3-159-9a 3-159-9b |
|
इत्युक्त्वा ब्राह्मणान्सर्वानामन्त्रयत पाण्डवः। कारणं चैव तत्तेवामाचचक्षे तपस्विनाम् ।। | 3-159-10a 3-159-10b |
|
तमुग्रतपसः प्रीताः कुत्वापार्थं प्रदक्षिणम्। ब्राह्मणास्तेऽन्वमोदन्त शिवेन कुशलेन च ।। | 3-159-11a 3-159-11b |
|
सुखोदर्कमिमं क्लेशमचिराद्भरतर्षभ। क्षत्रधर्मेण धर्मज्ञ तीर्त्वा गां पालयिष्यसि ।। | 3-159-12a 3-159-12b |
|
तत्तु राजा वचस्तेषां प्रतिगृह्य तपस्विनाम्। प्रतस्थे सह विप्रैस्तैर्भ्रातृभिश्च परंतपः ।। | 3-159-13a 3-159-13b |
|
`द्रौपद्या सहितः श्रीमान्हैडिम्बेयादिभिस्तदा'। राक्षसैरनुयातो वै लोमशेनाभिरक्षितः ।। | 3-159-14a 3-159-14b |
|
क्वचित्पद्भ्यां ततोऽगच्छद्राक्षसैरुदह्यते क्वचित्। तत्रतत्र महातेजा भ्रातृभिः सह सुव्रतः ।। | 3-159-15a 3-159-15b |
|
ततो युधिष्ठिरो राजा बहुन्क्लेशान्विचिन्तयन्। सिंहव्याघ्रगजाकीर्णामुदीचीं प्रययौ दिशम् ।। | 3-159-16a 3-159-16b |
|
अवेमाण कैलासं मैनाकं चैव पर्वतम्। गन्धमादनपादांश्च मेरुं चापि शिलोच्चयम् ।। | 3-159-17a 3-159-17b |
|
उपर्युपरि शैलस्य बहीश्च सरितः शिवाः। पृष्ठं हिमवतः पुण्यं ययौ सप्तदशेऽहनि ।। | 3-159-18a 3-159-18b |
|
ददृशुः पाण्डवा राजन्गन्धमादनमन्तिकम्। पृष्ठे हिमवतः पुण्ये नानाद्रुमलतावृते ।। | 3-159-19a 3-159-19b |
|
सलिलावर्तसंजातैः पुष्पितैश्च महीरुहैः। समावृतं पुण्यतममाश्रमं वृषपर्वणः ।। | 3-159-20a 3-159-20b |
|
तमुपक्रम्य राजर्षिं धर्मात्मानमरिंदमाः। पाण्डवा वृषपर्वाणमवदन्त गतक्लमाः ।। | 3-159-21a 3-159-21b |
|
अभ्यनन्दत्स राजर्षिः पुत्रवद्भरतर्षभान्। पूजिताश्चावसंस्तत्रसप्तरात्रमरिंदमाः ।। | 3-159-22a 3-159-22b |
|
अष्टमेऽहनि संप्राप्ते तमृषिं लोकविश्रुतम्। आमन्त्र्य वृषपर्वाणं प्रस्थानं प्रत्यरोचयन् ।। | 3-159-23a 3-159-23b |
|
एकैकशश्च तान्विप्रान्निवेद्य वृषपर्वणि। न्यासभूतान्यथाकालं बन्धूनिव सुसत्कृतान्। पारिबर्हं चतं शेषं परिदाय महात्मने ।। | 3-159-24a 3-159-24b 3-159-24c |
|
ततस्ते यज्ञपात्राणि रत्नान्याभरणानि च। न्यदधुःपाण्डवा राजन्नाश्रमे वृषपर्वणः ।। | 3-159-25a 3-159-25b |
|
अतीतानागते विद्वान्कुशलः सर्वधर्मवित्। अन्वशासत्स धर्मज्ञः पुत्रवद्भरतर्षभान् ।। | 3-159-26a 3-159-26b |
|
तेऽनुज्ञाता महात्मानः प्रययुर्दिशमुत्तराम्। `कुष्णया सहिता वीरा ब्राह्मणैश्च महात्मभिः | 3-159-27a 3-159-27b |
|
तान्प्रस्थितानन्वगच्छद्वृषपर्वा महीपतीन्। उपन्यस् महातेजा विप्रेभ्यः पाण्डवांस्तदा ।। | 3-159-28a 3-159-28b |
|
अनुसंसार्य कौन्तेयानाशीर्भिरभिनन्द्य च। वृषपर्वा निववृतेपन्थानमुपदिश्य च ।। | 3-159-29a 3-159-29b |
