महाभारतम्-13-अनुशासनपर्व-002

विकिस्रोतः तः
नेविगेशन पर जाएँ खोज पर जाएँ
← अनुशासनपर्व-001 महाभारतम्
त्रतयोदशपर्व
महाभारतम्-13-अनुशासनपर्व-002
वेदव्यासः
अनुशासनपर्व-003 →
  1. 001
  2. 002
  3. 003
  4. 004
  5. 005
  6. 006
  7. 007
  8. 008
  9. 009
  10. 010
  11. 011
  12. 012
  13. 013
  14. 014
  15. 015
  16. 016
  17. 017
  18. 018
  19. 019
  20. 020
  21. 021
  22. 022
  23. 023
  24. 024
  25. 025
  26. 026
  27. 027
  28. 028
  29. 029
  30. 030
  31. 031
  32. 032
  33. 033
  34. 034
  35. 035
  36. 036
  37. 037
  38. 038
  39. 039
  40. 040
  41. 041
  42. 042
  43. 043
  44. 044
  45. 045
  46. 046
  47. 047
  48. 048
  49. 049
  50. 050
  51. 051
  52. 052
  53. 053
  54. 054
  55. 055
  56. 056
  57. 057
  58. 058
  59. 059
  60. 060
  61. 061
  62. 062
  63. 063
  64. 064
  65. 065
  66. 066
  67. 067
  68. 068
  69. 069
  70. 070
  71. 071
  72. 072
  73. 073
  74. 074
  75. 075
  76. 076
  77. 077
  78. 078
  79. 079
  80. 080
  81. 081
  82. 082
  83. 083
  84. 084
  85. 085
  86. 086
  87. 087
  88. 088
  89. 089
  90. 090
  91. 091
  92. 092
  93. 093
  94. 094
  95. 095
  96. 096
  97. 097
  98. 098
  99. 099
  100. 100
  101. 101
  102. 102
  103. 103
  104. 104
  105. 105
  106. 106
  107. 107
  108. 108
  109. 109
  110. 110
  111. 111
  112. 112
  113. 113
  114. 114
  115. 115
  116. 116
  117. 117
  118. 118
  119. 119
  120. 120
  121. 121
  122. 122
  123. 123
  124. 124
  125. 125
  126. 126
  127. 127
  128. 128
  129. 129
  130. 130
  131. 131
  132. 132
  133. 133
  134. 134
  135. 135
  136. 136
  137. 137
  138. 138
  139. 139
  140. 140
  141. 141
  142. 142
  143. 143
  144. 144
  145. 145
  146. 146
  147. 147
  148. 148
  149. 149
  150. 150
  151. 151
  152. 152
  153. 153
  154. 154
  155. 155
  156. 156
  157. 157
  158. 158
  159. 159
  160. 160
  161. 161
  162. 162
  163. 163
  164. 164
  165. 165
  166. 166
  167. 167
  168. 168
  169. 169
  170. 170
  171. 171
  172. 172
  173. 173
  174. 174
  175. 175
  176. 176
  177. 177
