पद्मपुराणम्/खण्डः ६ (उत्तरखण्डः)/अध्यायः ००७

नारद उवाच-
ततो जालंधरः क्रुद्धः प्राह तं दैत्यसूदनम् ।
कपटेन बलं हत्वा क्व यास्यसि बलाधम १।
इत्युक्त्वा तं शतमखं सिंधुसूनुः प्रतापवान् ।
ससूताश्वध्वजरथं छादयामास मार्गणैः २।
पपात मूर्च्छितः शक्रो रथोपरि शरैः क्षतः ।
दृष्ट्वा तं पतितं शक्रं जगर्जार्णवनंदनः ३।
मूर्च्छां त्यक्त्वा मुमोचेंद्रो वज्रं जालंधरं प्रति ।
तदाद्रिदलनं हस्ते गृहीत्वा सिंधुसंभवः ४।
वज्रं कक्षापुटे धृत्वा रथादुत्तीर्य सत्वरम् ।
अभ्यधावत दैत्येंद्रो देवेंद्रं धर्तुमाहवे ५।
ततो दुद्राव मघवा रथं त्यक्त्वा हरिं स्मरन् ।
रथमिंद्रस्य मदवानारुह्यार्णवनंदनः ६।
यंतारं मातलिं कृत्वा ययौ प्राप्तमनोरथः ।
रथमिंद्रस्य तरसा यत्र यत्र ययौ बले ७।
जालंधरो महाबाहुः स्वयं चांबुधरो यथा ।
ततः स कोपात्पुरुषोत्तमः स्वयं खड्गं समुद्यम्य च नंदकं रणे ८।
संप्रेरयित्वा गरुडं मनोजवं जघान कोपेन च दैत्यवाहिनीम् ।
रथान्हयान्कुंजरपत्तिसंघान्स पातयामास बलात्सहस्रशः ९।
जनार्दनः कश्यपसूनुसंवृतश्चकार संख्ये चरितं भयावहम् ।
केशास्थिमज्जारुधिरौघवाहिनीं पिशाचवेतालविहंगसेविताम् १०।
करोरुजंघायुधशस्त्रपूरितां सुदुस्तरां व्याघ्रगजेंद्र सेविताम् ।
रक्तांत्रहारांगदभूषितांतां विघूर्णनेत्रोत्सवकांतिवाससम् ११।
विष्णुना निहतं सैन्यं दृष्ट्वा दानवपुंगवाः ।
जालंधराज्ञया सर्वे रुरुधुः परितो हरिम् १२।
दैत्यास्ते तत्र बाणौघान्वर्षमाणा यथांबुदाः ।
यथाद्विरेफाः कमलं पर्वतं जलदा इव १३।
चूतं यथा पक्षिगणा गगनं धूपसंचयः ।
न दृश्योऽभूत्तदा विष्णुर्न तार्क्ष्यो रणसंकटे १४।
सर्वे ते रथमारूढा सर्वशस्त्रैर्महासुराः ।
वैकुंठाधिपतिं जघ्नुर्गर्जंतो भीमनिस्वनैः १५।
तान्सर्वान्भीमरूपेण दैत्यारिः कुपितस्तदा ।
रणे निपातयामास वायुः पर्णचयं यथा १६।
शैलरोमा ततो विष्णुं दैत्यः कोपादधावत ।
हरेरपि शरास्तस्य शरीरे शीर्णतां गताः १७।
शैलरोमा च दैत्यारि शरीरं चाहनच्छरैः ।
हरिः खड्गं विनिर्धूय शिरस्तस्य जहार ह १८।
छिन्ने शिरसि दैत्यस्य कबंधो विक्रमन्रणे ।
शैलरोमा भुजाभ्यां च तार्क्ष्यं जग्राह पक्षयोः १९।
शिरश्चोत्पत्य तरसा विलग्नं स्कंधयोर्दृढम् ।
ततस्तत्रास्ययुद्धेन हृषीकेशोऽपि विस्मितः २०।
शिरः संलग्नमालोक्य गरुडो न्यपतद्भुवि ।
पुनश्चोत्पत्य वेगेन शिरःस्थानं समाश्रयत् २१।
