महाभारतम्-13-अनुशासनपर्व-143
| ← अनुशासनपर्व-142 | महाभारतम् त्रतयोदशपर्व महाभारतम्-13-अनुशासनपर्व-143 वेदव्यासः |
अनुशासनपर्व-144 → |
सम्भूय तीर्थयात्रां कुर्वद्भिर्द्विजर्षिभी राजर्षिभिश्च क्रमेण ब्रह्मसरःप्रति गमनम्।। 1 ।। तत्रागस्त्येन ह्रदात्समुद्धृतपद्मस्य धर्मशुश्रूषुणेन्द्रेण गूढमपहारे ऋषिभी राजभिश्च स्वेषु पुष्करस्तेयं शङ्कमानमगस्त्यंप्रति प्रत्येकशो नानाशपथकरणम्।। 2 ।। पश्चादिन्द्रेण स्वस्वरूपप्रकाशनपूर्वकं स्वेन पुष्करापहारस्य प्रयोजननिवेदनेन तत्प्रसादनम्।। 3
भीष्म उवाच।
अत्रैवोदाहरन्तीममितिहासं पुरातनम्।
यद्वृत्तं तीर्थयात्रायां शपथं प्रति तच्छृणु।। 13-143-1
पुष्करार्थं कृतं स्तैन्यं पुरा भरतसत्तम।
राजर्षिभिर्महाराज तथैव च द्विजर्षिभिः।। 13-143-2
पुरा प्रभासे ऋषयः समग्राः
समेता वै मन्त्रममन्त्रयन्त।
चराम सर्वां पृथिवीं पुण्यतीर्थां
तन्नः कामं हन्त गच्छाम सर्वे।। 13-143-3
शुक्रोऽङ्गिराश्चैव कविश्च विद्वां-
स्तथा ह्यगस्त्यो नारदपर्वतौ च।
भृगुर्वसिष्ठः कश्यपो गौतमश्च
विश्वामित्रो जमदग्निश्च राजन्।। 13-143-4
ऋषिस्तथा गालवोऽथाष्टकश्च
भरद्वाजोऽरुन्धती वालखिल्याः।
शिबिर्दिलीपो नहुषोऽम्बरीषो
राजा ययातिर्धुन्धुमारोऽथ पूरुः।। 13-143-5
1
जग्मुः पुरस्कृत्य महानुभावं
शतक्रतुं वृत्रहणं नरेन्द्राः।
तीर्थानि सर्वाणि परिभ्रमन्तो
माघ्यां ययुः कौशिकीं पुण्यतीर्थाम्।। 13-143-6
सर्वेषु तीर्थेष्ववधूतपापा
जग्मुस्ततो ब्रह्मसरः सुपुण्यम्।
देवस्य तीर्थे जलमग्निकल्पा
विगाह्य ते भुक्तबिसप्रसूनाः।। 13-143-7
केचिद्बिसान्यखनंस्तत्र राजन्न-
न्ये मृणालान्यखनंस्तत्र विप्राः।
अथापश्यन्पुष्करं ते ह्रियन्तं
ह्रदादगस्त्येन समुद्धृतं तत्।। 13-143-8
नानाह सर्वानृषिमुख्यानगस्त्यः
केनाहृतं पुष्करं मे सुजातम्।
युष्माञ्शङ्के पुष्करं दीयतां मे
न वै भवन्तो हर्तुमर्हन्ति पद्मम्।। 13-143-9
शृणोमि कालो हिंसते धर्मवीर्यं
सेयं प्राप्ता वर्तते धर्मपीडा।
पुराऽधर्मो वर्तते नेह याव-
त्तावद्गच्छामः सुरलोकं चिराय।। 13-143-10
1
पुरा वेदान्ब्राह्मणा ग्राममध्ये
घुष्टस्वरा वृषलान्श्रावयन्ति।
पुरा राजा व्यवहारानधर्मा-
न्पश्यत्यहं परलोकं व्रजामि।। 13-143-11
पुरा राजा प्रत्यवरान्गरीयसो
मंस्यत्यथैनमनुयास्यन्ति सर्वे।
धर्मोत्तरं यावदिदं न वर्तते
तावद्व्रजामि परलोकं चिराय।। 13-143-12
पुरा प्रपश्यामि परेण मर्त्या-