  178. 178
  179. 179
  180. 180
  181. 181
  182. 182
  183. 183
  184. 184
  185. 185
  186. 186
  187. 187
  188. 188
  189. 189
  190. 190
  191. 191
  192. 192
  193. 193
  194. 194
  195. 195
  196. 196
  197. 197
  198. 198
  199. 199
  200. 200
  201. 201
  202. 202
  203. 203
  204. 204
  205. 205
  206. 206
  207. 207
  208. 208
  209. 209
  210. 210
  211. 211
  212. 212
  213. 213
  214. 214
  215. 215
  216. 216
  217. 217
  218. 218
  219. 219
  220. 220
  221. 221
  222. 222
  223. 223
  224. 224
  225. 225
  226. 226
  227. 227
  228. 228
  229. 229
  230. 230
  231. 231
  232. 232
  233. 233
  234. 234
  235. 235
  236. 236
  237. 237
  238. 238
  239. 239
  240. 240
  241. 241
  242. 242
  243. 243
  244. 244
  245. 245
  246. 246
  247. 247
  248. 248
  249. 249
  250. 250
  251. 251
  252. 252
  253. 253
  254. 254
  255. 255
  256. 256
  257. 257
  258. 258
  259. 259
  260. 260
  261. 261
  262. 262
  263. 263
  264. 264
  265. 265
  266. 266
  267. 267
  268. 268
  269. 269
  270. 270
  271. 271
  272. 272
  273. 273
  274. 274

भीष्मेण युधिष्ठिरंप्रति गार्हस्थ्याश्रयणेनातिथिसत्कारस्य श्रेयःसाधनतायां सुदर्शनोपाख्यानकथनम्।। 1 ।।

युधिष्ठिर उवाच। 13-2-1x
पितामह महाप्राज्ञ सर्वशास्त्रविशारद।
श्रुतं मे महदाख्यानमिदं मतिमतांवर।।
13-2-1a
13-2-1b
भूयस्तु श्रोतुमिच्छामि धर्मार्थसहितं नृप।
कथ्यमानं त्वया किञ्चित्तन्मे व्याख्यातुमर्हसि।।
13-2-2a
13-2-2b
केन मृत्युर्गृहस्थेन धर्ममाश्रित्य निर्जितः।
इत्येतद्धर्ममाचक्ष्व तत्त्वेनापि च पार्थिव।।
13-2-3a
13-2-3b
भीष्म उवाच। 13-2-4x
अत्राप्युदाहरन्तीममितिहासं पुरातनम्।
यथा मृत्यर्गृहस्थेन धर्ममाश्रित्य निर्जितः।।
13-2-4a
13-2-4b
मनोः प्रजापते राजन्निक्ष्वाकुरभवत्सुतः।
तस्य पुत्रशतं जज्ञे नृपतेः सूर्यवर्चसः।।
13-2-5a
13-2-5b
दशमस्तस्य पुत्रस्तु दशाश्वो नाम भारत।
माहिष्मत्यामभूद्राजा धर्मात्मा सत्यविक्रमः।।
13-2-6a
13-2-6b
दशाश्वस्य सुतस्त्वासीद्राजा परमधार्मिकः।
सत्ये तपसि दाने च यस्य नित्यं रतं मनः।।
13-2-7a
13-2-7b
मदिराश्व इति ख्यातः पृथिव्यां पृथिवीपतिः।
धनुर्वेदे च वेदे च निरतो योऽभवत्सदा।।
13-2-8a
13-2-8b
