ऋग्वेदः सूक्तं १०.११३
| ← सूक्तं १०.११२ | ऋग्वेदः - मण्डल १० सूक्तं १०.११३ वैरूपः शतप्रभेदनः |
सूक्तं १०.११४ → |
| दे. इन्द्रः । जगती, १० त्रिष्टुप्। |
तमस्य द्यावापृथिवी सचेतसा विश्वेभिर्देवैरनु शुष्ममावताम् ।
यदैत्कृण्वानो महिमानमिन्द्रियं पीत्वी सोमस्य क्रतुमाँ अवर्धत ॥१॥
तमस्य विष्णुर्महिमानमोजसांशुं दधन्वान्मधुनो वि रप्शते ।
देवेभिरिन्द्रो मघवा सयावभिर्वृत्रं जघन्वाँ अभवद्वरेण्यः ॥२॥
वृत्रेण यदहिना बिभ्रदायुधा समस्थिथा युधये शंसमाविदे ।
विश्वे ते अत्र मरुतः सह त्मनावर्धन्नुग्र महिमानमिन्द्रियम् ॥३॥
जज्ञान एव व्यबाधत स्पृधः प्रापश्यद्वीरो अभि पौंस्यं रणम् ।
अवृश्चदद्रिमव सस्यदः सृजदस्तभ्नान्नाकं स्वपस्यया पृथुम् ॥४॥
आदिन्द्रः सत्रा तविषीरपत्यत वरीयो द्यावापृथिवी अबाधत ।
अवाभरद्धृषितो वज्रमायसं शेवं मित्राय वरुणाय दाशुषे ॥५॥
इन्द्रस्यात्र तविषीभ्यो विरप्शिन ऋघायतो अरंहयन्त मन्यवे ।
वृत्रं यदुग्रो व्यवृश्चदोजसापो बिभ्रतं तमसा परीवृतम् ॥६॥
या वीर्याणि प्रथमानि कर्त्वा महित्वेभिर्यतमानौ समीयतुः ।
ध्वान्तं तमोऽव दध्वसे हत इन्द्रो मह्ना पूर्वहूतावपत्यत ॥७॥
विश्वे देवासो अध वृष्ण्यानि तेऽवर्धयन्सोमवत्या वचस्यया ।
रद्धं वृत्रमहिमिन्द्रस्य हन्मनाग्निर्न जम्भैस्तृष्वन्नमावयत् ॥८॥
भूरि दक्षेभिर्वचनेभिरृक्वभिः सख्येभिः सख्यानि प्र वोचत ।
इन्द्रो धुनिं च चुमुरिं च दम्भयञ्छ्रद्धामनस्या शृणुते दभीतये ॥९॥
त्वं पुरूण्या भरा स्वश्व्या येभिर्मंसै निवचनानि शंसन् ।
सुगेभिर्विश्वा दुरिता तरेम विदो षु ण उर्विया गाधमद्य ॥१०॥
सायणभाष्यम्
दशमेऽनुवाके षोडश सूक्तानि । तत्र ‘ तमस्य' इति दशर्चं प्रथम सूक्तमैन्द्रम् । शतप्रभेदनो नाम वैरूप ऋषिः । अन्त्या त्रिष्टुप् शिष्टा जगत्यः । तथा चानुक्रान्तं -- तमस्य शतप्रभेदनस्त्रिष्टुबन्तम् । इति । दशरात्रस्याष्टमेऽहनि मरुत्वतीय एतत्सूक्तम् । सूत्रितं च - ‘ तमस्य द्यावापृथिवी महाँ इन्द्रो नृवदिति मरुत्वतीयम्' (आश्व. श्रौ. ६, ७) इति ॥
तम॑स्य॒ द्यावा॑पृथि॒वी सचे॑तसा॒ विश्वे॑भिर्दे॒वैरनु॒ शुष्म॑मावताम् ।