न्बलीयसा दुर्बलान्भुज्यमानान्।
तस्माद्यास्यामि परलोकं चिराय
न ह्युत्सहे द्रष्टुमीदृङ्नृलोके।। 13-143-13
तमाहुरार्ता ऋषयो महर्षिं
न ते वयं पुष्करं चोरयामः।
मिथ्याभिशंसा भवता न कार्या
शपाम तीक्ष्णैः शपथैर्महर्षे।। 13-143-14
ते निश्चितास्तत्र महर्षयस्तु
सम्पश्यन्तो धर्ममेतं नरेन्द्राः।
ततोऽशपन्त शपथान्पर्ययेण
सहैव ते पार्थिव पुत्रपौत्रैः।। 13-143-15
भृगुरुवाच।
प्रत्याक्रोशेदिहाक्रुष्टस्ताडितः प्रतिताडयेत्।
खादेच्च पृष्ठमांसानि यस्ते हरति पुष्करम्।। 13-143-16
वसिष्ठ उवाच।
अस्वाध्यायपरो लोके श्वानं च परिकर्षतु।
पुरे च भिक्षुर्भवतु यस्ते हरति पुष्करम्।। 13-143-17
कश्यप उवाच।
सर्वत्र सर्वं पणतु न्यासे लोभं करोतु च।
कूटसाक्षित्वमभ्येतु यस्ते हरति पुष्करम्।। 13-143-18
गौतम उवाच।
जीवत्वहङ्कृतो बुद्ध्या विषमेणासमेन सः।
कर्षको मत्सरी चास्तु यस्ते हरति पुष्करम्।। 13-143-19
अङ्गिरा उवाच।
अशुचिर्ब्रह्मकूटोस्तु श्वानं च परिकर्षतु।
ब्रह्महाऽनिकृतिश्चास्तु यस्ते हरति पुष्करम्।। 13-143-20
धुन्धुमार उवाच।
अकृतज्ञस्तु मित्राणां शूद्रायां च प्रजायतु।
एकः सम्पन्नमश्नातु यस्ते हरति पुष्करम्।। 13-143-21
पुरूरवा उवाच।
चिकित्सायां प्रचरतु भार्यया चैव पुष्यतु।
श्वशुरात्तस्य वृत्तिः स्याद्यस्ते हरति पुष्करम्।। 13-143-22
दिलीप उवाच।
उदपानप्लवे ग्रामे ब्राह्मणो वृषलीपतिः।
तस्य लोकान्स व्रजतु यस्ते हरति पुष्करम्।। 13-143-23
शुक्र उवाच।
वृथा मांसं समश्नातु दिवा गच्छतु मैथुनम्।
प्रेष्यो भवतु राज्ञश्च यस्ते हरति पुष्करम्।। 13-143-24
जमदग्निरुवाच।
अनध्यायेष्वधीयीत मित्रं श्राद्धे च भोजयेत्।
श्राद्धे शूद्रस्य चाश्नीयाद्यस्ते हरति पुष्करम्।। 13-143-25
शिबिरुवाच।
अनाहिताग्निर्मियतां यज्ञे विघ्नं करोतु च।
तपस्विभिर्विरुध्येच्च यस्ते हरति पुष्करम्।। 13-143-26
ययातिरुवाच।
अनृतौ व्रतनियतायां भार्यायां स प्रजायतु।
निराकरोतु वेदांश्च यस्ते हरति पुष्करम्।। 13-143-27
13-143-27b
नहुष उवाच। 13-143-28x
अतिथिर्गृहसंस्थोऽस्तु कामवृत्तस्तु दीक्षितः।
विद्यां प्रयच्छतु भृतो यस्ते हरति पुष्करम्।। 13-143-28
अम्बरीष उवाच।
नृशंसस्त्यक्तधर्मोऽस्तु स्त्रीषु ज्ञातिषु गोषु च।
निहन्तु ब्राह्मणं चापि यस्ते हरति पुष्करम्।। 13-143-29
नारद उवाच।
गृहज्ञानी बहिःशास्त्रं पठतां विस्वरं पदम्।
गरीयसोऽवजानातु यस्ते हरति पुष्करम्।। 13-143-30