मदिराश्वस्य पुत्रस्तु द्युतिमान्नाम पार्थिवः।
महाभागो महातेजा महासत्वो महाबलः।।
13-2-9a
13-2-9b
पुत्रो द्युतिमतस्त्वासीद्राजा परमधार्मिकः।
सर्वलोकेषु विख्यातः सुवीरो नाम नामतः।
धर्मात्मा कोशवांश्चापि देवराज इवापरः।।
13-2-10a
13-2-10b
13-2-10c
सुवीरस्य तु पुत्रोऽभूत्सर्वसङ्ग्रामदुर्जयः।
दुर्जयो नाम विख्यातः सर्वशस्त्रभृतांवर।।
13-2-11a
13-2-11b
दुर्जयस्येन्द्रवपुषः पुत्रोऽग्निसदृशद्युतिः।
दुर्योधनो नाम महान्राजा राजर्षिसत्तमः।।
13-2-12a
13-2-12b
तस्येन्द्रसमवीर्यस्य सङ्ग्रामेष्वनिवर्तिनः।
विषये वासवस्तस्य सम्यगेव प्रवर्षति।।
13-2-13a
13-2-13b
रत्नैर्धनैश्च पशुभिः सस्यैश्चापि पृथग्विधैः।
नगरं विषयश्चास्य प्रतिपूर्णस्तदाऽभवत्।।
13-2-14a
13-2-14b
न तस्य विषये चाभूत्कृपणो नापि दुर्गतः।
व्याधितो वा कृशो वाऽपरि तस्मिन्नाभून्नरः क्वचित्।।
13-2-15a
13-2-15b
सुदक्षिणो मधुरवागनसूयुर्जितेन्द्रियः।
धर्मात्मा चानृशंसश्च विक्रान्तोऽथाविकत्थनः।।
13-2-16a
13-2-16b
यज्वा च दान्तो मेधावी ब्रह्मण्यः सत्यसङ्गरः।
न चावमन्ता दाता च वेदवेदाङ्गपारगः।।
13-2-17a
13-2-17b
तं नर्मदा देवनदी पुण्या शीतजला शिवा।
चकमे पुरुषव्याघ्रं स्वेन भावेन भारत।।
13-2-18a
13-2-18b
तस्यां जज्ञे तदा नद्यां कन्या राजीवलोचना।
नाम्ना सुदर्शना राजन्रूपेण च सुदर्शना।।
13-2-19a
13-2-19b
तादृग्रूपा न नारीषु भूतपूर्वा युधिष्ठिर।
दुर्योधनसुता यादृगभवद्वरवर्णिनी।।
13-2-20a
13-2-20b
तामग्निश्चकमे साक्षाद्राजकन्यां सुदर्शनाम्।
स्वरूपं दीप्तिमत्कृत्वा शरदर्कसमद्युति।।
13-2-21a
13-2-21b
सा चाग्निशरणे राज्ञः शुश्रूषाकृतनिश्चया।
नियुक्ता पितृसन्देशादारिराधयिषुः शिखिम्।।
13-2-22a
13-2-22b
तस्या मनोहरं रूपं दृष्ट्वा देवो हुताशनः।
मन्मथेन समादिष्टः पत्नीत्वे यतते मिथः।।
13-2-23a
13-2-23b
भज मामनवद्याङ्गि कामात्कमललोचने।
रम्भोरु मृगशावाक्षि पूर्णचन्द्रनिभानने।।
0
भ्रूलताललितं कान्तमनङ्गो बाधते हि माम्।।
13-2-24a
13-2-24b
13-2-25a तवेदं पद्मपत्राक्षं मुखं दृष्ट्वा मनोहरम्।
13-2-25b
ललाटं चन्द्ररेखाभं शिरोरुहविभूषितम्।
दृष्ट्वा ते पत्रलेखान्तमनङ्गो बाधते भृशम्।।
13-2-26a
13-2-26b
बालातपेन तुलितं सस्वेदपुलकोद्गमम्।
बिम्बाधरोष्ठवदनं विबुद्धमिव पङ्कजम्।
अतीव चारुविभ्रान्तं मदमावहते मम।।
13-2-27a
13-2-27b
13-2-27c
दन्तप्रकाशनियता वाणी तव सुरक्षिता।