यदैत्कृ॑ण्वा॒नो म॑हि॒मान॑मिन्द्रि॒यं पी॒त्वी सोम॑स्य॒ क्रतु॑माँ अवर्धत ॥१
तम् । अ॒स्य॒ । द्यावा॑पृथि॒वी इति॑ । सऽचे॑तसा । विश्वे॑भिः । दे॒वैः । अनु॑ । शुष्म॑म् । आ॒व॒ता॒म् ।
यत् । ऐत् । कृ॒ण्वा॒नः । म॒हि॒मान॑म् । इ॒न्द्रि॒यम् । पी॒त्वी । सोम॑स्य । क्रतु॑ऽमान् । अ॒व॒र्ध॒त॒ ॥१
तम् । अस्य । द्यावापृथिवी इति । सऽचेतसा । विश्वेभिः । देवैः । अनु । शुष्मम् । आवताम् ।
यत् । ऐत् । कृण्वानः । महिमानम् । इन्द्रियम् । पीत्वी । सोमस्य । क्रतुऽमान् । अवर्धत ॥१
“सचेतसा सह चेतयन्त्यौ “द्यावापृथिवी द्यावापृथियौ “विश्वेभिः सर्वैः “देवैः सह “अस्य ॥ अन्वादेशेऽशादेशोऽनुदात्तः ( पा. सू. २, ४, ३२ ) ॥ एतस्येन्द्रस्य “तं “शुष्मं शत्रूणां शोषकं बलम् “अनु “आवतां रक्षताम् । तस्य बलं पूर्वमस्मान् रक्षतु पश्चादेतेऽपि रक्षतामिति भावः। अवतेर्लुङ् ।। “कृण्वानः वृत्रवधादिकं कुर्वाणः सः “महिमानम् “इन्द्रियम् इन्द्रस्यात्मनः पर्याप्तं वीर्यं च “यत् यदा “ऐत् प्राप्नोत् ॥ ‘ इण गतौ । आदादिकः । ‘ आडजादीनाम् इत्याडागमः। तदा “क्रतुमान् कर्मवान् सः “सोमस्य “पीत्वी सोमं पीत्वा “अवर्धत ॥ ‘ क्रियाग्रहणं कर्तव्यम्' इति कर्मणः संप्रदानसंज्ञा । ‘ चतुर्थ्यर्थे बहुलम्' इति षष्ठी । पीत्वी । ‘ स्नात्व्यादयश्च ' इति निपातितः ।।
तम॑स्य॒ विष्णु॑र्महि॒मान॒मोज॑सां॒शुं द॑ध॒न्वान्मधु॑नो॒ वि र॑प्शते ।
दे॒वेभि॒रिन्द्रो॑ म॒घवा॑ स॒याव॑भिर्वृ॒त्रं ज॑घ॒न्वाँ अ॑भव॒द्वरे॑ण्यः ॥२
तम् । अ॒स्य॒ । विष्णुः॑ । म॒हि॒मान॑म् । ओज॑सा । अं॒शुम् । द॒ध॒न्वान् । मधु॑नः । वि । र॒प्श॒ते॒ ।
दे॒वेभिः॑ । इन्द्रः॑ । म॒घऽवा॑ । स॒याव॑ऽभिः । वृ॒त्रम् । ज॒घ॒न्वान् । अ॒भ॒व॒त् । वरे॑ण्यः ॥२
तम् । अस्य । विष्णुः । महिमानम् । ओजसा । अंशुम् । दधन्वान् । मधुनः । वि । रप्शते ।
देवेभिः । इन्द्रः । मघऽवा । सयावऽभिः । वृत्रम् । जघन्वान् । अभवत् । वरेण्यः ॥२
