महाभारतम्-13-अनुशासनपर्व-111
| ← अनुशासनपर्व-110 | महाभारतम् त्रतयोदशपर्व महाभारतम्-13-अनुशासनपर्व-111 वेदव्यासः |
अनुशासनपर्व-112 → |
भीष्मेण युधिष्ठिरम्प्रति गोदानविधिफलादिकथनम्।। 1 ।।
| युधिष्ठिर उवाच। | 13-111-1x |
|
विधिं गवां परं श्रोतुमिच्छामि नृप तत्त्वतः। येन ताञ्शाश्वताँल्लोकानर्थिनां प्राप्नुयादिह।। | 13-111-1a 13-111-1b |
| भीष्म उवाच। | 13-111-2x |
|
न गोदानात्परं किञ्चिद्विद्यते वसुधाधिप। गौर्हि न्यायागता दत्ता सद्यस्तारयते कुलम्।। | 13-111-2a 13-111-2b |
|
सतामर्थे सम्यगुत्पादितो यः स वै क्लृप्तः सम्यगाभ्यः प्रजाभ्यः। तस्मात्पूर्वं ह्यादिकालप्रवृत्तं गोदानार्थं शृणु राजन्विधिं मे।। | 13-111-3a 13-111-3b 13-111-3c 13-111-3d |
|
पुरा गोष्ठे निलीनासु गोषु सन्दिग्धदर्शिना। मांधात्रा प्रकृतं प्रश्नं बृहस्पतिरभाषत।। | 13-111-4a 13-111-4b |
|
द्विजानामन्त्र्य सत्कृत्य प्रोक्तं कालमुपोष्य च। गोदानार्थे प्रयुञ्जीत रोहिणीं नियतव्रतः।। | 13-111-5a 13-111-5b |
|
आह्वानं च प्रयुञ्जीत समङ्गे बहुलेति च। प्रविश्य च गवां मध्यमिमां श्रुतिमुदाहरेत्।। | 13-111-6a 13-111-6b |
|
गौर्मे माता वृषभः पिता मे दिवं गर्भं जगती मे प्रतिष्ठा। प्रपद्यैवं शर्वरीमुष्य गोषु पुनर्वाणीमुत्सृजेद्गोप्रदाने।। | 13-111-7a 13-111-7b 13-111-7c 13-111-7d |
|
स तामेकां निशां गोभिः समसख्यः समव्रतः। ऐकात्म्यगमनात्सद्यः कलुषाद्विप्रमुच्यते।। | 13-111-8a 13-111-8b |
|
उत्सृष्टवृषवत्सा हि प्रदेया सूर्यदर्शने। त्रिदिवं प्रतिपत्तव्यमर्थवादाशिषस्तव।। | 13-111-9a 13-111-9b |
|
ऊर्जस्विन्य ऊर्जमेधाश्च यज्ञे गर्भोऽमृतस्य जगतश्च प्रतिष्ठा। क्षिते रोहः प्रवहः शश्वदेव। प्राजापत्याः सर्वमित्यर्थवादाः।। | 13-111-10a 13-111-10b 13-111-10c 13-111-10d |
|
गावो ममैनः प्रणुदन्तु सौर्या- स्तथा सौम्याः स्वर्गयानाय सन्तु। आत्मानं मे मातृवच्चाश्रयन्तु तथाऽनुक्ताः सन्तु सर्वाशिषो मे।। | 13-111-11a 13-111-11b 13-111-11c 13-111-11d |
|
शोषोत्सर्गे कर्मभिर्देहमोक्षे सरस्वत्यः श्रेयसे सम्प्रवृत्ताः। यूयं नित्यं सर्वपुण्योपवाह्यां दिशध्वं मे गतिमिष्टां प्रसन्नाः।। | 13-111-12a 13-111-12b 13-111-12c 13-111-12d |
|
या वै यूयं सोऽहमद्यैव भावो युष्मान्दत्त्वा चाहमात्मप्रदाता। मनश्च्युता मन एवोपपन्नाः सन्धुक्षध्वं सौम्यरूपाग्र्यदेहाः।। | 13-111-13a 13-111-13b 13-111-13c 13-111-13d |
|
दानस्याग्रे पूर्वमेतद्वदेत गवां दाता विधिवत्पर्वदृष्टम्। प्रतिब्रूयाच्छेषमर्धंद्विजातिः प्रतिगृह्णन्वै गोप्रदाने विधिज्ञः।। | 13-111-14a 13-111-14b 13-111-14c 13-111-14d |
