महाभारतम्-01-आदिपर्व-157
| ← आदिपर्व-156 | महाभारतम् प्रथमपर्व महाभारतम्-01-आदिपर्व-157 वेदव्यासः |
आदिपर्व-158 → |
हास्तिनपुरं त्यक्त्वा वारणावतं गच्छता युधिष्ठिरेण अनुगच्छथां पौराणां निवर्तनम्।। 1 ।।
म्लेच्छभाषया युधिष्ठिरं प्रति विदुरस्योपदेशः।। 2 ।।
| वैशंपायन उवाच। | 1-157-1x |
|
पाण्डवास्तु रथान्युक्तान्सदश्वैरनिलोपमैः। आरोहमाणा भीष्मस्य पादौ जगृहुरार्तवत्।। | 1-157-1a 1-157-1b |
|
राज्ञश्च धृतराष्ट्रस्य द्रोणस्य च महात्मनः। अन्येषां चैव वृद्धानां कृपस्य विदुरस्य च।। | 1-157-2a 1-157-2b |
|
एवं सर्वान्कुरून्वृद्धानभिवाद्य यतव्रताः। समालिङ्ग्य समानान्वै बालैश्चाप्यभिवादिताः।। | 1-157-3a 1-157-3b |
|
सर्वा मातॄस्तथाऽऽपृच्छ्य कृत्वा चैव प्रदक्षिणम्। प्रकृतीरपि सर्वाश्च प्रययुर्वारणावतम्।। | 1-157-4a 1-157-4b |
|
विदुरश्च महाप्राज्ञस्तथाऽन्ये कुरुपुङ्गवाः। पौराश्च पुरुषव्याघ्रानन्वीयुः शोककर्शिताः।। | 1-157-5a 1-157-5b |
|
तत्र केचिद्ब्रुवन्ति स्म ब्राह्मणा निर्भयास्तदा। दीनान्दृष्ट्वा पाण्डुसुतानतीव भृशदुःखिताः।। | 1-157-6a 1-157-6b |
|
विषमं पश्यते राजा सर्वथा स सुमन्दधीः। कौरव्यो धृतराष्ट्रस्तु न च धर्मं प्रपश्यति।। | 1-157-7a 1-157-7b |
|
न हि पापमपापात्मा रोचयिष्यति पाण्डवः। भीमो वा बलिनां श्रेष्ठः कौन्तेयो वा धनञ्जयः।। | 1-157-8a 1-157-8b |
|
कुत एव महात्मानौ माद्रीपुत्रौ करिष्यतः। तान्राज्यं पितृतः प्राप्तान्धृतराष्ट्रो न मृष्यति।। | 1-157-9a 1-157-9b |
|
अधर्म्यमिदमत्यन्तं कथं भीष्मोऽनुमन्यते। विवास्यमानानस्थाने नगरे योऽभिमन्यते।। | 1-157-10a 1-157-10b |
|
पितेव हि नृपोऽस्माकमभूच्छान्तनवः पुरा। विचित्रवीर्यो राजर्षिः पाण्डुश्च कुरुनन्दनः।। | 1-157-11a 1-157-11b |
|
स तस्मिन्पुरुषव्याघ्रे देवभावं गते सति। राजपुत्रानिमान्बालान्धृतराष्ट्रो न मृष्यति।। | 1-157-12a 1-157-12b |
|
वयमेतदनिच्छन्तः सर्व एव पुरोत्तमात्। गृहान्विहाय गच्छामो यत्र गन्ता युधिष्ठिरः।। | 1-157-13a 1-157-13b |
| वैशंपायन उवाच। | 1-157-14x |
|
तांस्तथा वादिनः पौरान्दुःकितान्दुःखकर्शितः। उवाच मनसा ध्यात्वा धर्मराजो युधिष्ठिरः।। | 1-157-14a 1-157-14b |
|
पिता मान्यो गुरुः श्रेष्ठो यदाह पृथिवीपतिः। अशङ्कमानैस्तत्कार्यमस्माभिरिति नो व्रतम्।। | 1-157-15a 1-157-15b |
|