“विष्णुः एतन्नामकः । व्याप्तो यज्ञो वा। “मधुनः मदकरस्य सोमस्य “अंशुं लताखण्डं “दधन्वान् प्रेरयन् ॥ धवेर्गत्यर्थस्य क्वसौ इदित्त्वानुमागमे कृते वलि लोपः ॥ “ओजसe स्ववीर्येण संजातम् “अस्य इन्द्रस्य “तं “महिमानं “वि “रप्शते विविधं शब्दयति । स्तौति । “मघवा धनवान् “सयावभिः ॥ याते: ‘ आतो मनिन् ' इति क्वनिप् ॥ सहगन्तृभिः “देवेभिः देवैः मरुद्भिश्च “वृत्रं जघन्वान् हतवान् “इन्द्रः “वरेण्यः सर्वैर्वरणीयः संभजनीयः “अभवत् ॥
वृ॒त्रेण॒ यदहि॑ना॒ बिभ्र॒दायु॑धा स॒मस्थि॑था यु॒धये॒ शंस॑मा॒विदे॑ ।
विश्वे॑ ते॒ अत्र॑ म॒रुत॑ः स॒ह त्मनाव॑र्धन्नुग्र महि॒मान॑मिन्द्रि॒यम् ॥३
वृ॒त्रेण॑ । यत् । अहि॑ना । बिभ्र॑त् । आयु॑धा । स॒म्ऽअस्थि॑थाः । यु॒धये॑ । शंस॑म् । आ॒ऽविदे॑ ।
विश्वे॑ । ते॒ । अत्र॑ । म॒रुतः॑ । स॒ह । त्मना॑ । अव॑र्धन् । उ॒ग्र॒ । म॒हि॒मान॑म् । इ॒न्द्रि॒यम् ॥३
वृत्रेण । यत् । अहिना । बिभ्रत् । आयुधा । सम्ऽअस्थिथाः । युधये । शंसम् । आऽविदे ।
विश्वे । ते । अत्र । मरुतः । सह । त्मना । अवर्धन् । उग्र । महिमानम् । इन्द्रियम् ॥३
"युधये योधनाय “आयुधा आयुधानि वज्रादीनि “बिभ्रत् धारयन्निन्द्रस्त्वं “यत् यदा “अहिना आहन्तव्येन “वृत्रेण “समस्थिथाः सहास्थाः ॥ तिष्ठतेर्लुङि ‘ समवप्रविभ्यः स्थः' (पा. सू. १. ३. २२ ) इत्यात्मनेपदम् । ‘ स्थाध्वोरिच्च ' इति सिचः कित्त्वमिकारश्चान्तादेशः । ‘ ह्रस्वादङ्गात् ' (पा. सू. ८. २, २७ ) इति सिचो लोपः । यद्योगादनिघातः । ‘ तिङि चोदात्तवति ' इति गतेर्निघातः ॥ तत् “आविदे॥ कृत्यार्थे केन्प्रत्ययः ॥ तव वृत्रवधादिकं वीर्यं प्रज्ञापयितुं “शंसम् अशंसम् । शस्त्रैरहं स्तौमि ॥ शन्सु स्तुतौ । लङ्। वाक्यभेदादनिघातः ॥ किंच हे “उग्र उद्गूर्णबल “अत्र अस्मिन् काले एव “ते त्वदीयं “महिमानमिन्द्रियं वीर्यं च “विश्वे सर्वे “मरुतः “त्मना आत्मना “सह एव “अवर्धन् । वर्णलोपश्छान्दसः । अवर्धयन् । मरुतो हीन्द्रस्य वीर्यं भवति ॥
ज॒ज्ञा॒न ए॒व व्य॑बाधत॒ स्पृध॒ः प्राप॑श्यद्वी॒रो अ॒भि पौंस्यं॒ रण॑म् ।
अवृ॑श्च॒दद्रि॒मव॑ स॒स्यद॑ः सृज॒दस्त॑भ्ना॒न्नाकं॑ स्वप॒स्यया॑ पृ॒थुम् ॥४
ज॒ज्ञा॒नः । ए॒व । वि । अ॒बा॒ध॒त॒ । स्पृधः॑ । प्र । अ॒प॒श्य॒त् । वी॒रः । अ॒भि । पौंस्य॑म् । रण॑म् ।
अवृ॑श्चत् । अद्रि॑म् । अव॑ । स॒ऽस्यदः॑ । सृ॒ज॒त् । अस्त॑भ्नात् । नाक॑म् । सु॒ऽअ॒प॒स्यया॑ । पृ॒थुम् ॥४