शैलरोमा ततो विष्णुं जहार गरुडाद्बली ।
हरिर्जघ्ने तलेनाशु गतायुश्चापतद्भुवि २२।
ततो जालंधरः सूतं खड्गरोमाणमब्रवीत् ।
संप्रेषय रथं तत्र यत्र देवो जनार्दनः २३।
जालंधरस्य वचनात्खङ्गरोमानयद्रथम् ।
दृष्ट्वा तं पुरतो विष्णुमुवाचार्णवनंदनः २४।
निःशंकं जहि मां विष्णो नाहं त्वा हन्मि माधव ।
तस्य तद्वचनं श्रुत्वा क्रोधसंरक्तलोचनः २५।
नारायणः प्राणहरैः शरैरेनमपूरयत् ।
विष्णुना च विभिन्नांगोऽर्णवसूनुः प्रतापवान् २६।
हरिं संपूरयामास मार्गणौघैर्निरंतरम् ।
नारायणः प्राणहरैः शरैरेनमपूरयत् २७।
गरुडं पतितं दृष्ट्वासिंधुसूनोः शरैर्भुवि ।
रथं संस्मारयामास वैकुंठस्थं जनार्दनः २८।
सरथस्तस्य संप्राप्तः सूतहीनो हयैर्वृतः ।
अश्वैर्युतं रथं दृष्ट्वा विस्मितो भगवान्रणे २९।
संबोधयित्वा गरुडं सारथ्ये समयोजयत् ।
स धृत्वा मुकुटं मूर्ध्नि कौस्तुभं हृदये मणिम् ३०।
पुरुषार्थान्हयान्कृत्वा ययौ जालंधरं हरिः ।
मेदिनीं रथचक्रेण दारयंश्च सुरैः सह ३१।
जघान तरसा बाणैर्दानवानां च वाहिनीम् ।
देवराजेन संदिष्टो वीतिहोत्रो रणांगणे ३२।
ददाह दानवानीकं समीरणसमन्वितम् ।
तदाह तं भगवता दैत्यसैन्यं सुरैः सह ३३।
जालंधरः स्वल्पशेषं दध्यौ दृष्ट्वा बलं स्वकम् ।
अथाह भार्गवं राजा मत्सैन्यं निहतं सुरैः ३४।
त्वयि तिष्ठति मंत्रज्ञे विख्यातो विद्यया भवान् ।
किं तया विद्यया ब्रह्मन्क्षत्रेणाथ बलेन च ३५।
या न रक्षति रोगार्तान्यद्बलं शरणागतान् ।
जालंधरवचः श्रुत्वा भार्गवस्तमभाषत ३६।
पश्य राजन्मम बलं ब्राह्मणस्य रणांगणे ।
इत्युक्त्वा वारिणा स्पृष्टा हुंकारेण प्रबोधिताः ३७।
उत्थापितास्ते कविना शरौघैः प्राणहारकैः ।
देवाहता रणे पेतुः समंतात्सिंधुसूनुना ३८।
बाणैर्जर्जरदेहास्ते धृतप्राणा नराधिप ।
न मृतास्त्वमरत्वाच्च बाणैर्भिन्नाश्च सत्तम ३९।
ततो नारायणो देवो बृहस्पतिमभाषत ।
धिग्बलं दैवतगुरो यो न जीवयसे सुरान् ४०।
धिषणस्तु जगन्नाथमुवाच त्वरितं तदा ।
ओषधीभिरहं स्वामिन्जीवयिष्यामि निर्जरान् ४१।
इत्युक्त्वा धिषणः सोऽपि ययौ क्षीरार्णवस्थितम् ।
द्रोणमद्रिं तदा गत्वा सुखं गृह्यौषधीः स्वयम् ४२।
गुरुस्तासां च योगेन जीवयामास निर्जरान् ।
उत्थितास्ते ततो देवा जघ्नुर्दानववाहिनीम् ४३।
देवान्समुत्थितान्दृष्ट्वा बभाषे सिंधुजः कविम् ।
विना त्वद्विद्यया काव्य कथमेते समुत्थिताः ४४।