नाभाग उवाच।
अनृतं भाषतु सदा सद्भिश्चैव विरुध्यतु।
शुल्केन ददतु कन्यां यस्ते हरपि पुष्करम्।। 13-143-31
कविरुवाच।
पदा च गां संस्पृशतु सूर्यं च प्रति मेहतु।
शरणागतं संत्यजतु यस्ते हरति पुष्करम्।। 13-143-32
विश्वामिइत्र उवाच।
करोतु भृतकोऽवर्षां राज्ञश्चास्तु पुरोहितः।
ऋत्विगस्तु ह्ययाज्यस्य यस्ते हरति पुष्करम्।। 13-143-33
पर्वत उवाच।
ग्रामे चाधिकृतः सोऽस्तु खरयानेन गच्छतु।
शुनः कर्षतु वृत्त्यर्थे यस्ते हरति पुष्करम्।। 13-143-34
भरद्वाज उवाच।
सर्वपापसमादानं नृशंसे चानृते च यत्।
तत्तस्यास्तु सदा पापं यस्ते हरति पुष्करम्।। 13-143-35
अष्टक उवाच।
स राजास्त्वकृतप्रज्ञः कामवृत्तश्च पापकृत्।
अधर्मेणाभिशास्तूर्वीं यस्ते हरति पुष्करम्।। 13-143-36
गालव उवाच।
पापिष्ठेभ्यो ह्यनर्घार्हः स नरोऽस्तु स्वपापकृत्।
दत्त्वा दानं कीर्तयतु यस्ते हरति पुष्करम्।। 13-143-37
अरुन्धत्युवाच।
श्वश्र्वाऽपवादं वदतु भर्तुर्भवतु दुर्मनाः।
एका स्वादु समश्नातु या ते हरति पुष्करम्।। 13-143-38
वालखिल्या ऊचुः।
एकपादेन वृत्त्यर्थं ग्रामद्वारे स तिष्ठतु।
धर्मज्ञस्त्यक्तधर्मास्तु यस्ते हरति पुष्करम्।। 13-143-39
पशुसख उवाच।
अग्निहोत्रमनादृत्य स सुखं स्वपतु द्विजः।
परिव्राट् कामवृत्तोस्तु यस्ते हरति पुष्करम्।। 13-143-40
सुरभ्युवाच।
वालजेन निदानेन कांस्यं भवतु दोहनम्।
दुह्येत परवत्सेन या ते हरति पुष्करम्।। 13-143-41
भीष्म उवाच।
ततस्तु तैः शपथैः शप्यमानै-
र्नानाविधैर्बहुभिः कौरवेन्द्र।
सहस्राक्षो देवराट् सम्प्रहृष्टः
समीक्ष्य तं कोपनं विप्रमुख्यम्।। 13-143-42
यथाब्रवीन्मघवा प्रत्ययं स्वं
स्वयं समागत्य तमृषिं जातरोषम्।
ब्रह्मर्षिदेवर्षिनृपर्षिमध्ये
यं तं निबोधेह ममाद्य राजन्।। 13-143-43
शक्र उवाच।
अध्वर्यवे दुहितरं ददातु
छन्दोगे वाऽऽचरितब्रह्मचर्ये।
अथर्वणं वेदमधीत्य विप्रः
स्नायीत यः पुष्करमाददाति।। 13-143-44
सर्वान्वेदानधीयीत पुण्यशीलोऽस्तु धार्मिकः।
ब्रह्मणः सदनं यातु यस्ते हरति पुष्करम्।। 13-143-45
अगस्त्य उवाच।
आशीर्वादस्त्वया प्रोक्तः शपथो बलसूदन।
दीयतां पुष्करं मह्यमेष धर्मः सनातनः।। 13-143-46
इन्द्र उवाच।
न मया भगवँल्लोभाद्धृतं पुष्करमद्य वै।
धर्मांस्तु श्रोतुकामेन हृतं न क्रोद्धुमर्हसि।। 13-143-47
धर्मश्रुतिसमुत्कर्षो धर्मसेतुरनामयः।
आर्षो वै शाश्वतो नित्यमव्ययोऽयं मया श्रुतः।। 13-143-48