जज्ञानः । एव । वि । अबाधत । स्पृधः । प्र । अपश्यत् । वीरः । अभि । पौंस्यम् । रणम् ।
अवृश्चत् । अद्रिम् । अव । सऽस्यदः । सृजत् । अस्तभ्नात् । नाकम् । सुऽअपस्यया । पृथुम् ॥४
स इन्द्रः "जज्ञान “एव ॥ ‘ जनी प्रादुर्भावे' । छान्दसस्य लिटः कानच् ॥ जायमाना एव “स्पृधः शत्रून् “व्यबाधत अत्यर्थमपीडयत् ॥ स्पृधः । ‘ स्पर्ध संघर्षे । क्विप। ‘ अपस्पृधेथाम् । इति निपातनेनैकत्र संप्रसारणदर्शनादत्रापि भवति ॥ अत एव “वीरः समर्थः सः “रणं संग्रामम् अभिलक्ष्य “पौंस्यम् आत्मीयं बलं “प्रापश्यत् । अस्यैतावद्बलमिति प्रकर्षेण पश्यति । जानाति । किंच “अद्रिं मेघम् “अवृश्चत् वर्षणार्थमच्छिनत् । अनन्तरं “सस्यदः ॥ ‘ स्यन्दू प्रस्रवणे'। क्विप् । शसि नलोपः । सह स्यन्दमाना अपः “अव “सृजत् अवाङ्मुखमसृजत् निरामयत्। तथा सः “पृथुं महान्तं “नाकं लोकं “स्वपस्यया ॥ सुप आत्मनः क्यच् । अ प्रत्ययात् ' ( पा. सू. ३.३.१०२) इति स्त्रियामप्रत्ययः ॥ शोभनकर्मेच्छया अस्तभ्नात् । निरुद्धमकरोत् ।। स्तम्भिः सौत्रो धातुः ।।
आदिन्द्र॑ः स॒त्रा तवि॑षीरपत्यत॒ वरी॑यो॒ द्यावा॑पृथि॒वी अ॑बाधत ।
अवा॑भरद्धृषि॒तो वज्र॑माय॒सं शेवं॑ मि॒त्राय॒ वरु॑णाय दा॒शुषे॑ ॥५
आत् । इन्द्रः॑ । स॒त्रा । तवि॑षीः । अ॒प॒त्य॒त॒ । वरी॑यः । द्यावा॑पृथि॒वी इति॑ । अ॒बा॒ध॒त॒ ।
अव॑ । अ॒भ॒र॒त् । धृ॒षि॒तः । वज्र॑म् । आ॒य॒सम् । शेव॑म् । मि॒त्राय॑ । वरु॑णाय । दा॒शुषे॑ ॥५
आत् । इन्द्रः । सत्रा । तविषीः । अपत्यत । वरीयः । द्यावापृथिवी इति । अबाधत ।
अव । अभरत् । धृषितः । वज्रम् । आयसम् । शेवम् । मित्राय । वरुणाय । दाशुषे ॥५
“आत् अपि च स “इन्द्रः “तविषीः महतीः सेनाः “सत्रा सहैव “अपत्यत अगच्छत् । ‘पद गतौ । दैवादिकः । वर्णव्यत्ययः ।। यद्वा । पत्यत इत्यैश्वर्यकर्मा । सेनानामीष्टे । तासामीश्वरोऽभवदित्यर्थः । स एव “द्यावापृथिवी द्यावापृथिव्यौ “वरीयः ॥ तृतीयायाः सुः । उरुतरेण महिम्ना “अबाधत । तयोरन्तःस्थितान् शत्रूनवधीदित्यर्थः । “धृषितः शत्रुवधे प्रगल्भः सन् “आयसम् अयोमयं “वज्रम् अवाभरत् अधारयत्। किमर्थम् । “मित्राय “वरुणाय “दाशुषे हविर्दत्तवते यज्वने च “शेवं सुखं कर्तुम् ॥ ॥ १४ ॥
