महाभारतम्-13-अनुशासनपर्व-130

विकिस्रोतः तः
नेविगेशन पर जाएँ खोज पर जाएँ
← अनुशासनपर्व-129 महाभारतम्
त्रतयोदशपर्व
महाभारतम्-13-अनुशासनपर्व-130
वेदव्यासः
अनुशासनपर्व-131 →
  1. 001
  2. 002
  3. 003
  4. 004
  5. 005
  6. 006
  7. 007
  8. 008
  9. 009
  10. 010
  11. 011
  12. 012
  13. 013
  14. 014
  15. 015
  16. 016
  17. 017
  18. 018
  19. 019
  20. 020
  21. 021
  22. 022
  23. 023
  24. 024
  25. 025
  26. 026
  27. 027
  28. 028
  29. 029
  30. 030
  31. 031
  32. 032
  33. 033
  34. 034
  35. 035
  36. 036
  37. 037
  38. 038
  39. 039
  40. 040
  41. 041
  42. 042
  43. 043
  44. 044
  45. 045
  46. 046
  47. 047
  48. 048
  49. 049
  50. 050
  51. 051
  52. 052
  53. 053
  54. 054
  55. 055
  56. 056
  57. 057
  58. 058
  59. 059
  60. 060
  61. 061
  62. 062
  63. 063
  64. 064
  65. 065
  66. 066
  67. 067
  68. 068
  69. 069
  70. 070
  71. 071
  72. 072
  73. 073
  74. 074
  75. 075
  76. 076
  77. 077
  78. 078
  79. 079
  80. 080
  81. 081
  82. 082
  83. 083
  84. 084
  85. 085
  86. 086
  87. 087
  88. 088
  89. 089
  90. 090
  91. 091
  92. 092
  93. 093
  94. 094
  95. 095
  96. 096
  97. 097
  98. 098
  99. 099
  100. 100
  101. 101
  102. 102
  103. 103
  104. 104
  105. 105
  106. 106
  107. 107
  108. 108
  109. 109
  110. 110
  111. 111
  112. 112
  113. 113
  114. 114
  115. 115
  116. 116
  117. 117
  118. 118
  119. 119
  120. 120
  121. 121
  122. 122
  123. 123
  124. 124
  125. 125
  126. 126
  127. 127
  128. 128
  129. 129
  130. 130
  131. 131
  132. 132
  133. 133
  134. 134
  135. 135
  136. 136
  137. 137
  138. 138
  139. 139
  140. 140
  141. 141
  142. 142
  143. 143
  144. 144
  145. 145
  146. 146
  147. 147
  148. 148
  149. 149
  150. 150
  151. 151
  152. 152
  153. 153
  154. 154
  155. 155
  156. 156
  157. 157
  158. 158
  159. 159
  160. 160
  161. 161
  162. 162
  163. 163
  164. 164
  165. 165
  166. 166
  167. 167
  168. 168
  169. 169
  170. 170
  171. 171
  172. 172
  173. 173
  174. 174
  175. 175
  176. 176
  177. 177
  178. 178
  179. 179
  180. 180
  181. 181
  182. 182
  183. 183
  184. 184
  185. 185
  186. 186
  187. 187
  188. 188
  189. 189
  190. 190
  191. 191
  192. 192
  193. 193
  194. 194
  195. 195
  196. 196
  197. 197
  198. 198
  199. 199
  200. 200
  201. 201
  202. 202
  203. 203
  204. 204
  205. 205
  206. 206
  207. 207
  208. 208
  209. 209
  210. 210
  211. 211
  212. 212
  213. 213
  214. 214
  215. 215
  216. 216
  217. 217