|
नानामृगगणैर्जुष्टं कौन्तेयः सत्यविक्रमः। पदातिर्भ्रातृभिः सार्धं प्रातिष्ठत युधिष्ठिरः ।। | 3-159-30a 3-159-30b |
|
नानाद्रुमनिरोधेषु वसन्तः शैलसानुषु। पर्वतं विविशुस्ते तं चतुर्थेऽहनि पाण्डवाः ।। | 3-159-31a 3-159-31b |
|
महाभ्रघनसंकाशं सलिलोपहितं शुभम्। मणिकाञ्चनरम्यं च शैलं नानासमुच्छ्रयम् ।। | 3-159-32a 3-159-32b |
|
`रम्यं हिमवतः प्रस्थं बहुकन्दरनिर्झरम्। शिलाविभङ्गविकटं लतापादपसङ्कुलम्' ।। | 3-159-33a 3-159-33b |
|
ते समासाद्यपन्थानं यतोक्तं वृषपर्वणा। अनुसस्रुर्यथोद्देशं पश्यन्तो विविधान्नगान् ।। | 3-159-34a 3-159-34b |
|
उपर्युपरि शैलस्य गुहाः परमदुर्गमाः। सुदुर्गमांस्ते सुबहून्सुखेनैवाभिचक्रमुः ।। | 3-159-35a 3-159-35b |
|
धौम्यः कृष्णा च पार्ताश्च लोमशश्च महानृषिः। आगच्छन्सहितास्तत्रन कश्चिदपि हीयते ।। | 3-159-36a 3-159-36b |
|
ते मृगद्विजसंघुष्टं नानाद्रुमलतायुतम्। शाखामृगगणैश्चैव सेवितं सुमनोरमम् ।। | 3-159-37a 3-159-37b |
|
पुण्यं पद्मसरोपेतं सपल्वलमहावनम्। उपतस्थुर्महाभागा माल्यवतं महागिरिम् ।। | 3-159-38a 3-159-38b |
|
ततः किंपुरुषावासं सिद्धचारणसेवितम्। ददृशुर्हृषरोमाणाः पर्वतं गन्धमादनम् ।। | 3-159-39a 3-159-39b |
|
विद्याधरानुचरितं किन्नरीभिस्तथैव च। गजसङ्घसमावासं सिंहव्याघ्रगणायुतम् ।। | 3-159-40a 3-159-40b |
| शरभोन्नादसंघुष्टं नानमृगनिषेवितम् ।। | 3-159-41a |
|
ते गन्धमादनवनं तन्नन्दनवनोपमम्। मुदिताः पाण्डुतनया मनोनयननन्दनम् ।। | 3-159-42a 3-159-42b |
|
विविशुः क्रमशो वीरा अरण्यं शुभकाननम्। द्रौपदीसहिता वीरास्तैश्च विप्रैर्महात्मभिः ।। | 3-159-43a 3-159-43b |
|
शृण्वन्तः प्रीतिजननान्वल्गून्मन्दकलाञ्शुभान्। श्रोत्ररम्यान्सुमधुराञ्शब्दान्खगमुखेरितान् ।। | 3-159-44a 3-159-44b |
|
सर्वर्तुफलभाराञ्यान्सर्वर्तुकुसुमोज्ज्वलाम्। पश्यन्तः पादपांस्चापि फलभारावनामितान् ।। | 3-159-45a 3-159-45b |
|
आम्रानाम्रातकान्फुल्लान्नारिकेलान्सतिन्दुकान्। मुञ्जातकांस्तथाञ्जीरान्दाडिमान्बीजपूरकान् ।। | 3-159-46a 3-159-46b |
|
पनसाँल्लिकुचान्मोचाः खर्जूरानम्लवेतसान्। परावतांस्तथा क्षौद्रानीपांश्चापि मनोरमान् ।। | 3-159-47a 3-159-47b |
|
बेल्वान्कपित्थाञ्जम्बूश्च काश्मरीर्ब्रदरीस्तथा। पुक्षानुदुम्बरवटानश्वत्थान्क्षीरिकास्तथा ।। | 3-159-48a 3-159-48b |
|
मल्लातकानामलकीर्हरीतकबिभीतकान्। इङ्गुदान्करमर्दांश्च तिन्दुकांश् महाफलान् ।। | 3-159-49a 3-159-49b |
|
एतानन्यांश्च विविधान्गन्धमादनसानुषु। फलैरमृतकल्पैस्तानाचितान्स्वादुभिस्तरूपन् ।। | 3-159-50a 3-159-50b |
|