इति दैत्योक्तमाकर्ण्य शुक्रः प्राहार्णवात्मजम् ।
क्षीरसागरमध्यस्थो द्रोणोनाम महागिरिः ४५।
औषध्यस्तत्र तिष्ठंति जीवयंति च या मृतान् ।
तत्र गत्वा सुराचार्यो गृहीत्वोषधिसंचयम् ४६।
रणे विनिहतान्देवानुत्थापयति मंत्रतः ।
भार्गवोक्तमथाकर्ण्य सैन्यभारं महाबलः ४७।
शुंभे निक्षिप्य तरसा ययौ जालंधरोऽर्णवम् ।
अथ प्रविष्टः क्षीराब्धौ वेश्मदिव्यं महाप्रभम् ४८।
प्रविश्य तत्र क्षीराब्धेः क्रीडास्थानं ददर्श सः ।
नोष्णो न शीतलो वायुर्न तमो यत्र दृश्यते ४९।
यत्र गायंति नृत्यंति क्रीडंति च वरस्त्रियः ।
सुपीनस्तनभाराढ्याः कृशोदर्यः सुदंतिकाः 6.7.५०।
नेत्रविभ्रमविक्षेपैर्नितंबपरिवर्त्तनैः ।
अंगैः संमोहनै रम्यैर्बाहुवल्लीविचालनैः ५१।
पादविन्यासरणि तैर्मधुरैर्वचनस्तवैः ।
सौगंध्यसौख्यदैर्वासैर्नेत्रभ्रमरहुंकृतैः ५२।
चामरांदोललीलाभिः स्रग्भिः स्मितविलोकितैः।
सेवां चक्रुर्विलासिन्यस्तत्र सुतः।।५३।।।
क्रीडंतं तत्र दुग्धाब्धिं संवीक्ष्य समरोत्सुकः।
अथाह प्रणिपत्यासौ क्षीराब्धिं तात हंसि माम्।
द्रोणाचलौषधीर्व्याजादंबुभिः प्लावयस्वतः ५४।
क्षीरसागर उवाच-।
तं प्राप्तं शरणं पुत्र प्लावयाम्यूर्मिभिः कथम् ।
मुनींद्रास्तं न शंसंति यस्त्यजेच्छरणागतम् ५५।
पितृव्यवचनं श्रुत्वा संक्रोधात्संततं गिरिम् ।
तलप्रहरणेनैव ताडयामास दैत्यराट् ५६।
ततो द्रोणगिरी राजन्भीतो जालंधराद्भृशम् ।
अथाजगाम रूपेण प्राह जालंधरं प्रति ५७।
तवाहमभवं दासो रक्ष मां शरणागतम् ।
रसातलं महाबाहो यास्यामि तव शासनात् ५८।
यावत्त्वं कुरुषे राज्यं तावत्स्थास्याम्यहं प्रभो ।
ओषधीनां विरावेण सिद्धानां रोदनेन च ५९।
रसातलं जगामाद्रिः सिंधुसूनोः प्रपश्यतः ।
ततो जालंधरो वीर आजगाम महारणम् ६०।
पूर्वकल्पितमारुह्य रथस्थं केशवं ययौ ।
रथस्थं माधवं दृष्ट्वा जहासोच्चैर्नदीसुतः ६१।
तावत्त्वं तिष्ठ शकटे यावद्धन्यामरीनहम् ।
एवमुक्त्वा जघानाशु शरैस्तां देववाहिनीम् ६२।
बाणैर्विदारिता देवास्त्राहीत्यूचुर्बृहस्पतिम् ।
ततो बृहस्पतिः शीघ्रमगमत्क्षीरसागरम् ६३।
अदृष्ट्वा तं ततो द्रोणमभूच्चिन्तापरो नृप ।
अथागत्य रणं तूर्णममरान्प्राह गीष्पतिः ६४।
पलायध्वं सुराः सर्वे द्रोणाद्रिः क्षयमागतः ।
एवमुक्तवतस्तस्य गुरोश्चिच्छेद सिंधुजः ६५।
यज्ञोपवीतं केशांश्च बाणैस्तीक्ष्णैर्हसन्सुरान् ।
ततो दुद्राव वेगेन गुरुः प्राणभयार्दितः ६६।