  218. 218
  219. 219
  220. 220
  221. 221
  222. 222
  223. 223
  224. 224
  225. 225
  226. 226
  227. 227
  228. 228
  229. 229
  230. 230
  231. 231
  232. 232
  233. 233
  234. 234
  235. 235
  236. 236
  237. 237
  238. 238
  239. 239
  240. 240
  241. 241
  242. 242
  243. 243
  244. 244
  245. 245
  246. 246
  247. 247
  248. 248
  249. 249
  250. 250
  251. 251
  252. 252
  253. 253
  254. 254
  255. 255
  256. 256
  257. 257
  258. 258
  259. 259
  260. 260
  261. 261
  262. 262
  263. 263
  264. 264
  265. 265
  266. 266
  267. 267
  268. 268
  269. 269
  270. 270
  271. 271
  272. 272
  273. 273
  274. 274

युधिष्ठिरेण सुवणोत्पत्तिप्रकारं पृष्टेन भीष्मेण तत्प्रतिपादकवसिष्ठपरसुरामसंवादानुवादारम्भः।। 1 ।।

युधिष्ठिर उवाच। 13-130-1x
उक्तं पितामहेनेदं गवां दानमनुत्तमम्।
विशेषेण नरेन्द्राणामिह धर्ममवेक्षताम्।।
13-130-1a
13-130-1b
राज्यं हि सततं दुःखमाश्रमाश्च सुदुर्विदाः।
परिचारेषु वै दुःखं दुर्धरं चाकृतात्मभिः।
भूयिष्ठं च नरेन्द्राणां विद्यते न शुभा गतिः।।
13-130-2a
13-130-2b
13-130-2c
पूयन्ते तत्र नियतं प्रयच्छन्तो वसुन्धराम्।
सर्वे च कथिता धर्मास्त्वया मे कुरुनन्दन।।
13-130-3a
13-130-3b
एवमेव गवामुक्तं प्रदानं ते नृगेण ह।
ऋषिणा नाचिकेतेन पूर्वमेव निदर्शितम्।।
13-130-4a
13-130-4b
वेदोपनिषदे चैव सर्वकर्मसु दक्षिणाः।
सर्वक्रतुषु चोद्दिष्टा भूमिर्गावोऽथ काञ्चनम्।।
13-130-5a
13-130-5b
तत्र श्रुतिस्तु परमा सुवर्णं दक्षिणेति वै।
एतदिच्छाम्यहं श्रोतुं पितामह यथातथम्।।
13-130-6a
13-130-6b
किं सुवर्णं कथं जातं कस्मिन्काले किमात्मकम्।
किंदैव किंफलं चैव कस्माच्च परमुच्यते।।
13-130-7a
13-130-7b
कस्माद्दानं सुवर्णस्य पूजयन्ति मनीषिणः।
कस्माच्च दक्षिणार्थं तद्यज्ञकर्मसु शस्यते।।
13-130-8a
13-130-8b
कस्माच्च पावनं श्रेष्ठं भूमेर्गोभ्यश्च काञ्चनम्।
परमं दक्षिणार्थे च तद्ब्रवीहि पितामह।।
13-130-9a
13-130-9b
भीष्म उवाच। 13-130-10x
शृणु राजन्नवहितो बहुकारणविस्तरम्।
जातरूपसमुत्पत्तिमनुभूतं च यन्मया।।
13-130-10a
13-130-10b
पिता मम महातेजाः श्तनुर्निधनं गतः।
तस्य दित्सुरहं श्राद्धं गङ्गाद्वारमुपागमम्।।
13-130-11a
13-130-11b
तत्रागम्य पितुः पुत्र श्राद्धकर्म समारभम्।
मातो मे जाह्नवी चात्र साहाय्यमकरोत्तदा।।
13-130-12a
13-130-12b
तत्रागतांस्तपस्सिद्धानुपवेश्य बहूनृषीन्।
तोयप्रदानात्प्रभृति कार्याण्यहमथारभम्।।
13-130-13a
13-130-13b
तत्समाप्य यथोद्दिष्टं पूर्वकर्म समाहितः।
दातुं निर्वपणं सम्यग्यथावदहमारभम्।।
13-130-14a
13-130-14b
ततस्तं दर्भविन्यासं भित्त्वा सुरुचिराङ्गदः।
प्रलम्बाभरणो बाहुरुदतिष्ठद्विशाम्पते।।
13-130-15a
13-130-15b
मुहूर्तमपि तं दृष्ट्वा परं विस्मयमागमम्।
प्रतिग्रहीता साक्षान्मे पितेति भरतर्षभ।।
13-130-16a