तथैव चम्पकाशोकान्केतकान्बकुलांस्तथा। पुन्नागान्सप्तपर्णांश्च कर्णिकारान्सकेतकान्। पाटलान्कुटजान्रम्यान्मन्दारेन्दीवरांस्तथा ।। | 3-159-51a 3-159-51b 3-159-51c |
|
पारिजातान्कोविदारान्देवदारुद्रुमांस्तथा। पारिजातान्कोविदारान्देवदारुद्रुमांस्तथा। शालांस्तालांस्तमालांश्च पिप्पलान्हिङ्गुकांस्तथा ।। | 3-159-52a 3-159-52b 3-159-52c |
|
चकोरैः शतपत्रैश् भृङ्गराजैस्तथा शुकैः। कोकिलैः कलविङ्कैश्च हारितैर्जीवजीवकैः ।। | 3-159-53a 3-159-53b |
|
प्रियकैश्चातकैश्चैव तथाऽन्यैर्विविधैः खगैः। श्रोत्ररम्यं सुमधुरं कूजद्भिश्चाप्यधिष्ठितान् ।। | 3-159-54a 3-159-54b |
|
सरांसि च मनोज्ञानि समन्ताज्जलचारिभिः। कुमुदैः पुण्डरीकैश्च तृथा कोकनदोत्पलैः। कहारैः कमलैश्चैव आचितानि समन्ततः ।। | 3-159-55a 3-159-55b 3-159-55c |
|
कादम्बैश्चक्रवाकैश्च कुररैर्जलकुक्कुटैः। कारण्डवैः प्लवैर्हंसैर्बकैर्मद्गुभिरेव च ।। | 3-159-56a 3-159-56b |
|
एतैश्चान्यैश्च कीर्णानि समन्ताज्जलचारिभिः। हृष्टैस्तथा तामरसरसासवमदालसैः ।। | 3-159-57a 3-159-57b |
|
पद्मोदरच्युतरजःकिञ्जल्कारुणरञ्जितैः। मञ्जुस्वरैर्मधुकरैर्विरुतान्कमलाकरान् ।। | 3-159-58a 3-159-58b |
|
अपश्यंस्ते नरव्याघ्रा गन्धमादनसानुषु। तथैव पद्मषण्डैश्च मण्डितांश्च समन्ततः ।। | 3-159-59a 3-159-59b |
|
शिखण्डिनीभिः सहिताँल्लतामण्डलकेषु च। मेघतूर्यरवोद्दाममदनाकुलितान्भृशम् ।। | 3-159-60a 3-159-60b |
|
कृत्वैव केकामधुरं संगीतं मधुरस्वरम्। चित्रान्कलापान्विस्तीर्य सविलासान्मदालसान् ।। | 3-159-61a 3-159-61b |
|
मयूरान्ददृशुर्हृष्टान्नृत्यतो वनलालसान्। कांश्चित्प्रियाभिः सहितान्रममाणान्कलापिनः ।। | 3-159-62a 3-159-62b |
|
वल्लीलतासंकटेषु कुटजेषु स्थितांस्तथा। कांश्चिच्च कुटजानां तु विटपेषूत्कटानिव ।। | 3-159-63a 3-159-63b |
|
कलापरुचिराटोपनिचितान्मुकुटानिव। विवरेषु तरूणां च रुचिरान्ददृशुश्च ते ।। | 3-159-64a 3-159-64b |
|
सिन्धुवारांस्तथोदारान्मन्मथस्येव तोमरान्। सुवर्णवर्णकुसुमान्गिरीणां सिखरेषु च। कर्णिकारान्विकसितान्कर्णपूरानिवोत्तमान् ।। | 3-159-65a 3-159-65b 3-159-65c |
|
तथाऽपश्यन्कुरबकान्वनराजिषु पुष्पितान्। कामवश्यौत्सुक्यकरान्कामस्येव शरोत्करान् ।। | 3-159-66a 3-159-66b |
|
तथैव वनराजीनामुदारान्रचितानिव। विराजमानांस्तेऽपश्यंस्तिलकांस्तिलकानिव ।। | 3-159-67a 3-159-67b |
|
तथानङ्गशराकारान्सहकारान्मनोरमान्। अपश्यन्भ्रामरान्राजन्मञ्जरीभिर्विराजितान् ।। | 3-159-68a 3-159-68b |
|
हिरण्यसदृशैः पुष्यैर्दावाग्निसदृशैरपि। लोहितैरञ्जनाभैश्च वैदूर्यसदृशैरपि। अतीव वृक्षा राजन्ते पुष्पिताः शैलसानुषु ।। | 3-159-69a 3-159-69b 3-159-69c |