इन्द्र॒स्यात्र॒ तवि॑षीभ्यो विर॒प्शिन॑ ऋघाय॒तो अ॑रंहयन्त म॒न्यवे॑ ।
वृ॒त्रं यदु॒ग्रो व्यवृ॑श्च॒दोज॑सा॒पो बिभ्र॑तं॒ तम॑सा॒ परी॑वृतम् ॥६
इन्द्र॑स्य । अत्र॑ । तवि॑षीभ्यः । वि॒ऽर॒प्शिनः॑ । ऋ॒घा॒य॒तः । अ॒रं॒ह॒य॒न्त॒ । म॒न्यवे॑ ।
वृ॒त्रम् । यत् । उ॒ग्रः । वि । अवृ॑श्चत् । ओज॑सा । अ॒पः । बिभ्र॑तम् । तम॑सा । परि॑ऽवृतम् ॥६
इन्द्रस्य । अत्र । तविषीभ्यः । विऽरप्शिनः । ऋघायतः । अरंहयन्त । मन्यवे ।
वृत्रम् । यत् । उग्रः । वि । अवृश्चत् । ओजसा । अपः । बिभ्रतम् । तमसा । परिऽवृतम् ॥६
“अत्र अस्मिन् काल एव “विरप्शिनः महतो विविधं शब्दायमानस्य वा “ऋघायतः शत्रून् हिंसतः “इन्द्रस्य “तविषीभ्यः । षष्ठ्यर्थे चतुर्थी । बलानां “मन्यवे प्रख्यापनाय “अरंहयन्त । आपो निरगच्छन् । रहिर्गत्यर्थः। “उग्रः उद्गूर्णः सः “अपः उदकानि “बिभ्रतं धारयन्तं “तमसा “परीवृतं परितो वेष्टितम् । वृणोतेः कर्मणि क्तः । ‘ गतिरनन्तरः' इति स्वरः । संहितायाम् ' उपसर्गस्य घञि (पा, सू. ६.३० १२२) इति दीर्घः ।। तं “वृत्रं “यत् यस्मिन् काले “ओजसा स्ववीर्येण “व्यवृश्चत् अत्यर्थमवधीत् ।।
या वी॒र्या॑णि प्रथ॒मानि॒ कर्त्वा॑ महि॒त्वेभि॒र्यत॑मानौ समी॒यतु॑ः ।
ध्वा॒न्तं तमोऽव॑ दध्वसे ह॒त इन्द्रो॑ म॒ह्ना पू॒र्वहू॑तावपत्यत ॥७
या । वी॒र्या॑णि । प्र॒थ॒मानि॑ । कर्त्वा॑ । म॒हि॒ऽत्वेभिः॑ । यत॑मानौ । स॒म्ऽई॒यतुः॑ ।
ध्वा॒न्तम् । तमः॑ । अव॑ । द॒ध्व॒से॒ । ह॒ते । इन्द्रः॑ । म॒ह्ना । पू॒र्वऽहू॑तौ । अ॒प॒त्य॒त॒ ॥७
या । वीर्याणि । प्रथमानि । कर्त्वा । महिऽत्वेभिः । यतमानौ । सम्ऽईयतुः ।
ध्वान्तम् । तमः । अव । दध्वसे । हते । इन्द्रः । मह्ना । पूर्वऽहूतौ । अपत्यत ॥७
"महित्वेभिः मंहनीयैः स्वबलैः “यतमानौ युद्धाय प्रयत्नं कुर्वन्तौ इन्द्रवृत्रौ “प्रथमानि पूर्वभावीनि “कर्त्वा । कृत्यार्थे त्वन्प्रत्ययः । कर्तव्यानि “या यानि “वीर्याणि “समीयतुः संयोजयामासतुः ।। ‘ इण् गतौ' । लिटि ‘ दीर्घं इणः किति' (पा. सू. ७. ४. ६९ ) इति दीर्घः ।। तयोर्मध्ये इन्द्रेण वृत्रे “हते सति “ध्वान्तम् अतिनिबिडं “तमः “अव “दध्वसे। अवध्वस्तं विनष्टमभूत् ।। ध्वंसेर्लिट् । कित्त्वान्नलोपः ।। “इन्द्रः तु “मह्ना स्वमहिम्ना “पूर्वहूतौ प्रथमाह्वाने “अपत्यत अगच्छत् । शूराणां मध्येऽयमेव प्रथममाहूयमानोऽभवदित्यर्थः ।।