13-130-16b
ततो मे पुनरेवासीत्संज्ञा सञ्चिन्त्य शास्त्रतः।
नायं वेदेषु विहितो विधिर्हस्त इति प्रभो।
पिण्डो देयो नरेणेह ततो मतिरभून्मम।।
13-130-17a
13-130-17b
13-130-17c
साक्षान्नेह मनुष्यस्य पिण्डं हि पितरः क्वचित्।
गृह्णन्ति विहितं चेत्थं पिण्डो देयः कुशेष्विति।।
13-130-18a
13-130-18b
ततोऽहं तदनादृत्य पितुर्हस्तनिदर्शनम्।
शास्त्रप्रामाण्यसूक्ष्मं तु विधइं पिण्डस्य संस्मरन्।।
13-130-19a
13-130-19b
ततो दर्भेषु तत्सर्वमददं भरतर्षभ।
शास्त्रमार्गानुसारेण तद्विद्धि मनुजर्षभ।।
13-130-20a
13-130-20b
ततः सोऽन्तर्हितो बाहुः पितुर्मम जनाधिप।
ततो मां दर्शयामासुः स्वप्नान्ते पितरस्तथा।।
13-130-21a
13-130-21b
प्रीयमाणास्तु मामूचुः प्रीताः स्म भरतर्षभ।
विज्ञानेन तवानेन यन्न मुह्यसि धर्मतः।।
13-130-22a
13-130-22b
त्वया हि कुर्वता शास्त्रं प्रमाणमिह पार्थिव।
आत्मा धर्मः श्रुतं वेदाः पितरश्चर्षिभिः सह।।
13-130-23a
13-130-23b
साक्षात्पितामहो ब्रह्मा गुरवोऽथ प्रजापतिः।
प्रमाणमुपनीता वै स्थिताश्च न विचालिताः।।
13-130-24a
13-130-24b
तदिदं सम्यगारब्धं त्वयाऽद्य भरतर्षभ।
किन्तु भूमेर्गवां चार्थे सुवर्णं दीयतामिति।।
13-130-25a
13-130-25b
एवं वयं च धर्मश्च सर्वे चास्मत्पितामहाः।
पाविता वै भविष्यन्ति पावनं हि परं हि तत्।।
13-130-26a
13-130-26b
दश पूर्वान्दशैवान्यांस्तथा सन्तारयन्ति ते।
सुवर्णं ये प्रयच्छन्ति एवं मत्पितरोऽब्रुवन्।।
13-130-27a
13-130-27b
ततोऽहं विस्मितो राजन्प्रतिबुद्धो विशाम्पते।
सुवर्णदानेऽकरवं मतिं च भरतर्षभ।।
13-130-28a
13-130-28b
इतिहासमिमं चापि शृणु राजन्पुरातनम्।
जामदग्न्यं प्रति विभो धन्यमायुष्यमेव च।।
13-130-29a
13-130-29b
जामदग्न्येन रामेण तीव्ररोषान्वितेन वै।
त्रिःसप्तकृत्वः पृथिवी कृता निःक्षत्रिया पुरा।।
13-130-30a
13-130-30b
ततो जित्वा महीं कृत्स्नां रामो राजीवलोचनः।
आजहार क्रतुं वीरो ब्रह्मक्षत्रेण पूजितम्।।
13-130-31a
13-130-31b
वाजिमेधं महाराज सर्वकामसमन्वितम्।
पावनं सर्वभूतानां तेजोद्युतिविवर्धनम्।।
13-130-32a
13-130-32b
विपाप्मा च स तेजस्वी तेन क्रतुफलेन च।
नैवात्मनोऽथ लघुतां जामदग्न्योऽध्यगच्छत।।
13-130-33a
13-130-33b
स तु क्रतुवरेणेष्ट्वा महात्मा दक्षिणावता।
पप्रच्छागमसम्पन्नानृषीन्देवांश्च भारत।।
13-130-34a
13-130-34b
पावनं यत्परं नॄणामुग्रे कर्मणि वर्तताम्।
तदुच्यतां महाभागा इति जागघृणोऽब्रवीत्।।
13-130-35a
13-130-35b
इत्युक्ता वेदशास्त्रज्ञास्तमूचुस्ते महर्षयः।
राम विप्राः सत्क्रियन्तां वेदप्रामाण्यदर्शनात्।।
13-130-36a
13-130-36b
भूयश्च विप्रर्षिगणाः प्रष्टव्याः पावनं प्रति।
ते यद्ब्रूर्महाप्राज्ञास्तच्चैव समुदाचर।।
13-130-37a
13-130-37b
ततो वसिष्ठं देवर्षिमगस्त्यमथ काश्यपम्।
तमेवार्तं महातेजाः पप्रच्छ भृगुनन्दनः।।
13-130-38a
13-130-38b
जाता मतिर्मे विप्रेन्द्राः कथं पूयेयमित्युत।
