महाभारतम्-03-आरण्यकपर्व-144
| ← आरण्यकपर्व-143 | महाभारतम् तृतीयपर्व महाभारतम्-03-आरण्यकपर्व-144 वेदव्यासः |
आरण्यकपर्व-145 → |
पाण्डवैर्मन्दरगिरिगमनम् ।। 1 ।। तथा आकाशगङ्गासेवनम् ।। 2 ।। तथा नरकासुरास्थिराशिदर्शनम् ।। 3 ।। लोमशेन पाण्डवान्प्रति विष्णुना नरकासुरवधप्रकारकथनम् ।। 4 ।। तथा वराहरूपिणा हरिणा भारावमग्नभूम्युद्धरणकथनम् ।। 5 ।।
| [लोमश उवाच। | 3-144-1x |
|
द्रष्टारः पर्वताः सर्वे नद्यः सपुरकाननाः। तीर्थानि चैव श्रीमन्ति स्पृष्टं च सलिलं करैः ।। | 3-144-1a 3-144-1b |
|
पर्वतं मन्दरं दिव्यमेष पन्थाः प्रयास्यति। समाहीता निरुद्विग्नाः सर्वे भवत पाण्डवाः ।। | 3-144-2a 3-144-2b |
|
अयं देवनिवासो वै गन्तव्यो वो भविष्यति। ऋषीणां चैव दिव्यानां निवासः पुण्यकर्मणां ।। | 3-144-3a 3-144-3b |
|
एषा शिवजला पुण्या याति सौम्य महानदी। बदरीप्रभवा राजन्देवर्षिगणसेविता ।। | 3-144-4a 3-144-4b |
|
एषा वैहायसैर्नित्यं वालखिल्यैर्महात्मभिः। अर्चिता चोपयाता च गन्धर्वैश्च महात्मभिः ।। | 3-144-5a 3-144-5b |
|
अत्रसाम स्म गायन्ति सामगाः पुण्यनिःस्वनाः। मरीचिः पुलहश्चैव भृगुश्चैवाङ्गिरास्तथा ।। | 3-144-6a 3-144-6b |
|
अत्राह्निकं सुरश्रेष्ठो जपते समरुद्गणः। साध्याश्चैवाश्विनौ चैव परिधावन्ति तं तदा ।। | 3-144-7a 3-144-7b |
|
चन्द्रमाः सह सूर्येण ज्योतीषि च ग्रहैः सह। अहोरात्रविभागेन नदीमेनामनुव्रजन् ।। | 3-144-8a 3-144-8b |
|
एतस्याः सलिलं मूर्ध्नि वृषाङ्कः पर्यधारयत्। गङ्गाद्वारे महाभाग येन लोकस्थितिर्भवेत् ।। | 3-144-9a 3-144-9b |
|
एतां भगवतीं देवीं भवन्तः सर्व एव हि। प्रयतेनात्मना तात प्रतिगम्याभिवादत ।। | 3-144-10a 3-144-10b |
|
तस्य तद्वचनं श्रुत्वा लोमशस्य महात्मनः। आकाशगङ्गां प्रयताः पाण्डवास्तेऽभ्यवादयन् ।। | 3-144-11a 3-144-11b |
|
अभिवाद्य च ते सर्वे पाण्डवा धर्मचारिणः। पुनः प्रयाताः संहृष्टाः सर्वैर्ऋषिगणैः सह ।। | 3-144-12a 3-144-12b |
|
ततो दूरात्प्रकाशन्तं पाण्डुरं मेरुसंनिभम्। ददृशुस्ते नरश्रेष्ठा विकीर्णं सर्वतोदिशम् ।। | 3-144-13a 3-144-13b |
|
तान्प्रष्टुकामान्विज्ञाय पाण्डवान्स तु लोमशः। उवाच वाक्यं वाक्यज्ञः शृणुध्वं पाण्डुनन्दनाः ।। | 3-144-14a 3-144-14b |
|
एतद्विकीर्णं सुश्रीमत्कैलासशिखरोपमम्। यत्पश्यसि नरश्रेष्ठ पर्वतप्रतिमं स्थितम् ।। | 3-144-15a 3-144-15b |
|
एतान्यस्थीनि दैत्यस्य नरकस्य महात्मनः। पर्वतप्रतिमं भाति पर्वतप्रस्तराश्रितम् ।। | 3-144-16a 3-144-16b |