|
तथा सालांस्तमालांश्च पाटलाबकुलानपि। माला इव समासक्ताः शैलानां शिखरेषु च ।। | 3-159-70a 3-159-70b |
|
विमलस्फाटिकाभानि पाण्डुरच्छदनैर्द्विजैः। कलहंसैरुपेतानि सारसाभिरुतानि च ।। | 3-159-71a 3-159-71b |
|
सरांसि बहुशः पार्था पश्यन्तः शैलसानुषु। पद्मोत्पलविमिश्राणि सुखशीतजलानि च ।। | 3-159-72a 3-159-72b |
|
एवं क्रमेण ते वीरा वीक्षमाणाः समन्ततः। गन्वन्त्यथ माल्यानि रसवन्ति फलानि च ।। | 3-159-73a 3-159-73b |
|
सरांसि च मनोज्ञानि वृक्षांश्चातिमनोरमान्। विविशुः पाण्डवाः सर्वेविस्मयोत्फुल्ललोचनाः ।। | 3-159-74a 3-159-74b |
|
कमलोत्पलकह्लारपुण्डरीकसुगन्धिना। सेव्यमाना वने तस्मन्सुखस्पर्शेन वायुना ।। | 3-159-75a 3-159-75b |
|
ततो युधिष्ठिरो भीममाहेदं प्रीतिमद्वचः। अहो श्रीमदिदं भीम गन्धमादनकाननम् ।। | 3-159-76a 3-159-76b |
|
वने ह्मस्मिन्मनोरम्ये दिव्या काननजा द्रुमाः। लताश्च विविधाकाराः पत्रपुष्पफलोपगाः। भान्त्येते पुष्पविकचाः पुंस्कोकिलकुलाकुलाः ।। | 3-159-77a 3-159-77b 3-159-77c |
|
नात्र कण्टकिनः केचिन्न च विद्यन्त्यपुष्पिताः। स्निग्धपत्रफला वृक्षा गन्धमादनसानुषु ।। | 3-159-78a 3-159-78b |
|
भ्रमरारावमधुरा नलिनीः फुल्लपङ्कजाः। विलोड्यमाना पश्येमाः करिभिः सकरेणुभिः ।। | 3-159-79a 3-159-79b |
|
पश्येमां नलिनीं चान्यां कमलोत्पलमालिनीम्। स्रग्धरां विग्रहवतीं साक्षाच्छ्रियमिवापराम् ।। | 3-159-80a 3-159-80b |
|
नानाकुसुमगन्धाढ्यास्तस्येमाः काननोत्तमे। उपगीयमाना भ्रमरै राजन्ते वनराजयः ।। | 3-159-81a 3-159-81b |
|
पश्य भीम शुभान्देशान्देवाक्रीडान्समन्ततः। अमानुषगतिं प्राप्ताः संसिद्धाः स्म वृकोदर ।। | 3-159-82a 3-159-82b |
|
लताभिः पुष्पिताग्राभिः पुष्पिताः पादपोत्तमाः। संश्लिष्टाः पार्थ शोभन्ते गन्धमादनसानुषु ।। | 3-159-83a 3-159-83b |
|
शिखण्डिनीभिश्चरतां सहितानां शिखण्डिनाम्। नदतां शृणु निर्घोषं भीम पर्वतसानुषु ।। | 3-159-84a 3-159-84b |
|
चकोराः शतपत्राश्च मत्तकोकिलशारिकाः। पत्रिणः पुष्पितानेतान्संपतन्ति महाद्रुमान् ।। | 3-159-85a 3-159-85b |
|
रक्तपीतारुणाः पार्थ पादपाग्रगताः खगाः। परस्परमुदीन्ते बहवो जीवजीवकाः ।। | 3-159-86a 3-159-86b |
|
हरितारुणवर्णानां शाड्वलानां समीपतः। सारसाः प्रतिदृश्यन्ते शैलप्रस्रवणेष्वपि ।। | 3-159-87a 3-159-87b |
|
वदन्ति मधुरा वाचः सर्वभूतमनोरमाः। भृङ्गराजोपचक्राश्च लोहपृष्ठाः पतत्रिणः ।। | 3-159-88a 3-159-88b |
|
चतुर्विषाणाः पद्माभाः कुञ्जराः सकरेणवः। एते वैडूर्यवर्णाभं क्षोभयन्ति महत्सरः ।। | 3-159-89a 3-159-89b |
|