केन वा कर्मयोगेन प्रदानेनेह केन वा।।
13-130-39a
13-130-39b
यदि वोऽनुग्रहकृता बुद्धिर्मां प्रति सत्तमाः।
प्रबूत पावनं किं मे भवेदिति तपोधनाः।।
13-130-40a
13-130-40b
ऋषय ऊचुः। 13-130-41x
गाश्च भूमिं च वित्तं च दत्त्वेह भृगुनन्दन।
पापकृत्पूयते मर्त्य इति भार्गव शुश्रुम।।
13-130-41a
13-130-41b
अन्यद्दानं तु विप्रर्षे श्रूयतां पावनं महत्।
दिव्यमत्यद्भुताकारमपत्यं जातवेदसः।।
13-130-42a
13-130-42b
दग्ध्वा लोकान्पुरा वीर्यात्सम्भूतमिह शुश्रुम।
सुवर्णमिति विख्यातं तद्ददत्सिद्धिमेष्यसि।।
13-130-43a
13-130-43b
ततोऽब्रवीद्वसिष्ठस्तं भगवान्संशितव्रतः।
शृणु राम यथोत्पन्नं सुवर्णमनलप्रभम्।।
13-130-44a
13-130-44b
फलं दास्यति ते यत्तु दाने परमिहोच्यते।
सुवर्णं यच्च यस्माच्च यथा च गुणवत्तमम्।।
13-130-45a
13-130-45b
तन्निबोध महाबाहो सर्वं निगदतो मम।
अग्निषोमात्मकमिदं सुवर्णं विद्दि निश्चये।।
13-130-46a
13-130-46b
अजोऽग्निर्वरुणो मेषः सूर्योऽश्च इति दर्शनम्।
कुञ्जराश्च मृगा नागा महिषाश्चासुरा इति।।
13-130-47a
13-130-47b
कुक्कुटाश्च वराहाश्च राक्षसा भृगुनन्दन।
इडा गावः पयः सोमो भूमिरित्येव च स्मृतिः।।
13-130-48a
13-130-48b
जगत्सर्वं च निर्मथ्य तेजोराशिः समुत्थितः।
सुवर्णमेभ्यो विप्रर्षे रत्नं परममुत्तमम्।।
13-130-49a
13-130-49b
एतस्मात्कारणाद्देवा गन्धर्वोरगराक्षसाः।
मनुष्याश्च पिशाचाश्च प्रयता धारयन्ति तत्।।
13-130-50a
13-130-50b
मुकुटैरङ्गदयुतैरलङ्कारैः पृथग्विधैः।
सुवर्णविकृतैस्तत्र विराजन्ते भृगूत्तम।।
13-130-51a
13-130-51b
तस्मात्सर्वपवित्रेभ्यः पवित्रं परमं स्मृतम्।
भूमेर्गोभ्योऽथ रत्नेभ्यस्तद्विद्धि मनुजर्षभ।।
13-130-52a
13-130-52b
पृथिवीं गाश्च दत्त्वेह यच्चान्यदपि किञ्चन।
विशिष्यते सुवर्णस्य दानं परमकं विभो।।
13-130-53a
13-130-53b
अक्षयं पावनं चैव सुवर्णममरद्युते।
प्रयच्छ द्विजमुख्येभ्यः पावनं ह्येतदुत्तमम्।।
13-130-54a
13-130-54b
सुवर्णमेव सर्वासु दक्षिणासु विधीयते।
सुवर्णं ये प्रयच्छन्ति सर्वदास्ते भवन्त्युत।।
13-130-55a
13-130-55b
देवतास्ते प्रयच्छन्ति ये सुवर्णं ददत्यथ।
अग्निर्हि देवताः सर्वाः सुवर्णं च तदात्मकम्।।
13-130-56a
13-130-56b
तस्मात्सुवर्णं ददता दत्ताः सर्वाः स्म देवताः।
भवन्ति पुरुषव्याघ्र न ह्यतः परमं विदुः।।
13-130-57a
13-130-57b
भूय एव च महात्म्यं सुवर्णस्य निबोध मे।
गदतो मम विप्रर्षे सर्वशस्त्रभृतांवर।।
13-130-58a
13-130-58b
मया श्रुतमिदं पूर्वं पुराणे भृगुनन्दन।
प्रजापतेः कथयतो मनोः स्वायंभुवस्य वै।।
13-130-59a
13-130-59b
शूलपाणेर्भगवतो रुद्रस्य च महात्मनः।
गिरौ हिमवति श्रेष्ठे तदा भृगुकुलोद्वह।।
13-130-60a
13-130-60b
देव्या विवाहे निर्वृत्ते रुद्राण्या भृगुनन्दन।
समागमे भगवतो देव्या सह महात्मनः।।
13-130-61a
13-130-61b
ततः सर्वे समुद्विग्रा देवा रुद्रमुपागमन्।।
ते महादेवमासीनं देवीं च वरदामुमाम्।
13-130-62a