विश्वे॑ दे॒वासो॒ अध॒ वृष्ण्या॑नि॒ तेऽव॑र्धय॒न्सोम॑वत्या वच॒स्यया॑ ।
र॒द्धं वृ॒त्रमहि॒मिन्द्र॑स्य॒ हन्म॑ना॒ग्निर्न जम्भै॑स्तृ॒ष्वन्न॑मावयत् ॥८
विश्वे॑ । दे॒वासः॑ । अध॑ । वृष्ण्या॑नि । ते॒ । अव॑र्धयन् । सोम॑ऽवत्या । व॒च॒स्यया॑ ।
र॒द्धम् । वृ॒त्रम् । अहि॑म् । इन्द्र॑स्य । हन्म॑ना । अ॒ग्निः । न । जम्भैः॑ । तृ॒षु । अन्न॑म् । आ॒व॒य॒त् ॥८
विश्वे । देवासः । अध । वृष्ण्यानि । ते । अवर्धयन् । सोमऽवत्या । वचस्यया ।
रद्धम् । वृत्रम् । अहिम् । इन्द्रस्य । हन्मना । अग्निः । न । जम्भैः । तृषु । अन्नम् । आवयत् ॥८
हे इन्द्र “अध वृत्रहननानन्तरं “विश्वे “देवासः देवा ऋत्विजः “सोमवत्या सोमयुक्त्या “वचस्यया स्तुतीच्छया “ते त्वदीयानि “वृष्ण्यानि बलानि “अवर्धयन् वर्धयन्ति। “इन्द्रस्य “हन्मना हननसाधनेन वज्रेण “रद्धम् । रध हिंसासंराध्योः । हिँसितम् “अहिं “वृत्रम् अपामावरकं मेघं “तृषु शीघ्रम् “अन्नमावयत् अभक्षयत् । तज्जन्येनोदकेन संपादितमन्नं जनोऽभक्षयदित्यर्थः । आवयतिरत्तिकर्मा । तत्र दृष्टान्तः । “अग्निर्न यथाग्निः “जम्भैः आत्मीयैर्दन्तैरन्नं भक्षयति तद्वत् ॥
भूरि॒ दक्षे॑भिर्वच॒नेभि॒रृक्व॑भिः स॒ख्येभि॑ः स॒ख्यानि॒ प्र वो॑चत ।
इन्द्रो॒ धुनिं॑ च॒ चुमु॑रिं च द॒म्भय॑ञ्छ्रद्धामन॒स्या शृ॑णुते द॒भीत॑ये ॥९
भूरि॑ । दक्षे॑भिः । व॒च॒नेभिः॑ । ऋक्व॑ऽभिः । स॒ख्येभिः॑ । स॒ख्यानि॑ । प्र । वो॒च॒त॒ ।
इन्द्रः॑ । धुनि॑म् । च॒ । चुमु॑रिम् । च॒ । द॒म्भय॑न् । श्र॒द्धा॒ऽम॒न॒स्या । शृ॒णु॒ते॒ । द॒भीत॑ये ॥९
भूरि । दक्षेभिः । वचनेभिः । ऋक्वऽभिः । सख्येभिः । सख्यानि । प्र । वोचत ।
इन्द्रः । धुनिम् । च । चुमुरिम् । च । दम्भयन् । श्रद्धाऽमनस्या । शृणुते । दभीतये ॥९
