ऋग्वेदः सूक्तं १०.१७१
| ← सूक्तं १०.१७० | ऋग्वेदः - मण्डल १० सूक्तं १०.१७१ इटो भार्गवः |
सूक्तं १०.१७२ → |
| इन्द्रः । गायत्री। |
त्वं त्यमिटतो रथमिन्द्र प्रावः सुतावतः ।
अशृणोः सोमिनो हवम् ॥१॥
त्वं मखस्य दोधतः शिरोऽव त्वचो भरः ।
अगच्छः सोमिनो गृहम् ॥२॥
त्वं त्यमिन्द्र मर्त्यमास्त्रबुध्नाय वेन्यम् ।
मुहुः श्रथ्ना मनस्यवे ॥३॥
त्वं त्यमिन्द्र सूर्यं पश्चा सन्तं पुरस्कृधि ।
देवानां चित्तिरो वशम् ॥४॥
सायणभाष्यम्
त्वं त्यम्' इति चतुर्ऋचं विंशं सूक्तं भृगुपुत्रस्येटस्यार्षं गायत्रमैन्द्रम् । अनुक्रान्तं च--- * त्वं त्यमिटो भार्गवो गायत्रम्' इति । गतो विनियोगः ॥
त्वं त्यमि॒टतो॒ रथ॒मिन्द्र॒ प्रावः॑ सु॒ताव॑तः ।
अशृ॑णोः सो॒मिनो॒ हव॑म् ॥१
त्वम् । त्यम् । इ॒टतः॑ । रथ॑म् । इन्द्र॑ । प्र । आ॒वः॒ । सु॒तऽव॑तः ।
अशृ॑णोः । सो॒मिनः॑ । हव॑म् ॥१
त्वम् । त्यम् । इटतः । रथम् । इन्द्र । प्र । आवः । सुतऽवतः । अशृणोः । सोमिनः । हवम् ।।१।।
हे "इन्द्र "सुतावतः सुतेनाभिषुतेन सोमेन युक्तस्य "इटतः इटस्य । ‘सुपां सुलुक्' इति ङसस्तस् । एतत्संज्ञस्यर्षेः त्यं तं प्रसिद्धं रथं "प्रावः प्रारक्षः । सोमिनः सोमयुक्तस्य मम हवम् आह्वानम् "अशृणोः शृणु ॥
त्वं म॒खस्य॒ दोध॑त॒ः शिरोऽव॑ त्व॒चो भ॑रः ।
अग॑च्छः सो॒मिनो॑ गृ॒हम् ॥२
त्वम् । म॒खस्य॑ । दोध॑तः । शिरः॑ । अव॑ । त्व॒चः । भ॒रः॒ ।
अग॑च्छः । सो॒मिनः॑ । गृ॒हम् ॥२
त्वम् । मखस्य । दोधतः । शिरः । अव । त्वचः । भरः ।
अगच्छः । सोमिनः । गृहम् ॥ २॥
हे इन्द्र त्वं मखस्य यज्ञस्य दोधतः कम्पमानस्य देवेभ्यः पलायमानस्य शिरः प्रवर्ग्यरूपं त्वचः त्वगुपलक्षिताच्छरीरात् "अव भरः । अवयुत्य पृथक्कृत्य हृतवानसि । देवेभ्यो निष्क्रान्तस्य पुरुषाकारस्य धन्विनो यज्ञस्य शिर इन्द्रो वम्रिरूपेण ज्याघातनद्वारा पुरा चिच्छेद । तदभिप्रायेणेदमुक्तम् । श्रूयते हि - तस्येन्द्रो वम्रिरूपेण धनुर्ज्यामच्छिनद्रुद्रस्य त्वेव धनुरार्त्निः शिर उत्पिपेष स प्रवर्ग्योऽभवत्' (तै. आ. १. ५. २) इति । स त्वं सोमिनः सोमवतो मम गृहम् vअगच्छः आगच्छ
त्वं त्यमि॑न्द्र॒ मर्त्य॑मास्त्रबु॒ध्नाय॑ वे॒न्यम् ।
मुहुः॑ श्रथ्ना मन॒स्यवे॑ ॥३
त्वम् । त्यम् । इ॒न्द्र॒ । मर्त्य॑म् । आ॒स्त्र॒ऽबु॒ध्नाय॑ । वे॒न्यम् ।
मुहुः॑ । श्र॒थ्नाः॒ । म॒न॒स्यवे॑ ॥३
त्वम् । त्यम् । इन्द्र । मर्त्यम् । आस्त्रऽबुध्नाय । वेन्यम् ।
मुहुः । श्रथ्नाः । मनस्यवे ।। ३ ।।
हे "इन्द्र त्वं त्यं तं मर्त्यं मनुष्यं वेन्यं वेनस्य पुत्रं पृथुम् आस्त्रबुध्नाय । अस्त्रबुध्नो नाम कश्चित् । तस्य पुत्राय "मनस्यवे मननीयं स्तोत्रमिच्छते vमुहुः शश्वत् Vश्रथ्नाः अहिंसीः । वशमनय इत्यर्थः ॥ ।
त्वं त्यमि॑न्द्र॒ सूर्यं॑ प॒श्चा सन्तं॑ पु॒रस्कृ॑धि ।
दे॒वानां॑ चित्ति॒रो वश॑म् ॥४
त्वम् । त्यम् । इ॒न्द्र॒ । सूर्य॑म् । प॒श्चा । सन्त॑म् । पु॒रः । कृ॒धि॒ ।
दे॒वाना॑म् । चि॒त् । ति॒रः । वश॑म् ॥४
त्वम् । त्यम् । इन्द्र । सूर्यम् । पश्चा। सन्तम्। पुरः । कृधि ।
देवानाम् । चित्। तिरः। वशम्॥४॥
हे इन्द्र त्वं त्यं सूर्यं सायंसमये पश्चा पश्चात् सन्तं भवन्तं "पुरः परेद्युः प्रातःकाले पुरस्तात् कृधि करोषि। लकारव्यत्ययः । कीदृशम् । "देवानां चित् देवानामपि "तिरः तिरोहितं तैरपि क्व गत इति दुर्विज्ञातं "वशं कान्तम् ॥ ॥ २९ ॥
इट गतौ - गमने, अटनं, आरोहणं।
| मण्डल १० | ||||
|---|---|---|---|---|