|
गां ददानीति वक्तव्यमर्घ्यमुत्सृज्य सुव्रतः। ऊढव्या भरितव्या च वैष्णवीति च चोदयेत्।। | 13-111-15a 13-111-15b |
|
नाम सङ्कीर्तयेत्तस्या यथासंख्योत्तरं स वै। फलं षट्त्रिंशदष्टौ च सहस्राणि च विंशतिः।। | 13-111-16a 13-111-16b |
|
एवमेतान्गुणान्विद्याद्गवादीनां यथाक्रमम्। गोप्रदाता समाप्नोति समस्तानष्टमे क्रमे।। | 13-111-17a 13-111-17b |
|
गोदः शीली निर्भयश्चार्घदाता न स्याद्दुःखी वसुदाता च कामम्। उपस्योढा भारते यश्च विद्वा- न्विख्यातास्ते वैष्णवाश्चन्द्रलोकाः।। | 13-111-18a 13-111-18b 13-111-18c 13-111-18d |
|
गा वै दत्त्वा गोव्रती स्यात्त्रिरात्रं निशां चैकां संवसेतेह ताभिः। काम्याष्टभ्यां वर्तितव्यं त्रिरात्रं रसैर्वा गोः शकृता प्रश्नवैर्वा।। | 13-111-19a 13-111-19b 13-111-19c 13-111-19d |
|
देवव्रती स्याद्वृषभप्रदाने वेदावाप्तिर्गोयुगस्य प्रदाने। तथा गवां विधिमासाद्य यज्वा लोकानग्र्यान्विन्दते गोविधिज्ञः।। | 13-111-20a 13-111-20b 13-111-20c 13-111-20d |
|
कामान्सर्वान्पार्थिवानेकसंस्था- न्यो वै दद्यात्कामदुघां च धेनुम्। सम्यक्ताः स्युर्हव्यकव्यौघवत्य स्तासामुक्ष्णां ज्यायसां सम्प्रदानम्।। | 13-111-21a 13-111-21b 13-111-21c 13-111-21d |
|
न चाशिष्यायाव्रतायोपकुर्या- न्नाश्रद्दधानाय न वक्रबुद्धये। गुह्यो ह्ययं सर्वलोकस्य धर्मो नेमं धर्मं यत्र तत्र प्रजल्पेत्।। | 13-111-22a 13-111-22b 13-111-22c 13-111-22d |
|
सन्ति लोके श्रद्दधाना मनुष्याः सन्ति क्षुद्रा राक्षसमानुषेषु। एषामेतद्दीयमानं ह्यनिष्टं ये नास्तिक्यं चाश्रयन्तेऽल्पपुण्याः।। | 13-111-23a 13-111-23b 13-111-23c 13-111-23d |
|
बार्हस्पत्यं वाक्यमेतन्निशम्य ये राजानो गोप्रदानानि दत्त्वा। लोकान्प्राप्ताः पुण्यशीलाः प्रवृत्ता- स्तान्मे राजन्कीर्त्यमानान्निबोध।। | 13-111-24a 13-111-24b 13-111-24c 13-111-24d |
|
उशीनरो विश्वगश्वो नृगश्च भगीरथो विश्रुतो यौवनाश्वः। मान्धाता वै मुचुकुन्दश्च राजा भूरिद्युम्नो नैषधः सोमकश्च।। | 13-111-25a 13-111-25b 13-111-25c 13-111-25d |
|
पुरूरवा भरतश्चक्रवर्ती यस्यान्ववाये भरताः सर्व एव। तथा वीरो दाशरथिश्च रामो ये चाप्यन्ये विश्रुताः कीर्तिमन्तः।। | 13-111-26a 13-111-26b 13-111-26c 13-111-26d |
|
तथा राजा पृथुकर्मा दिलीपो दिवं प्राप्तो गोप्रदानैर्विधिज्ञः। यज्ञैर्दानैस्तपसा राजधर्मै- र्मांधाताऽभूद्गोप्रदानैश्च युक्तः।। | 13-111-27a 13-111-27b 13-111-27c 13-111-27d |
|
तस्मात्पार्थ त्वमपीमां मयोक्तां बार्हस्पतीं भारतीं धारयस्व। द्विजाग्र्येभ्यः सम्प्रयच्छस्व प्रीतो गाः पुण्या वै प्राप्य राज्यं कुरूणाम्।। | 13-111-28a 13-111-28b 13-111-28c 13-111-28d |