हे स्तोतारः “दक्षेभिः वर्धनहेतुभिः “ऋक्वभिः ॥ ‘ छन्दसीवनिपौ' इति वनिप्प्रत्ययः । अयस्मयादित्वेन भत्वाज्जश्त्वाभावः । पदत्वात् कुत्वम् (का. १. ४. २०) ।। मन्त्रयुक्तैः “सख्येभिः ॥ तदर्हतीत्यर्थे ‘ छन्दसि च ' इति यत्प्रत्ययः ।। सख्युरिन्द्रस्य योग्यैः “वचनेभिः वचनैः स्तोत्रैः “सख्यानि स्तुत्यस्तोतृलक्षणान्यभिलक्ष्य “भूरि बहुवारम् इन्द्रं “प्र “वोचत प्रबूत अभिष्टुत । “इन्द्रः तु “दभीतये एतन्नामकाय राजर्षये “धुनिं “च "चुमुरिं च एतन्नामकौ द्वावसुरौ “दम्भयन् हिंसन् “श्रद्धामनस्या । मनःशब्दात् क्यच् । श्रद्धायुक्तया मनस इच्छया “शृणुते । युष्माभिः कृतानि स्तोत्राणि शृणोति ॥
त्वं पु॒रूण्या भ॑रा॒ स्वश्व्या॒ येभि॒र्मंसै॑ नि॒वच॑नानि॒ शंस॑न् ।
सु॒गेभि॒र्विश्वा॑ दुरि॒ता त॑रेम वि॒दो षु ण॑ उर्वि॒या गा॒धम॒द्य ॥१०
त्वम् । पु॒रूणि॑ । आ । भ॒र॒ । सु॒ऽअश्व्या॑ । येभिः॑ । मंसै॑ । नि॒ऽवच॑नानि । शंस॑न् ।
सु॒ऽगेभिः॑ । विश्वा॑ । दुः॒ऽइ॒ता । त॒रे॒म॒ । वि॒दो इति॑ । सु । नः॒ । उ॒र्वि॒या । गा॒धम् । अ॒द्य ॥१०
त्वम् । पुरूणि । आ । भर । सुऽअश्व्या । येभिः । मंसै । निऽवचनानि । शंसन् ।
सुऽगेभिः । विश्वा । दुःऽइता । तरेम । विदो इति । सु । नः । उर्विया । गाधम् । अद्य ॥१०
हे इन्द्र “त्वं “स्वश्व्या स्वश्व्यानि शोभनाश्वयुक्तानि “पुरूणि बहूनि धनानि मह्यम् “आ “भर आहर प्रयच्छ । “निवचनानि नितरां वक्तव्यानि स्तोत्राणि “शंसन् अहं “येभिः धनैः “मंसै । मन्यतिरर्चतिकर्मा । देवान् पूजयानि तानि देहि ॥ मन्यतेर्लोटि ' बहुलं छन्दसि' इति विकरणस्य लुक् । सिप्यडागमः । सिपः पित्त्वेनानुदात्तत्वाद्धातुस्वरः ॥ “सुगेभिः सुष्ठु गन्तव्यैस्तैर्धनैः स्तोत्रैर्वा “विश्वा सर्वाणि “दुरिता दुरितानि पापानि “तरेम । हे इन्द्र “अद्य अस्मिन् कर्मणि “गाधं ग्रथ्यमानं क्रियमाणं "नः अस्मदीयं स्तोत्रम् “उर्विया उरुत्वेन बहुमानेन 'सु' सुष्ठु “विदो । विद उ । जानीह्येव ।। ॥ १५ ॥
टिप्पणी
तमस्य द्यावापृथिवी सचेतसेति सूक्तं यदैत्कृण्वानो महिमानमिन्द्रियमिति महद्वदष्टमेऽहन्यष्टमस्याह्नो रूपम्तदु जागतं जगत्यो वा एतस्य त्र्यहस्य मध्यंदिनं वहन्ति तद्वै तच्छन्दो वहति यस्मिन्निविद्धीयते - ऐ.ब्रा. ५.१८.१६
| मण्डल १० | ||||
|---|---|---|---|---|