ताम्रपल्लवसंकाशा जिह्वेयं मे मनोहरा।।
13-2-28a
13-2-28b
समाः स्निग्धाः सुजाताश्च सहिताश्च द्विजास्तव।
द्विजप्रिये प्रसीदस्व भज मां सुभगा ह्यसि।।
13-2-29a
13-2-29b
मनोज्ञं सुकृतापाङ्गं मुखं तव मनोहरम्।
स्तनौ ते संहतौ भीरु हाराभरणभूषितौ।।
13-2-30a
13-2-30b
पक्वबिल्वप्रतीकाशौ कर्कशौ सङ्गमक्षमौ।
गम्भीरनाभिसुभगे भज मां वरवर्णिनि।।
13-2-31a
13-2-31b
भीष्म उवाच। 13-2-32x
सैवमुक्ता विरहिते पावकेन महात्मना।
ईषदाकम्पहृदया व्रीडिता वाक्यमब्रवीत्।।
13-2-32a
13-2-32b
नलु नाम कुलीनानां कन्यकानां विशेषतः।
माता पिता प्रभवतः प्रदाने बान्धवाश्च ये।।
13-2-33a
13-2-33b
पाणिग्रहणमन्त्रैश्च हुते चैव विभावसौ।
सतां मध्ये निविष्टायाः कन्यायाः शरणं पतिः
13-2-34a
13-2-34b
साऽहं नात्मवशा देव पितरं वरयस्व मे। 13-2-35a
अथ नातिचिराद्राजा कालाद्दुर्योधनस्तदा।
यज्ञसम्भारनिपुणान्मन्त्रीनाहूय चोक्तवान्।
यज्ञं यक्ष्येऽहमिति वै सम्भारान्सम्भ्रियन्तु मे।।
13-2-36a
13-2-36b
13-2-36c
ततः समाहिते तस्य यज्ञे ब्राह्मणसत्तमैः।
विप्ररूपी हुतवहो नृपं कन्यामयाचत।।
13-2-37a
13-2-37b
न तु राजा प्रदानाय तस्मै भावमकल्पयत्।
दरिद्रश्चासवर्णश्च ममायमिति पार्थिवः।
इति तस्मै न वै कन्यां दित्सां चक्रे नराधिपः।।
13-2-38a
13-2-38b
13-2-39c
अथ दीक्षामुपेतस्य यज्ञे तस्य महात्मनः।
आहितो हवनार्थाय वेद्यामग्निः प्रणश्यत।।
13-2-39a
13-2-39b
ततः स भीतो नृपतिर्भृशं प्रव्यथितेन्द्रियः।
मन्त्रिणो ब्राह्मणांश्चैव पप्रच्छ किमिदं भवेत्।
यज्ञे समिद्धो भगवान्नष्टो मे हव्यवाहनः।।
13-2-40a
13-2-40b
13-2-40c
सम्मन्त्रकुशलैस्तैस्तैर्ब्राह्मणैर्वेदपारगैः।
ऋत्विग्भिर्मन्त्रकुशलैर्यज्यतां वा हुताशनः।।
13-2-41a
13-2-41b
अथ ऋक्सामयजुषां ब्राह्मणैर्वेदपारगैः।
वेदतत्वार्थकुशलैस्ततः सोमपुरस्करैः।।
13-2-42a
13-2-42b
गुह्यैश्च नामभिः सर्वैराहूतो हव्यवाहनः।
स्वरूपं दीप्तिमत्कृत्वा शरदर्कसमद्युतिः।।
13-2-43a
13-2-43b
ततो महात्मा तानाह दहनो ब्राह्मणर्षभान्।
वरयाम्यात्मनोऽर्थाय दुर्योधनसुतामिति।।
13-2-44a
13-2-44b
ततस्ते कल्यमुत्थाय तस्मै राज्ञे न्यवेदयन्।
ब्राह्मणा विस्मिताः सर्वे यदुक्तं चित्रभानुना।।
13-2-45a
13-2-45b
ततः स राजा तच्छ्रुत्वा वचनं ब्रह्मवादिनाम्।
अवाप्य परमं हर्षं तथेति प्राह बुद्धिमान्।।
13-2-46a
13-2-46b
अयाचत च तं शुल्कं भगवन्तं विभावसुम्।