| वैशम्पायन उवाच। | 13-111-29x |
|
तथा सर्वं कृतवान्धर्मराजो भीष्मेणोक्तो विधिवद्गोप्रदाने स मान्धातुर्वेद देवोपदिष्टं सम्यग्धर्मं धारयामास राजा।। | 13-111-29a 13-111-29b 13-111-29c 13-111-29d |
|
इति नृप सततं गवां प्रदाने यवशकलान्सह गोमयैः पिबानः। क्षितितलशयनः शिखी यतात्मा वृष इव राजवृषस्तदा बभूव।। | 13-111-30a 13-111-30b 13-111-30c 13-111-30d |
|
नरपतिरभवत्सदैव ताभ्यः प्रयतमनास्त्वभिसंस्तुवंश्च गा वै। नृपतिधुरि च गामयुक्त भूप- स्तुरगवरैरगमच्च यत्र तत्र।। | 13-111-31a 13-111-31b 13-111-31c 13-111-31d |
|
।। इति श्रीमन्महाभारते अनुशासनपर्वणि दानधर्मपर्वणि एकादशाधिकशततमोऽध्यायः।। 111 |
13-111-3 यो विधिरुत्पादितः। सम्यगिज्याः प्रजाभ्य इति थ.ध.पाठः।। 13-111-5 द्विजातिमतिसत्कृत्य श्वः कालमभिवेद्य चेति झ. पाठः। रोहिणीं लोहितवर्णाम्।। 13-111-8 समसंख्यो गा अनिवारयन्। समव्रतः भूतलशायित्वदंशाद्यनिवारकत्वादिगुणयुक्तः।। 13-111-9 उत्सृष्टः वृषवत्सो यया सार्धं सा उत्सृष्टवृषवत्सा। त्वया प्रदेया त्रिदिवं च प्रतिपत्तव्यं गन्तव्यम्। अर्थवादमन्त्रोक्ता आशिषश्च तव भविष्यन्तीति योज्यम्।। 13-111-10 आशिषमेवाह ऊर्जस्विन्य इति। बलवत्य उत्साहवत्यो वा ऊर्जस्विन्यः। ऊर्जमेधा उपगतप्रज्ञाः। यज्ञे अमृ-तस्य तत्साधनस्य हविषो गर्भ इव गर्भः क्षेत्रभूताः। क्षितेः ऐश्वर्यस्य रोहः। शश्वत् शाश्वतः क्षितेः प्रहवः प्रवाहरूपाश्च। प्राजापत्यः सर्ववद्याप्रवाद इति थ.ध.पाठः।। 13-111-11 अनुक्ताः मन्त्रद्वयेन उक्ता आशिषो मे सन्तु। आम्नातायामनधीताः श्रयन्तु इति थ.पाठः।। 13-111-12 शोषोत्सर्गे क्षयरोगोपतापापनये क्षयरोगादिनिवृत्तौ देहमोक्षे च कर्मभिः पञ्चगव्यादिभिः सेविताः सत्यः सरस्वत्यो नद्य इव श्रेयसे सम्प्रवृत्ताः।। 13-111-13 मनश्च्युताः दातुर्ममत्वाभिमानाच्च्युताः। मनएव उपपन्नाः मदीयममतास्पदीभूताः। सन्धुध्वं दातारं मां च इष्टैर्भोगैः प्रकाशयध्वम्।। 13-111-18 गवादीनां गोप्रतिनिधीनां एव तत्फलम्। प्रत्यक्षगोदाने गोप्रतिग्रहीतुर्गृहं गच्छन्त्या अष्टमे पदे भवन्ति किमु तद्गृहगमनादिष्विति भावः। गुणान्वृद्धान्भावनीयं यथाक्रममिति थ.ध. पाठः। शीली शीलवान् अर्घदाता निर्भय इति सम्बन्धः। उषस्यं प्रातः स्नानादिकर्म ऊढं प्राप्तं यैः। भारते विद्वान् भारतवेत्ता। वैष्णवाः विष्णुभक्ताः। चन्द्रवत् लोक आलोको येषां एव विख्याताः कथिताः।। 13-111-21 एकसंस्थान् एकीकृतान्। तासां ताभ्योऽधिकमिति शेषः। उक्ष्णां वृषभाणाम्।। 13-111-22 उपकुर्यात् एतत्कथनेन।।
| अनुशासनपर्व-110 | पुटाग्रे अल्लिखितम्। | अनुशासनपर्व-112 |