भवन्तः सुहृदोऽस्माकं यात कृत्वा प्रदक्षिणम्। प्रतिनन्द्य तथाऽऽशीर्भिर्निवर्तध्वं यथागृहम्।। | 1-157-16a 1-157-16b |
|
यदा तु कार्यमस्माकं भवद्भिरुपपत्स्यते। तदा करिष्यथास्माकं प्रियाणि च हितानि च।। | 1-157-17a 1-157-17b |
|
एवमुक्तास्तदा पौराः कृत्वा चापि प्रदक्षिणम्। आशीर्भिश्चाभिनन्द्यैताञ्जग्मुर्नगरमेव हि।। | 1-157-18a 1-157-18b |
|
पौरेषु विनिवृत्तेषु विदुरः सर्वधर्मवित्। बोधयन्पाण्डवश्रेष्ठमिदंवचनमब्रवीत्।। | 1-157-19a 1-157-19b |
|
प्राज्ञः प्राज्ञं प्रलापज्ञः प्रलापज्ञमिदं वचः। यो जानाति परप्रज्ञां नीतिशास्त्रानुसारिणीम्। विज्ञायेह तथा कुर्यादापदं निस्तरेद्यथा।। | 1-157-20a 1-157-20b 1-157-20c |
|
अलोहं निशितं शस्त्रं शरीपरिकर्तनम्। यो वेत्ति न तु तं घ्नन्ति प्रतिघातविदं द्विषः।। | 1-157-21a 1-157-21b |
|
कक्षघ्नः शिशिरघ्नश्च महाकक्षे बिलौकसः। न दहेदिति चात्मानं यो रक्षति स जीवति।। | 1-157-22a 1-157-22b |
|
नाचक्षुर्वेत्ति पन्थानं नाचक्षुर्विन्दते दिशः। नाधृतिर्भूतिमाप्नोति बुध्यस्वैवं प्रबोधितः।। | 1-157-23a 1-157-23b |
|
अनाप्तैर्दत्तमादत्ते नरः शस्त्रमलोहजम्। श्वाविच्छरणमासाद्य प्रमुच्येत हुताशनात्।। | 1-157-24a 1-157-24b |
|
चरन्मार्गान्विजानाति नक्षत्रैर्विन्दते दिशः। आत्मना चात्मनः पञ्च पीडयन्नानुपीड्यते।। | 1-157-25a 1-157-25b |
|
एवमुक्तः प्रत्युवाच धर्मराजो युधिष्ठिरः। विदुरं विदुषां श्रेष्ठं ज्ञातमित्येव पाण्डवः।। | 1-157-26a 1-157-26b |
|
अनुशिक्ष्यानुगम्यैतान्कृत्वा चैव प्रदक्षिणम्। पाण्डवानभ्यनुज्ञाय विदुरः प्रययौ गृहान्।। | 1-157-27a 1-157-27b |
|
निवृत्ते विदुरे चापि भीष्मे पौरजने तथा। अजातशत्रुमासाद्य कुन्ती वचनमब्रवीत्।। | 1-157-28a 1-157-28b |
|
क्षत्ता यदब्रवीद्वाक्यं जनमध्येऽब्रुवन्निव। त्वया च स तथेत्युक्तो जानीमो न च तद्वयम्।। | 1-157-29a 1-157-29b |
|
यदीदं शक्यमस्माभिर्ज्ञातुं नैव च दोषवत्। श्रोतुमिच्छामि तत्सर्वं संवादं तव तस्य च।। | 1-157-30a 1-157-30b |
| युधिष्ठिर उवाच। | 1-157-31x |
|
विषादग्नेश्च बोद्धव्यमिति मां विदुरोऽब्रवीत्। पन्थानो वेदितव्याश्च नक्षत्रैश्च तथा दिशः। `कुड्याश्चविदिताःकार्याःस्याच्छुद्धिरितिचाब्रवीत्।। | 1-157-31a 1-157-31b 1-157-31c |
|
जितेन्द्रियश्च वसुधां प्राप्स्यतीति च मेऽब्रवीत्। विज्ञातमिति तत्सर्वं प्रत्युक्तो विदुरो मया।। | 1-157-32a 1-157-32b |