नित्यं सान्निध्यमिह ते चित्रभानो भवेदिति।।
13-2-47a
13-2-47b
तमाह भगवानग्निरेवमस्त्विति पार्थिवम्।
ततः सान्निध्यमद्यापि माहिष्मत्यां विभावसोः।।
दृष्टं हि सहदेवेन दिशं विजयता च तत्।
13-2-48a
13-2-48b
13-2-48c
ततस्तां समलङ्कृत्य कन्यामहतवाससम्।
ददौ दुर्योधनो राजा पावकाय महात्मने।।
13-2-49a
13-2-49b
प्रतिजग्राह चाग्निस्तु राजकन्यां सुदर्शनाम्।
विधिना वेददृष्टेन वसोर्धारामिवाध्वरे।।
13-2-50a
13-2-50b
तस्या रूपेण शीलेन कुलेन वपुषा श्रिया।
अभवत्प्रीतिमानग्निर्गर्भं चास्यां समादधे।।
13-2-51a
13-2-51b
तस्याः समभवत्पुत्रो नाम्नाऽग्नेयः सुदर्शनः।। 13-2-52a
सुदर्शनस्तु रूपेण पूर्णेन्दुसदृशोपमः।
शिशुरेवाध्यगात्सर्वं परं ब्रह्म सनातनम्।।
13-2-53a
13-2-53b
अथौघवान्नाम नृपो नृगस्यासीत्पितामहः।
तस्याप्योघवती कन्या पुत्रश्चौघरथोऽभवत्।।
13-2-54a
13-2-54b
तामोघवान्ददौ तस्मै स्वयमोघवतीं सुताम्।
सुदर्शनाय विदुषे भार्यार्थे देवरूपिणीम्।।
13-2-55a
13-2-55b
स गृहस्थाश्रमरतस्तया सह सुदर्शनः।
कुरुक्षेत्रेऽवसद्राजन्नोघवत्या समन्वितः।।
13-2-56a
13-2-56b
गृहस्थश्चावजेष्यामि मृत्युमित्येव स प्रभो।
प्रतिज्ञामकरोद्धीमान्दीप्ततेजा विशाम्पते।।
13-2-57a
13-2-57b
तामेवौघवतीं राजन्स पावकसुतोऽब्रवीत्।
अतिथेः प्रतिकूलं ते न कर्तव्यं कथञ्चन।।
13-2-58a
13-2-58b
येनयेन च तुष्येत नित्यमेव त्वयाऽतिथिः।
अप्यात्मनः प्रदानेन न ते कार्या विचारणा।।
13-2-59a
13-2-59b
एतद्व्रतं मम सदा हृदि सम्परिवर्तते।
गृहस्थानां च सुश्रोणि नातिथेर्विद्यते परम्।।
13-2-60a
13-2-60b
प्रमाणं यदि वामोरु वचस्ते मम शोभने।
इदं वचनमव्यग्रा हृदि त्वं धारयेः सदा।।
13-2-61a
13-2-61b
निष्क्रान्ते मयि कल्याणि तथा सन्निहितेऽनघे।
नातिथिस्तेऽवमन्तव्यः प्रमाणं यद्यहं तव।।
13-2-62a
13-2-62b
तमब्रवीदोघवती तथा मूर्ध्नि कृताञ्जलिः।
न मे त्वद्वचनात्किञ्चिन्न कर्तव्यं कथञ्चन।।
13-2-63a
13-2-63b
जिगीषमाणस्तु गृहे तदा मृत्युः सुदर्शनम्।
पृष्ठतोऽन्वगमद्राजन्रन्ध्रान्वेषी तदा सदा।।
13-2-64a
13-2-64b
इध्मार्थं तु गते तस्मिन्नग्रिपुत्रे सुदर्शने।
अतिधिर्ब्राह्मणः श्रीमांस्तामाहौघवतीं तदा।।
13-2-65a
13-2-65b
आतिथ्यं कृतमिच्छामि त्वयाऽद्य वरवर्णिनि।
प्रमाणं यदि धर्मस्ते गृहस्थाश्रमसम्मतः।।
13-2-66a
13-2-66b
इत्युक्ता तेन विप्रेणि राजपुत्री यशस्विनी।
विधिना प्रतिजग्राह वेदोक्तेन विशांपते।।