|
पुरातनेन देवेन विष्णुना परमात्मना। रदैत्यो विनिहतस्तेन सुरराजहितैषिणा ।। | 3-144-17a 3-144-17b |
|
दशवर्षसहस्राणि तपस्तप्यन्महामनाः। ऐनद्रं प्रार्थयते स्थानं तपःस्वाध्यायविक्रमात् ।। | 3-144-18a 3-144-18b |
|
तपोबलेन महता बाहुवेगबलेन च। नित्यमेव दुराधर्षो धर्षयन्स दितेः सुतः ।। | 3-144-19a 3-144-19b |
|
स तु तस्य बलं ज्ञात्वा धर्मे च चरितव्रतम्। भयाभिभूतः संविग्नः शक्र आसीत्तदाऽनघ ।। | 3-144-20a 3-144-20b |
|
तेन संचिन्तितो देवो मनसा विष्णुरव्ययः। सर्वत्रगः प्रभुः श्रीमानागतश्च स्थितो बभौ ।। | 3-144-21a 3-144-21b |
| ऋषयश्चापि तं सर्वे तुष्टुवुश्च दिवौकसः ।। | 3-144-22a |
|
तं दृष्ट्वा ज्वलमानश्रीर्भगवान्हव्यवाहनः। नष्टतेजाः समभवत्तस्य तेजोभिभर्त्सितः ।। | 3-144-23a 3-144-23b |
|
तं दृष्ट्वा वरदं देवं विष्णुं देवगणेश्वरम्। प्राञ्जलिः प्रणतो भूत्वा नमस्कृत्य च वज्रभृत्। प्राह वाक्यं ततस्तत्त्वं यतस्तस्य भयं भवेत् ।। | 3-144-24a 3-144-24b 3-144-24c |
| विष्णुरुवाच। | 3-144-25x |
|
जानामि ते भयं शक्र दैत्येन्द्रान्नरकात्ततः। ऐन्द्रं रप्रार्थयते स्थानं तपःसिद्धेन कर्मणा ।। | 3-144-25a 3-144-25b |
|
सोहमेनं तव प्रीत्या तपःसिद्धमपि ध्रुवम्। वियुनज्मि देहाद्देवेनद्र मुहूर्तं प्रतिपालय ।। | 3-144-26a 3-144-26b |
| लोमश उवाच। | 3-144-27x |
|
तस्य विष्णुर्महातेजाः पाणिना चेतनां हरत्। स पपात ततो भूमौ गिरिराज इवाहतः। तस्यैतदस्थिसंघातं मायाविनिहतस्य वै ।। | 3-144-27a 3-144-27b 3-144-27c |
| इदं द्वितीयमपरं विष्णो कर्म प्रकाशते ।। | 3-144-28a |
|
नष्टा वसुमती कृत्स्ना पाताले चैव मज्जिता। पुनरुद्धरिता तेन वाराहेणैकशृङ्गिणा ।। | 3-144-29a 3-144-29b |
| युधिष्ठिर उवाच। | 3-144-30x |
| मगवन्विस्तरेणेमां कथां कथय तत्त्वतः ।। | 3-144-30a |
|
कथं तेन सुरेशेन नष्टा वसुमती तदा। योजनानां शतं ब्रह्मन्पुनरुद्धरिता तदा ।। | 3-144-31a 3-144-31b |
|
केन चैव प्रकारेण जगतो धरणी ध्रुवा। शिवा देवी महाभागा सर्वसस्यप्ररोहिणी। कस्य चैव प्रभावाद्धि योजनानां शतं गता ।। | 3-144-32a 3-144-32b 3-144-32c |
| श्रोतुं विस्तरशः सर्वं त्वं हि तस्य प्रतिश्रयः ।। | 3-144-33a |
| लोमश उवाच। | 3-144-34x |
|
यत्तेऽहं परिपृष्टोऽस्मि कथामेतां युधिष्ठिर। तत्सर्वमखिलेनेह श्रूयतां मम भाषतः ।। | 3-144-34a 3-144-34b |
|
पुरा कृतयुगे तात वर्तमाने भयंकरे। यमत्वं कारयामास आदिदेवः पुरातनः ।। | 3-144-35a 3-144-35b |