देवाः सर्वे रणं हित्वा पलायांचक्रिरे नृप ।
एवं विद्राव्य देवान्वै जनार्द्दनमधावत ६७।
हृषीकेशोऽपि दैत्येशमन्वधावद्रणोत्सुकः ।
ततो युद्धमभूद्धोरं विष्णोर्जालंधरस्य च ६८।
दुर्द्धर्षणो बाणजालैः प्लावयामास केशवम् ।
तान्बाणान्खंडशः कृत्वा पूरयित्वा शरैर्महान् ६९।
वासुदेवोसुरं बाणैर्जालंधरमपीडयत् ।
जालंधरो रथं त्यक्त्वा शरपीडितविग्रहः ७०।
विष्णुं विजेतुं दुद्राव संयतिस्थमथ द्रुतम् ।
तमायांतं रणे दृष्ट्वा हरिर्विव्याध सायकैः ७१।
बाणानंगेसहद्विष्णोः प्राप्तोऽसौ रथसंनिधौ ।
हस्तेनैकेन गरुडं द्वितीयेन रथं हरेः ७२।
भ्रामयित्वांबरे शश्वत्श्वेतद्वीपे न्यपातयत् ।
जालंधरकरक्षिप्तो गरुडोऽपि पपात ह ७३।
क्रौंचद्वीपे स तत्रैव विश्राममकरोच्चिरम् ।
अच्युतः प्रच्युतस्तस्माद्भ्रमतो रथमंडलात् ७४।
रणमागत्य दैत्येशं तिष्ठतिष्ठेत्यभाषत ।
दृष्ट्वा तमागतं भूयः केशवं समरप्रियः ७५।
पूरयन्मार्गणैर्भूमिं जगर्जार्णवनंदनः ७६।
विव्याध दैत्यं हरिराशु शक्त्या हृदि स्फुरंत्या स ततः पपात ।
सूतो न यत्तं समरान्निवासं तं प्राह रे केन कृतोस्म्यलज्जः ७७।
दैत्यारि जालंधरयोर्महत्तदा बभूव युद्धं धरणीतलस्थयोः ।
प्रेम्णा श्रियस्तं न जघान दानवं स्वयं हरिस्तस्य शरैः पपात ७८।
ततो निरीक्ष्य गोविंदं पतितं धरणीतले ।
प्रगृह्यार्णवजो दैत्य आरुरोह निजं रथम् ।
ततस्तमिंदिरा प्राप्ता रुदंती विष्णुवल्लभा ७९।
संस्थिता कमला तत्र पतिं कमललोचनम् ।
पतितं तु पतिं वीक्ष्य लक्ष्मीः प्राहार्णवात्मजम् ८०।
शृणुष्व वचनं भ्रातर्जितो विष्णुर्धृतस्त्वया ।
भगिन्या न च वैधव्यं दातुं युक्तं महाबल ८१।
श्रुत्वा तु वचनं तस्या मुमोच जगतः पतिम् ।
जालंधरो महाबाहुः स्वस्रे भक्त्या ननाम च ८२।
ववंदे चरणौ विष्णोः स्वसुः स्नेहात्तदांजसा ।
विष्णुर्जालंधरं प्राह तुष्टोऽस्मि तव कर्मणा ।
वरं वरय दैत्येश किं प्रयच्छामि ते वरम् ८३।
जालंधर उवाच-।
यदि त्वं मम तुष्टोऽसि शौर्येणानेन केशव ।
स्थातव्यं मत्पितुः स्थाने त्वया कमलया सह ८४।
तथेत्युक्त्वा च संस्मृत्य गरुडं धरणीधरः ।
आरुह्य च जगन्नाथः क्षीराब्धिं प्रियया सह ८५।
तदाप्रभृति कृष्णस्य वासः श्वशुरमंदिरे ।
अब्धौ वसति देवेशो लक्ष्म्याः प्रियचिकीर्षया ८६।
इति श्रीपाद्मे महापुराणे पंचपंचाशत्सहस्रसंहिता-।
यामुत्तरखंडे युधिष्ठिरनारदसंवादे सप्तमोऽध्यायः ७।