13-2-67a
13-2-67b
आसनं चैव पाद्यं च तस्मै दत्त्वा द्विजातये।
प्रोवाचौघवती विप्रं केनार्थः किं ददामि ते।।
13-2-68a
13-2-68b
तामब्रवीत्ततो विप्रो राजपुत्रीं सुदर्शनाम्।
त्वया ममार्थः कल्याणि निर्विशङ्कैतदाचर।।
13-2-69a
13-2-69b
यदि प्रमाणं धर्मस्ते गृहस्थाश्रमसम्मतः।
प्रदानेनात्मनो राज्ञि कर्तुमर्हसि मे प्रियम्।।
13-2-70a
13-2-70b
स तया छन्द्यमानोऽन्यैरीप्सितैर्नृपकन्यया।
नान्यमात्मप्रदानात्स तस्या वव्रे परं द्विजः।।
13-2-71a
13-2-71b
सा तु राजसुता स्मृत्वा भर्तुर्वचनमादितः।
तथेति लज्जमाना सा तमुवाच द्विजर्षभम्।।
13-2-72a
13-2-72b
ततो विहस्य विप्रर्षिः सा चैवोपविवेश ह।
संस्मृत्य भर्तुर्वचनं गृहस्थाश्रमकाङ्क्षिणः।।
13-2-73a
13-2-73b
अथेध्मान्समुपादाय स पावकिरुपागमत्।
मृत्युना रौद्रभावेन नित्यं बन्धुरिवान्वितः।।
13-2-74a
13-2-74b
ततस्त्वाश्रममागम्य स पावकसुतस्तदा।
तां व्याजहारौघवतीं क्वासि यातेति चासकृत्।।
13-2-75a
13-2-75b
तस्मै प्रतिवचः सा तु भर्त्रे न प्रददौ तदा।
कराभ्यां तेन विप्रेण स्पृष्टा भर्तृव्रता सती।।
13-2-76a
13-2-76b
उच्छिष्टाऽस्मीति मन्वाना लज्जिता भर्तुरेव च।
तूष्णींभूताऽभवत्साध्वी विप्रकोपाच्च शङ्किता।।
13-2-77a
13-2-77b
अथ तां किन्विति पुनः प्रोवाच स सुदर्शनः।
क्व सा साध्वी क्व सायाता गरीय किमतो मम।।
13-2-78a
13-2-78b
पतिव्रता सत्यशीला नित्यं चैवार्जवे रता।
कथं न प्रत्युदेत्यद्य स्मयमाना यथापुरम्।।
13-2-79a
13-2-79b
उटजस्थस्तु तं विप्रः प्रत्युवाच सुदर्शनम्।
अतिथिं विद्धि सम्प्राप्तं ब्राह्मणं पावके च माम्।।
13-2-80a
13-2-80b
अनया छन्द्यमानोऽहं भार्यया तव सत्तम।
तैस्तैरतिथिसत्कारैर्ब्रह्मन्नेषा वृता मया।।
13-2-81a
13-2-81b
आत्मप्रदानविधिना मामर्चति शुभानना।
अनूरूपं यदत्रान्यत्तद्भवान्कर्तुमर्हति।।
13-2-82a
13-2-82b
कूटमुद्गरहस्तस्तु मृत्युस्तं वै समन्वगात्।
हीनप्रतिज्ञमत्रैवं वधिष्यामीति चिन्तयन्।।
13-2-83a
13-2-83b
सुदर्शनस्तु मनसा कर्मणा चक्षुषा गिरा।
त्यक्तेर्ष्यस्त्यक्तमन्युश्च स्मयमानोऽब्रवीदिदम्।।
13-2-84a
13-2-84b
सुरतं तेऽस्तु विप्राग्र्य प्रीतिर्हि परमा मम।
गृहस्थस्य हि धर्मोऽग्र्यः सम्प्राप्तातिथिपूजनम्।।
13-2-85a
13-2-85b
अतिथिः पूजितो यस्य गृहस्थस्य तु गच्छति।
नान्यस्तस्मात्परो धर्म इति प्राहुर्मनीषिणः।।
13-2-86a
13-2-86b