|
यमत्वं कुर्वतस्तस्य देवदेवस्य धीमतः। न तत्र म्रियते कश्चिज्जायते वा तथाऽच्युत ।। | 3-144-36a 3-144-36b |
|
वर्धन्ते पक्षिसङ्घाश्च तथा पशुगवेडकम्। गवाश्वं च मृगाश्चैव सर्वे ते पिशिताशनाः ।। | 3-144-37a 3-144-37b |
|
तथा पुरुषशार्दूल मानुपाश्च परंतप। सहस्रशो ह्ययुतशो वर्धन्ते सलिलं यथा ।। | 3-144-38a 3-144-38b |
|
एतस्मिन्संकुले तात वर्तमाने भयंकरे। अतिभाराद्वसुमती योजनानां शतं गता ।। | 3-144-39a 3-144-39b |
|
सा वै व्यथितसर्वाङ्गी भारेणाक्रान्तचेतना। नारायणं वरं देवं प्रपन्ना शरणं गता ।। | 3-144-40a 3-144-40b |
| पृथिव्युवाच। | 3-144-41x |
|
भगवंस्त्वत्प्रसादाद्धि तिष्ठेयं सुचिरं त्विह। भारेणास्मि समाक्रान्ता न शक्नोस्मि स्म वर्तितुम् ।। | 3-144-41a 3-144-41b |
|
ममेमं भगवन्भारं व्यपनेतुं त्वमर्हसि। शरणागताऽस्मि ते देव प्रसादं कुरु मे विभो ।। | 3-144-42a 3-144-42b |
|
तस्यास्तद्वचनं श्रुत्वा भगवानक्षरः प्रभुः। प्रोवाच वचनं हृष्टः श्राव्यारसमीरितम् ।। | 3-144-43a 3-144-43b |
|
न ते महि भयं कार्यं भारार्ते वसुधारिणि। अयमेवं तथा कुर्मि यथा लध्वी भविष्यसि ।। | 3-144-44a 3-144-44b |
| लोमश उवाच। | 3-144-45x |
|
स तां विसर्जयित्वा तु वसुधां शैलकुण्डलाम्। ततो वराहः संवृत्त एकशृङ्गो महाद्युतिः ।। | 3-144-45a 3-144-45b |
|
रक्ताभ्यां नयनाभ्यां तु भयमुत्पादयन्निव। धूमं च ज्वलयँल्लक्ष्म्या तत्र देशे व्यवर्धत ।। | 3-144-46a 3-144-46b |
|
स गृहीत्वा वसुमतीं शृङ्गेणैकेन भास्वता। योजनानां शतं वीर समुद्धरति सोऽक्षरः ।। | 3-144-47a 3-144-47b |
|
तस्यां चोद्धार्यमाणायां संक्षोभः समजायत। देवाः संक्षुभिताः सर्वे ऋषयश्च तपोधनाः ।। | 3-144-48a 3-144-48b |
|
हाहाभूतमभूत्सर्वं त्रिदिवं व्योम भूस्तथा। न पर्यवस्थितः कश्चिद्देवो वा मानुषोपि वा ।। | 3-144-49a 3-144-49b |
|
ततो ब्रह्माणमासीनं ज्वलमानमिव श्रिया। देवाः सर्षिगणाश्चैव उपतस्थुरनेकशः ।। | 3-144-50a 3-144-50b |
|
उपसर्प्य च देवेशं ब्रह्माणं लोकसाक्षिकम्। भूत्वा प्राञ्जलयः सर्वे वाक्यमुच्चारयंस्तदा ।। | 3-144-51a 3-144-51b |
|
लोकाः संक्षुभिताः सर्वे व्याकुलं च चराचरम्। समुद्राणां च संक्षोभस्त्रिदशेश प्रकाशते ।। | 3-144-52a 3-144-52b |
|
सैषा वसुमती कृत्स्ना योजनानां शतं गता। किमेतत्किंप्रभावेण येनेदं रव्याकुलं जगत्। आख्यातु नो भवाञ्शीघ्रं विसंज्ञाः स्मेह सर्वशः ।। | 3-144-53a 3-144-53b 3-144-54c |