13-130-62b
प्रसाद्य शिरसा सर्वे रुद्रमूचुर्भृगूद्वह।।
अयं समागमो देव देव्या सह तवानघ।
13-130-63a
13-130-63b
तपस्विनस्तपस्विन्या तेजस्विन्याऽतितेजसः।।
अमोघतेजास्त्वं देव देवी चेयमुमा तथा।
13-130-64a
13-130-64b
अपत्यं युवयोर्देव बलवद्भविता विभो।
तन्नूनं त्रिषु लोकेषु न किञ्चिच्छेषयिष्यति।।
13-130-65a
13-130-65b
तदेभ्यः प्रणतेभ्यस्त्वं देवेभ्यः पृथुलोचन।
वरं प्रयच्छ लोकेश त्रैलोक्यहितकाम्यया।।
13-130-66a
13-130-66b
अपत्यार्थं निगृह्णीष्व तेजः परमकं विभो।
[त्रैलोक्यसारौ हि युवां लोकं सन्तापयिष्यथ।।
13-130-67a
13-130-67b
तदपत्यं हि युवयोर्देवानभिभवेद्ध्रुवम्।
न हि ते पृथिवी देवी न च द्यौर्न दिवं विभो।।
13-130-68a
13-130-68b
नेदं धारयितुं शक्ताः समस्ता इति मे मतिः।
तेजःप्रभावनिर्दग्धं तस्मात्सर्वमिदं जगत्।।
13-130-69a
13-130-69b
तस्मात्प्रसादं भगवन्कर्तुमर्हसि नः प्रभो।
न देव्यां सम्भवेत्पुत्रो भवतः सुरसत्तम।
धैर्यादेव निगृह्णीष्व तेजो ज्वलितमुत्तमम्।।
13-130-70a
13-130-70b
13-130-70c
इति तेषां कथयतां भगवान्वृषभध्वजः]।
एवमस्त्विति देवांस्तान्विप्रर्षे प्रत्यभाषत।।
13-130-71a
13-130-71b
इत्युक्त्वा चोर्ध्वमनयद्रेतो वृषभवाहनः।
ऊर्ध्वरेषः समभवत्ततः प्रभृति चापि सः।।
13-130-72a
13-130-72b
रुद्राणीति ततः क्रुद्धा प्रजोच्छेद तदा कृते।
देवानथाब्रवीत्तत्र स्त्रीभावात्परुषं वचः।।
13-130-73a
13-130-73b
यस्मादपत्यकामो वै भर्ता मे विनिवर्तितः।
तस्मात्सर्वे सुरा भूयमनपत्या भविष्यथ।।
13-130-74a
13-130-74b
प्रजोच्छेदो मम कृतो यस्माद्युष्माभिरद्य वै।
तस्मात्प्रजा वः खगमाः सर्वेषां न भविष्यति।।
13-130-75a
13-130-75b
पावकस्तु न तत्रासीच्छापकाले भृगूद्वह।
देवा देव्यास्तथा शापादनपत्यास्ततोऽभवन्।।
13-130-76a
13-130-76b
रुद्रस्तु तेजोऽप्रतिमं धारयामास वै तदा।
प्रस्कन्नं तु ततस्तस्मात्किंचित्तत्रापतद्भुवि।।
13-130-77a
13-130-77b
उत्पपात तदा वह्नौ ववृधे चाद्भुतोपमम्।
तेजस्तेजसि संयुक्तमेकयोनित्वमागतम्।।
13-130-78a
13-130-78b
एतस्मिन्नेव काले तु देवाः शक्रपुरोगमाः।
असुरस्तारको नाम तेन सन्तापिता भृशम्।।
13-130-79a
13-130-79b
आदित्या वसवो रुद्रा मरुतोऽथाश्विनावपि।
साध्याश्च सर्वे संत्रस्ता दैतेयस्य पराक्रमात्।।
13-130-80a
13-130-80b
स्थानानि देवतानां हि विमानानि पुराणि च।
ऋषीणां चाश्रमाश्चैव बभूवुरसुरैर्हृताः।।
13-130-81a
13-130-81b
ते दीनमनसः सर्वे देवता ऋषयश्च ये।
प्रजग्मुः शरणं देवं ब्रह्माणमजरं विभुम्।।
13-130-82a
13-130-82b
।। इति श्रीमन्महाभारते अनुशासनपर्वणि
दानधर्मपर्वणि त्रिंशदधिकशततमोऽध्यायः।। 130 ।।

[सम्पाद्यताम्]

13-130-3 पूयन्ते शुध्यन्ति।। 13-130-21 तृप्तास्ते पितरस्तथेति थ.ध.पाठः।। 13-130-27 नवपूर्वानधश्चान्यान्नव सन्तारयन्ति ते इति थ.ध.पाठः।। 13-130-33 लघुतां निष्पापताम्।।

अनुशासनपर्व-129 पुटाग्रे अल्लिखितम्। अनुशासनपर्व-131