प्राणाश्च मम दाराश्च यच्चान्यद्विद्यते वसु।
अतिथिभ्यो मया देयमिति मे व्रतमाहितम्।।
13-2-87a
13-2-87b
निःसन्दिग्धं यथा वाक्यमेतन्मे समुदाहृतम्।
तेनाहं विप्र सत्येन स्वयमात्मानमालभे।।
13-2-88a
13-2-88b
पृथिवी वायुराकाशमापो ज्योतिश्च पञ्चमम्।
बुद्धिरात्मा मनः कालो दिशश्चैव गुणा दश।।
13-2-89a
13-2-89b
नित्यमेव हि पश्यन्ति देहिनां देहसंश्रिताः।
सुकृतं दुष्कृतं चापि कर्म कर्मवतांवर।।
13-2-90a
13-2-90b
यथैषा नानृता वाणी मयाऽद्य समुदीरिता।
तेन सत्येन मां देवाः पालयन्तु दहन्तु वा।।
13-2-91a
13-2-91b
ततो नादः समभवद्दिक्षु सर्वासु भारत।
असकृत्सत्यमित्येवं नैतन्मिथ्येति सर्वतः।।
13-2-92a
13-2-92b
उटजात्तु ततस्तस्मान्निश्चक्राम स वै द्विजः।
वपुषा द्यां च भूमिं च व्याप्य वायुरिवोद्यतः।।
13-2-93a
13-2-93b
स्वरेण विप्रः शैक्षेण त्रींल्लोकाननुनादयन्।
उवाच चैनं धर्मज्ञं पूर्वमामन्त्र्य नामतः।।
13-2-94a
13-2-94b
धर्मोऽहमस्मि भद्रं ते जिज्ञासार्थं तवानघ।
प्राप्तः सत्यं च ते ज्ञात्वा प्रीतिर्मे परमा त्वयि।।
13-2-95a
13-2-95b
विजितश्च त्वया मृत्युर्योऽयं त्वामनुगच्छति।
रन्ध्रान्वेषी तव सदा त्वया धृत्या वशीकृतः।।
13-2-96a
13-2-96b
न चास्ति शक्तिस्त्रैलोक्ये कस्य चित्पुरुषोत्तम।
पतिव्रतामिमां साध्वीं तवोद्वीक्षितुमप्युत।।
13-2-97a
13-2-97b
रक्षिता त्वद्गुणैरेषा पातिव्रत्यगुणैस्तथा।
अधृष्या यदियं ब्रूयात्तथा तन्नान्यथा भवेत्।।
13-2-98a
13-2-98b
एषा हि तपसा स्वेन संयुक्ता ब्रह्मवादिनी।
पावनार्थं च लोकस्य सरिच्छ्रेष्ठा भविष्यति।।
13-2-99a
13-2-99b
अर्धेनौघवती नाम त्वामर्धेनानुयास्यति।
शरीरेण महाभागा योगो ह्यस्या वशे स्थितः।
अनया सह लोकांश्च गन्ताऽसि तपसार्जितान्।।
13-2-100a
13-2-100b
13-2-100c
यत्र नावृत्तिमभ्येति शाश्वतांस्ताननुत्तमान्।
अनेन चैव देहेन लोकांस्त्वमभिपत्स्यसे।।
13-2-101a
13-2-101b
निर्जितश्च त्वया मृत्युरैश्वर्यं च तवोत्तमम्।
पञ्चभूतान्यतिक्रान्तः स्ववीर्याच्च मनोजवः।
13-2-102a
13-2-102b
गृहस्थधर्मेणानेन कामक्रोधौ च ते जितौ।।
स्नेहो रागश्च तन्द्री च मोहो द्रोहश्च केवलः।
तव शुश्रूषया राजन्राजपुत्र्या च निर्जिताः।।
13-2-103a
13-2-103b
13-2-103c
भीष्म उवाच। 13-2-104x
शुक्लानां तु सहस्रेण वाजिनां रथमुत्तमम्।
युक्तं प्रगृह्य भगवान्वासवोप्याजगाम तम्।।
13-2-104a
13-2-104b
मृत्युरात्मा च लोकाश्च जिता भूतानि पञ्च च।