| ब्रह्मोवाच। | 3-144-54x |
|
असुरेभ्यो भयं नास्ति युष्माकं कुत्रचित्क्वचित्। श्रूयतां यत्कृते त्वेष संक्षोभो जायतेऽमराः ।। | 3-144-54a 3-144-54b |
|
योसौ सर्वत्रगः श्रीमानक्षरात्मा व्यवस्थितः। तस्य प्रभावात्संक्षोभस्त्रिदिवस्य प्रकाशते ।। | 3-144-55a 3-144-55b |
|
यैषा वसुमती कृत्स्ना योजनानां शतं गता। समुद्धृता पुनस्तेन विष्णुना परमात्मना ।। | 3-144-56a 3-144-56b |
|
तस्यामुद्धार्यमाणायां संक्षोभः समजायत। एवं भवन्तो जानन्तु च्छिद्यतां संशयश्च वः ।। | 3-144-57a 3-144-57b |
| देवा ऊचुः। | 3-144-58x |
|
क्व तद्भूतं वसुमतीं समुद्धरति हृष्टवत्। तं देशं भगवन्ब्रूहि तत्र यास्यामहे वयम् ।। | 3-144-58a 3-144-58b |
| ब्रह्मोवाच। | 3-144-59x |
|
हन्त गच्छत भद्रं वो नन्दने पशय्त स्थितम्। एषोत्र भगवाञ्श्रीमान्मुपर्णः संप्रकाशते ।। | 3-144-59a 3-144-59b |
|
वारादेणैव रूपेण भगवाँल्लोकभावनः। कालानल इवाभाति पृथिवीतलमुद्धरन् ।। | 3-144-60a 3-144-60b |
|
एतस्योरसि सुव्यक्तं श्रीवत्समभिराजते। पश्यध्वं विबुधाः सर्वे भूतमेतदनामयम् ।। | 3-144-61a 3-144-61b |
| लोमश उवाच। | 3-144-62x |
|
ततो दृष्ट्वा महात्मानं श्रुत्वा चामन्त्र्य चामराः। पितामहं पुरस्कृत्य जग्मुर्देवा यथागतम् ।। | 3-144-62a 3-144-62b |
| वैशंपायन उवाच। | 3-144-63x |
|
श्रुत्वा तु तां कथां सर्वे पाण्डवा जनमेजय। लोमशादेशितेनाशु यथा जग्मुः प्रहृष्टवत् ।। | 3-144-63a 3-144-63b |
|
।। इति श्रीमन्महाभारते अरण्यपर्वणि तीर्थयात्रापर्वणि चतुश्चत्वारिंशदधिकशततमोऽध्यायः ।। 144 ।। |
3-144-1 भोद्रष्टारः सर्वे मन्दरादन्ये पर्वता दृष्टा इति शेषः ।। 3-144-4 महानदी गङ्गा अलकनन्दा वा ।। 3-144-5 उपयाता इष्टसिद्ध्यर्थं प्रार्थिता ।। 3-144-7 आह्रिकं नैयमिकं जपम्। परिधावन्ति परिचरन्ति। तमिन्द्रम् ।। 3-144-10 वादत वादयत। अक्षरलोप आर्षः ।। 3-144-13 पाण्डुरं श्वेतम्। अस्थां राशिमिति शेषः ।। 3-144-27 पाणिना चपेटाघातेन चेतनां हरत्प्राणान्जहार ।। 3-144-32 गता अधस्तादिति शेषः ।। 3-144-37 पशवश्च गावश्च एडका मेषाश्च पशुगवेडकम् ।। 3-144-44 न ते त्वया। हे महि। कुर्मि करोमि ।। 3-144-46 धूमं धूपम्। ज्वलयन्निति हेतौ शतृप्रत्ययः। यथायथा धूमो ज्वलति तथातथाऽवर्धत इत्यर्थः ।। 3-144-51 वाक्यं उच्चारयन् उच्चारितवन्तः ।। 3-144-59 नन्दने इन्द्रवने। अत्र एतत्समीपे ।।
| आरण्यकपर्व-143 | पुटाग्रे अल्लिखितम्। | आरण्यकपर्व-145 |