| वैशंपायन उवाच। | 1-157-33x |
|
अष्टमेऽहनि रोहिण्यां प्रयाताः फाल्गुनस्य ते। वारणावतमासाद्य ददृशुर्नागरं जनम्।। | 1-157-33a 1-157-33b |
|
।। इति श्रीमन्महाभारते आदिपर्वणि जतुगृहपर्वणि सप्तपञ्चादशदधिकशततमोऽध्यायः।। 157 ।। |
1-157-10 अस्थाने अयुक्तम् योऽभिमन्यते स भीष्मः कथमनुमन्यत इत्यर्थः।। 1-157-20 प्राज्ञः ऊहापोहसमर्थः। प्रलापज्ञः अनर्थवचनाभासाभिज्ञः। युधिष्ठिरमप्येतादृशम्। वचनमेवाह। इदमिति। इदं प्रलापात्मकं मम वचो यो जानाति सः परस्य शत्रोः प्रज्ञां स्वबाधार्थं नीत्या प्रयुक्तां विज्ञाय तथा कुर्यात्। यथा स्वयमापदं निस्तरेदित्यन्वयः।। 1-157-21 प्रलापाकारवचनमेवाह। अलोहमिति। अलोहमग्निमयं शस्त्रमिव शस्त्रं घातकं तस्य प्रतिघातविदं द्विषो न घ्नन्ति। प्रतिघातकृतमिति पाठे प्रतिघाताय कृतमित्यर्थः।। 1-157-22 अग्निकृते भये ज्ञातेऽपि कथं प्रतीकारस्तत्राह। कक्षघ्न इति। कक्षस्तृणेन्धनं हन्तीति तथा। शिशिरं शीतं हन्तीति तथाविधोऽपि अग्निः महाकक्षे अरण्ये दह्यमानेऽपि बिलौकसो मूषिकादीन्न दहति इत्थमात्मानं यो रक्षति स जीवति। तथा बिलेष्वाविश्यागाराद्रक्षणीय इत्यर्थः।। 1-157-23 ततश्च बिलनिर्गमानन्तरमरण्यगमन्प्रकारमुपदिशति। नाचक्षुरिति। अचक्षुः पूर्वं वर्त्मदर्शनविहीनः पन्थानं रात्रौ न वेत्ति। तथा अचक्षुः विज्ञानविहीनः दिशो न विन्दते न प्रत्यभिजानाति। अतः पूर्वमेव वर्त्मदिशौ द्रष्टव्ये इति भावः। कथमस्माकं बिलप्रवेशनिर्गमाविति चेत्तत्राह। नाधृतिरिति। दुःखे धैर्यरहितो भूतिमैश्वर्यं जीवनं वा न विन्दति। विपदि धैर्यमेव कार्यमित्यर्थः।। 1-157-24 किंच यत्पुरोचनादिभिः कर्तव्यं तत्स्वयमेव कार्यमित्याह। अनाप्तैरिति। अनाप्तैः पुरोचनादिभिर्दत्तं दातुमारब्धं यदलोहजं शस्त्रं तत्स्वयमादत्ते स्वीकरोति तान्हत्वा आत्मानं रक्षति। पुरोचनादिषु जीवत्सु अनु सारादिशङ्का स्यादिति भावः। शरणं सुरङ्गाम्।। 1-157-25 आत्मना सह पञ्च इन्द्रियाणि। आहाराद्यभावेन पीडयम् अनु पश्चात् न पीड्यते भवानिति शेषः। यद्वा। नाचक्षुरित्युक्तस्यैव विवरणं। चरन्मार्गानिति। विश्वासार्थं षड्दग्धव्या इत्याह। आत्मनेति। लुप्तोपममेतत्। त्वत्सदृशेन सह आत्मनः तव सदृशान्पञ्च नानुपीड्यते भवानिति शेषः।। 1-157-29 अब्रुवन्निव व्यक्तां वाचमकुर्वन्निव।। सप्तपञ्चाशदधिकशततमोऽध्यायः।। 157 ।।
| आदिपर्व-156 | पुटाग्रे अल्लिखितम्। | आदिपर्व-158 |