बुद्धिः कालो मदो मोहः कामक्रोधौ तथैव च
13-2-105a
13-2-105b
तस्माद्गृहाश्रमस्थस्य नान्यद्दैवतमस्ति वै।
ऋतेऽतिथिं नरव्याघ्र मनसैतद्विचारय।।
13-2-106a
13-2-106b
अतिथिः पूजितो यद्धि ध्यायते मनसा शुभम्।
न तत्क्रतुशतेनापि तुल्यमाहुर्मनीपिण।।
13-2-107a
13-2-107b
सुदत्तं सुकृतं वाऽपि कम्पयेदप्यनर्चितः।। 13-2-108a
पात्रं त्वतिथिमासाद्य शीलाढ्यं यो न पूजयेत्।
स दत्त्वा तुष्कृतं तस्मै पुण्यमादाय गच्छति।।
13-2-109a
13-2-109b
एतत्ते कथितं पुत्र मयाऽऽख्यानमनुत्तमम्।
यथा हि विजितो मृत्युर्गृहस्थेन पुराऽभवत्।।
13-2-110a
13-2-110b
धन्यं यशस्यमायुष्यमिदमाख्यानमुत्तमम्।
बुभूषताऽभिमन्तव्यं सर्वदुश्चरितापहम्।।
13-2-111a
13-2-111b
इदं यः कथयेद्विद्वानहन्यहनि भारत।
सुदर्शनस्य चरितं पुण्याँल्लोकानवाप्नुयात्।।
13-2-112a
13-2-112b
।। इति श्रीमन्महाभारते अनुशासनपर्वणि
दानधर्मपर्वणि द्वितीयोऽध्यायः।। 2 ।।

[सम्पाद्यताम्]

13-2-15 दुर्गतो दरिद्रः।। 13-2-21 चकमे कामयामास।। 13-2-38 असवर्णः अक्षत्रियः। दित्सां दातुमिच्छाम्।। 13-2-39 प्रणश्यत नादृश्यत।। 13-2-43 दर्शयामासेति शेषः। 13-2-45 कल्यं प्रातः।। 13-2-49 अहतं नवं वासो यस्यास्ताम्।। 13-2-50 वसोर्धारां सन्ततां घृतधाराम्।। 13-2-53 दृशाभ्यां दृग्भ्यां सहितं सदृशं वक्रं तस्मिन् पूर्णेन्दोरुपमा सादृश्यं यस्य पूर्णेन्दुसदृशोपमः।। 13-2-57 गृहस्थश्च गृहस्थ एव।। 13-2-59 आत्मनः शरीरस्य।। 13-2-62 प्रमाणं हितज्ञापकम्।। 13-2-63 किञ्चिन्न कर्तव्यमिति न अपितु कर्तव्यमेव।। 13-2-64 पृष्ठतस्तस्याप्रत्यक्षं गृहेऽन्वगमत्।। 13-2-65 ब्राह्मणस्तद्रूपी मृत्युः।। 13-2-69 एतद्रतप्रदानम्।। 13-2-70 राज्ञि राजकन्ये।। 13-2-71 छन्द्यमानः प्रलोभ्यमानः।। 13-2-77 विप्रकाराच्च शङ्कितेति थ. पाठ।। 13-2-82 अनुरूपं स्त्रीदूषणानुगुणं दण्डम्।। 13-2-83 कूटमुद्गरो लोहदण्डः। हीनप्रतिज्ञं त्यक्तातिथिव्रतम्।। 13-2-89 गुणाः इन्द्रियाणि तदभिमानिन्यो देवता इत्यर्थः।। 13-2-94 शैक्षेण उदात्तादिधर्मवता।। 13-2-100 अर्धेन ओघवती नाम नदी भविष्यतीति शेषः। योगो हीति योगसिद्धेयमतः शरीरद्वयं करिष्यतीत्यर्थः।। 13-2-103 राजन्निति ऋषिराजत्वात् राजजामानृत्वाद्वा संबोधनम्।। 13-2-105 बुद्धिरित्यादावपि जितेत्याद्यनुषङ्गः।। 13-2-111 बुभूषता मिच्छता।।

अनुशासनपर्व-001 पुटाग्रे अल्लिखितम्। अनुशासनपर्व-003