तदिदं गृह्यतां विद्वन्पुष्करं द्विजसत्तम।
अतिक्रमं मे भगवन्क्षन्तुमर्हस्यनिन्दित।। 13-143-49
इत्युक्तः स महेन्द्रेण तपस्वी कोपनो भृशम्।
जग्राह पुष्करं धीमान्प्रसन्नश्चाभवन्मुनिः।। 13-143-50
प्रययुस्ते ततो भूयस्तीर्थानि वनगोचराः।
पुण्येषु तीर्थेषु तथा गात्राण्याप्लावयन्त ते।। 13-143-51
आख्यानं य इदं युक्तः पठेत्वर्वणिपर्वणि।
न मूर्खं जनयेत्पुत्रं न भवेच्च निराकृतिः।। 13-143-52
न तमापत्स्पृशेत्काचिद्विज्वरो न जरावहः।
विरजाः श्रेयसा युक्तः प्रेत्य स्वर्गमवाप्नुयात्।। 13-143-53
यश्च शास्त्रमधीयीत ऋषिभिः परिपालितम्।
स गच्छेद्ब्रह्मणो लोकमव्ययं च नरोत्तम।। 13-143-54
।। इति श्रीमन्महाभारते अनुशासनपर्वणि
दानधर्मपर्वणि त्रिचत्वारिंशदधिकशततमोऽध्यायः।। 143 ।।
[सम्पाद्यताम्]
13-143-1 अत्र शपथेनैव निषिद्धार्थप्रकाशने।।
13-143-2 पुष्करार्थं इन्द्रेण स्तैन्यं कृतम्। मुनिभिः शपथाः कृता इत्यर्थः।।
13-143-8 बिसमृणालयोः कमलकुमुदवदवान्तरभेदो ज्ञेयः। ह्रियन्तं ह्रियमाणम्।।
13-143-12 प्रत्यवरान्मध्यमान्। तमोत्तरं यावदिदं न वर्तत इति झ.पाठः।।
13-143-16 पृष्ठमांसानि पृष्ठवाहानां हयवृषभोष्ट्रादीनां मांसानि। खादेच्च ब्रह्ममांसानीति ड.पाठः।।
13-143-17 भिक्षुः संम्यासी।।
13-143-18 पणतु क्रयविक्रयं करोतु। सर्वं अपण्यमपि।।
13-143-19 विगतः समभावो यस्मात्तेनासमेन कामक्रोधादिना। कृपणत्वं समेतु स इति ट.ध.पाठः।।
13-143-20 अनिकृतिः अकृतप्रायाश्चेतः।। मानं च परिकर्षत्विति ट.ध.पाठः।।
13-143-22 चोरकार्यं प्रचरतु इति ट.ध.पाठः। भार्यां स्वां चैव दूष्यतु इति थ.पाठः। भार्या वाचैव तुष्यत्विति ध. पाठः।।
13-143-23 उदपाने प्लव आप्लवः स्नानं यस्मिन्।।
13-143-24 यतिर्गच्छतु मैथुनमिति ट.ध.पाठः।।
13-143-28 अतिथिर्यतिः। गृहसंस्थो गृहवासी। अतिथिं गृहस्थस्त्यजत्विति थ.पाठः। भृतो वित्तेन क्रीतः।।
13-143-30 गूढो ज्ञातुं बहिश्शास्त्रमिति थ. ध.पाठः।।
13-143-33 भृतकौ धान्यविक्रीतः सन् अवर्षां वृष्टिनिर्बन्धं करोतु।।
13-143-37 पापिष्ठा एव अनर्घार्हाः अपूज्याः। अयं तु ततोप्यपूज्योस्तु। स्वपापकृत् स्वेषु ज्ञातिषु पापकृत्।।
13-143-41 निदानं दोहनकाले गवां पादबन्धनी रज्जुस्तेन।।
13-143-43 प्रत्ययमभिप्रायम्।।
13-143-48 धर्मश्रुतीनां सम्यगुत्कर्षः। धर्म एव सेतुस्तरणोपायः।।
| अनुशासनपर्व-142 | पुटाग्रे अल्लिखितम्। | अनुशासनपर्व-144 |