बहुतालसमुत्सेघाः शैलशृङ्गपरिच्युताः। नानाप्रस्रवणेभ्यश्च वारिधाराः पतन्ति च ।। | 3-159-90a 3-159-90b |
|
भास्कराभप्रभा भीमाः शारदाभ्रघनोपमाः। शोभयन्ति महाशैलं नानारजतधातवः ।। | 3-159-91a 3-159-91b |
|
क्वचिदञ्जनवर्णाभाः क्वचित्काञ्चनसन्निभाः। धातवो हरितालस्य क्वचिद्धिङ्गुलकस्य च ।। | 3-159-92a 3-159-92b |
|
मनःशिलागुहाश्चैव संध्याभ्रनिकरोपमाः। शशलोहितवर्णाभाः क्वचिद्गैरिकधातवः ।। | 3-159-93a 3-159-93b |
|
सितासिताभ्रप्रतिमा बालसूर्यसमप्रभाः। एते बहुविधाः शैलं शोभयन्ति महाप्रभाः ।। | 3-159-94a 3-159-94b |
|
गन्धर्वाः सह कान्ताभिर्यथेष्टं भीमविक्रमाः। दृश्यन्ते शैलशृङ्गेषु पार्थ किंपुरुषैः सह ।। | 3-159-95a 3-159-95b |
|
गीतानां समतालानां तथासाम्नां च निःखनः। श्रूयते बहुधा भीम सर्वभूतमनोहरः ।। | 3-159-96a 3-159-96b |
|
महागङ्गामुदीक्षख पुण्यां देवनदीं शुभाम्। कलहंसगणैर्जुष्टामृषिकिन्नरसेविताम् ।। | 3-159-97a 3-159-97b |
|
धातुभिश्च सरिद्भिश्च किन्नरैर्मृगपक्षिभिः। गन्धर्वैरप्सरोभिश्च काननैश्च मनोरमैः ।। | 3-159-98a 3-159-98b |
|
व्यालैश्च विविधाकारैः शतशीर्षैः समन्ततः। उपेतं पश्य कौन्तेय शैलराजमरिंदम ।। | 3-159-99a 3-159-99b |
| वैशंपायन उवाच। | 3-159-100x |
|
ते प्रीतमनसः शूराः प्राप्ता गतिमनुत्तमाम्। नातृप्यन्पर्वतेन्द्रस्य दर्शनेन परंतपाः ।। | 3-159-100a 3-159-100b |
|
उपेतमथ माल्यैश्च फलवद्भिश्च पादपैः। आर्ष्टिपेणस् राजर्षेराश्रमं ददृशुस्तदा ।। | 3-159-101a 3-159-101b |
|
ततस्ते तिग्मतपसं कृशं धमनिसंततम्। पारगं सर्वविद्यानामार्ष्टिषेणमुपागमन् ।। | 3-159-102a 3-159-102b |
|
।। इति श्रीमन्महाभारते अरण्यपर्वणि यक्षयुद्धपर्वणि एकोनषष्ट्यधिकशततमोऽध्यायः ।। 159 ।। |
3-159-2 जयं अर्जुनम् ।। 3-159-3 कृतोद्देशः पञ्चमे वर्षे मयाऽवश्यमागन्तव्यमिति कृतसंकेतः ।। 3-159-4 श्वेतं कैलासम् ।। 3-159-7 तत्रापि देशे अस्माभिरिति शेषः। उद्देशः कृतः। संधिरार्षः ।। 3-159-12 सुखोदर्कं सुखोदयम् ।। 3-159-28 उपन्यस्य निवेद्य ।। 3-159-29 अनुसंसार्य अनुगम्य ।। 3-159-57 तामरसानां रसएव आसवो मद्यं तज्जेन मदेन अलसाः ।। 3-159-58 विरुतान्विशिष्टशब्दयुतान् ।। 3-159-63 कुटजेषु वृक्षविशेषेषु। वल्लीनां रलताप्रतानानि तैः संकटेषु कुञ्जीकृतेषु।। 3-159-65 सिंधुवारान् पद्मविशेषान् ।। 3-159-66 कामवश्यानां नराणामौत्मुक्यकरान् ।। 3-159-76 हे भीम ।। 3-159-80 नलिनीं सरसीम्। कमलोत्पलयोरवान्तरजातिभेदः। विग्रहवतीं शरीरवतीम् ।। 3-159-81 तस्य शैलस्य ।। 3-159-88 भृङ्गराजादयः पक्षिविशेषाः ।। 3-159-89 चतुर्विषाणाश्चतुर्दन्ताः ।।
| आरण्यकपर्व-158 | पुटाग्रे अल्लिखितम्। | आरण्यकपर्व-160 |