महाभारतम्-03-आरण्यकपर्व-223
| ← आरण्यकपर्व-222 | महाभारतम् तृतीयपर्व महाभारतम्-03-आरण्यकपर्व-223 वेदव्यासः |
आरण्यकपर्व-224 → |
मार्कण्डेयेन युधिष्ठिरप्रति विस्तरेणाग्नीनां वंशकथनम् ।। 1 ।।
मार्कण्डेय उवाच।
गुरुभिर्नियमैर्युक्तो भरतो नाम पार्थिव।
अग्निः पुष्टिमतिर्नाम तुष्टः पुष्टिं प्रयच्छति ।। 3-223-1
`सततं भरतश्रेष्ठ पावकोयं महाप्रभः'।
अग्निर्यश्च शिवो नाम शक्तिपूजायनिश्च सः।
दुःखार्तानां स सर्वेषां शिवकृत्सततं शिवः ।। 3-223-2
तपसस्तु फलं दृष्ट्वासंप्रवृत्तं तपोमयम्।
उद्धर्तुकामो मतिमान्पुत्रो जज्ञे पुरंदरः ।। 3-223-3
उष्मा चैवोष्मणो जज्ञे सोऽग्निर्भूतेषु लक्ष्यते।
अग्निश्चापि मनुर्नाम प्राजापत्यं सकारणम् ।। 3-223-4
शंभुमग्निमथ प्राहुर्ब्राह्मणा वेदपारगाः।
आवसथ्यं द्विजाः प्राहुर्दीप्तमग्निं महाप्रभम् ।। 3-223-5
ऊर्जस्करान्हव्यवाहान्सुवर्णसदृशप्रभान्।
अग्निस्तपो ह्यजनयत्पञ्च यज्ञसुतानिह ।। 3-223-6
प्रततोऽग्निर्महाभाग परिश्रान्तो गवांपतिः।
असुराञ्जनयन्घोरान्मर्त्यांश्चैव पृथग्विधान् ।। 3-223-7
तपसश्च मनुं पुत्रं भानुं चाप्यङ्गिराः सृजत्।
बृहद्भानुं तु तं प्राहुर्ब्राह्मणा वेदपारगाः ।। 3-223-8
भानोर्भार्या महाराज बृहद्भासा तु सोमज[१]ा।
षट्पुत्राञ्जनयामास तदा सा कन्यया सह।
भानोराङ्गिरसस्याथ शृणु तस्य प्रजाविधिम् ।। 3-223-9
दुर्बलानां तु भूतानामसून् यः संप्रयच्छति।
तमग्निं बलदं प्राहुः प्रथमं भानुजं सुतम् ।। 3-223-10
यः प्रशान्तेषु भूतेषु मन्युर्भवति दारुणः।
अग्निः स मन्युमान्नाम द्वितीयो भानुजः सुतः ।। 3-223-11
दर्शे च पौर्णमासे च यस्येह हविरुच्यते।
विष्णुर्नामेह योऽग्निस्तु धृतिमान्नाम सोङ्गिराः ।। 3-223-12
इन्द्रेण सहितं यस्य हविराग्रयणं स्मृतम्।
अग्निराग्रयणो नाम भानोरेवान्वयस्तु सः ।। 3-223-13
चातुर्मास्येषु नित्यानां हविषां यो निरग्रहः।
चतुर्भिः सहितः पुत्रैर्भानोरेवान्वयस्तु सः ।। 3-223-14
निशा त्वजनयत्कन्यामग्नीषोमावुभौ तथा।
मनोरेवाभवद्भार्या सुषुवे पञ्च पावकान् ।। 3-223-15
पूज्यते हविषा योऽग्रे चातुर्मास्येषु पावकः।
पर्जन्यसहितः श्रीमानग्निर्वैश्वानरस्तु सः ।। 3-223-16
अस्य लोकस्य सर्वस्य यः प्रभुः परिपठ्यते।
सोऽग्निर्विश्वपतिर्नाम द्वितीयस्तापसः सुतः ।। 3-223-17
कन्या या हरिणी[२] नाम हिरण्यकशिपोः सुताः। 3-223-18
कर्मणाऽसौ बभौ भार्या स वह्निः स प्रजापतिः।
प्राणानाश्रित्य यो देहं प्रवर्तयति देहिनाम्।
तस्य सन्निहितो नाम शब्दरूपस्य साधनः ।। 3-223-19
शुक्लं कृष्णं वपुर्देवो यो बिभर्ति हुताशनः।
अकल्मषः कल्मषाणां कर्ता क्रोधाश्रितस्तु सः ।। 3-223-20
कपिलं परमर्षिं च यं प्राहुर्यतयः सदा।
अग्निः स कपिलो नाम साङ्ख्ययोगप्रवर्तकः ।। 3-223-21
योऽन्तर्यच्छति भूतानि येन चेष्टन्ति नित्यदा।
कर्मस्विह विचित्रेषु सोऽग्रणीर्वह्निरुच्यते ।। 3-223-22
इमामन्यान्समसृजत्पावकान्प्रथितौजसः।
अग्निहोत्रस्य दुष्टस्य प्रायश्चित्तार्थमुल्बणान् ।। 3-223-23
संस्पृशेयुर्यदाऽन्योन्यं कथंचिद्वायुनाऽग्नयः।
इष्टिरष्टाकपालेन कार्या वै शुचयेऽग्नये ।। 3-223-24
दक्षिणाग्निर्यदा द्वाभ्यां संसृजेत तदा किल।
इष्टिरष्टाकपालेन कार्या वै वीतयेऽग्नये ।। 3-223-25
यद्यग्नयो हि स्पृश्येयुर्निवेशस्था दवाग्निना।
इष्टरष्टाकपालेन कार्या तु शुचयेऽग्नये ।। 3-223-26
अग्निं रजस्वला वै स्त्री संस्पृशेदाग्निहौत्रिकम्।
इष्टिरष्टाकपालेन कार्या वसुमतेऽग्नये ।। 3-223-27
मृतः श्रूयेत यो जीवन्परासुरशुचिर्यथा।
इष्टिरष्टाकपालेन कार्या सुरभिमतेऽग्नये ।। 3-223-28
आर्तो न जुहुयादग्निं त्रिरात्रं यस्तु ब्राह्मणः।
इष्टिरष्टाकपालेन कार्या तन्तुमतेऽग्नये ।। 3-223-29
दर्शश्च पौर्णमासश्च यस् तिष्ठेत्प्रतिष्ठितम्।
इष्टिरष्टाकपालेन कार्या पथिकृतेऽग्नये ।। 3-223-30
सूतिकाग्निर्यदा चाग्निं संस्पृशेदाग्निहौत्रिकम्।
इष्टिरष्टाकपालेन कार्या चाग्निमतेऽग्नये ।। 3-223-31
।। इति श्रीमन्महाभारते अरण्यपर्वणि मार्कण्डेयसमास्यापर्वणि त्रयोविंशत्यधिकद्विशततमोऽध्यायः ।। 223 ।।
</spn>
[सम्पाद्यताम्]
3-223-9 भानोर्भार्या सुप्रजा तु बृहद्भासा तु सूर्यजा इति झ. पाठः ।। 3-223-14 भानोरेवान्वयस्तुभः इति झ. पाठः ।। 3-223-18 कन्या सा रोहिणी इति झ. पाठः ।। 3-223-20 शुक्ककृष्णगतिर्देवो यो बिभर्ति हुताशनं इति झ. पाठः ।।
| आरण्यकपर्व-222 | पुटाग्रे अल्लिखितम्। | आरण्यकपर्व-224 |