ऋग्वेदः सूक्तं १०.२५

ऋग्वेदः - मण्डल १०
सूक्तं १०.२५
ऐन्द्रो विमदः, प्राजापत्यो वा, वासुक्रो वसुकृद्वा।

दे. सोमः। आस्तारपङ्क्तिः

भद्रं नो अपि वातय मनो दक्षमुत क्रतुम् ।
अधा ते सख्ये अन्धसो वि वो मदे रणन्गावो न यवसे विवक्षसे ॥१॥
हृदिस्पृशस्त आसते विश्वेषु सोम धामसु ।
अधा कामा इमे मम वि वो मदे वि तिष्ठन्ते वसूयवो विवक्षसे ॥२॥
उत व्रतानि सोम ते प्राहं मिनामि पाक्या ।
अधा पितेव सूनवे वि वो मदे मृळा नो अभि चिद्वधाद्विवक्षसे ॥३॥
समु प्र यन्ति धीतयः सर्गासोऽवताँ इव ।
क्रतुं नः सोम जीवसे वि वो मदे धारया चमसाँ इव विवक्षसे ॥४॥
तव त्ये सोम शक्तिभिर्निकामासो व्यृण्विरे ।
गृत्सस्य धीरास्तवसो वि वो मदे व्रजं गोमन्तमश्विनं विवक्षसे ॥५॥
पशुं नः सोम रक्षसि पुरुत्रा विष्ठितं जगत् ।
समाकृणोषि जीवसे वि वो मदे विश्वा सम्पश्यन्भुवना विवक्षसे ॥६॥
त्वं नः सोम विश्वतो गोपा अदाभ्यो भव ।
सेध राजन्नप स्रिधो वि वो मदे मा नो दुःशंस ईशता विवक्षसे ॥७॥
त्वं नः सोम सुक्रतुर्वयोधेयाय जागृहि ।
क्षेत्रवित्तरो मनुषो वि वो मदे द्रुहो नः पाह्यंहसो विवक्षसे ॥८॥
त्वं नो वृत्रहन्तमेन्द्रस्येन्दो शिवः सखा ।
यत्सीं हवन्ते समिथे वि वो मदे युध्यमानास्तोकसातौ विवक्षसे ॥९॥
अयं घ स तुरो मद इन्द्रस्य वर्धत प्रियः ।
अयं कक्षीवतो महो वि वो मदे मतिं विप्रस्य वर्धयद्विवक्षसे ॥१०॥
अयं विप्राय दाशुषे वाजाँ इयर्ति गोमतः ।
अयं सप्तभ्य आ वरं वि वो मदे प्रान्धं श्रोणं च तारिषद्विवक्षसे ॥११॥

सायणभाष्यम्

‘भद्रम्' इत्येकादशर्चं नवमं सूक्तम् । तुह्यादिपरिभाषयेदमप्यास्तारपाङ्क्तम् । सोमदेवताकम् । ‘ऋषिश्चान्यस्मात्' इति परिभाषया प्राजापत्य ऐन्द्रो वा विमदो वा वासुक्रो वसुकृद्वर्षिः। तथा चानुक्रान्तं -- भद्रमेकादश सौम्यम्' इति । गतो विनियोगः ॥

भ॒द्रं नो॒ अपि॑ वातय॒ मनो॒ दक्ष॑मु॒त क्रतु॑म् ।

अधा॑ ते स॒ख्ये अन्ध॑सो॒ वि वो॒ मदे॒ रण॒न्गावो॒ न यव॑से॒ विव॑क्षसे ॥१

भ॒द्रम् । नः॒ । अपि॑ । वा॒त॒य॒ । मनः॑ । दक्ष॑म् । उ॒त । क्रतु॑म् ।

अध॑ । ते॒ । स॒ख्ये । अन्ध॑सः । वि । वः॒ । मदे॑ । रण॑न् । गावः॑ । न । यव॑से । विव॑क्षसे ॥१

भद्रम् । नः । अपि । वातय । मनः । दक्षम् । उत । क्रतुम् ।

अध । ते । सख्ये । अन्धसः । वि । वः । मदे । रणन् । गावः । न । यवसे । विवक्षसे ॥१

हे सोम त्वं “नः अस्मदीयं मनः “भद्रं कल्याणं “वातय गमय । अस्माकं मनः शुभसंकल्पं कुर्वित्यर्थः । तथा “दक्षमुत दक्षमपि । 'दक्ष वृद्धौ' । वृद्धं सर्वव्यापिनमन्तरात्मानमपि भद्रं शुभकारित्वलक्षणं प्रापय । अस्माकमन्तरात्मानं शुभकारिणं कुर्वित्यर्थः। उतापि च “क्रतुं प्रज्ञानं भद्रं शुभाध्यवसायलक्षणं प्रापय । शुभाध्यवसायिनं कुर्वित्यर्थः। “अध अथ स्तोतारः "ते तव “सख्ये स्तुत्यस्तोतृत्वेज्ययष्टृत्वलक्षणे सखिकर्मणि “रणन् रमन्ताम् । तत्र दृष्टान्तः । “गावो “न “यवसे । यथा धेनवो घासे रमन्ते प्रीतिं कुर्वन्ति तद्वत्। कस्मिन् सति । “अन्धसः सोमाख्यस्यान्नस्य संबन्धिनि “वः तव “विमदे विविधसोमजन्यमदनिमित्ते सति । कस्मादेवम् । यस्मात् “विवक्षसे महान् भवसि ॥

हृ॒दि॒स्पृश॑स्त आसते॒ विश्वे॑षु सोम॒ धाम॑सु ।

अधा॒ कामा॑ इ॒मे मम॒ वि वो॒ मदे॒ वि ति॑ष्ठन्ते वसू॒यवो॒ विव॑क्षसे ॥२

हृ॒दि॒ऽस्पृशः॑ । ते॒ । आ॒स॒ते॒ । विश्वे॑षु । सो॒म॒ । धाम॑ऽसु ।

अध॑ । कामाः॑ । इ॒मे । मम॑ । वि । वः॒ । मदे॑ । वि । ति॒ष्ठ॒न्ते॒ । व॒सु॒ऽयवः॑ । विव॑क्षसे ॥२

हृदिऽस्पृशः । ते । आसते । विश्वेषु । सोम । धामऽसु ।

अध । कामाः । इमे । मम । वि । वः । मदे । वि । तिष्ठन्ते । वसुऽयवः । विवक्षसे ॥२

हे “सोम “ते तव “हृदिस्पृशः स्तुतिभिर्हृदयं स्पृशन्त ऋत्विजो “विश्वेषु “धामसु सर्वेषु स्थानेषु “आसते त्वां स्तुवन्तस्तिष्ठन्ति । “अध अथ ईदृग्भूताः “कामाः अभिलाषाः “वि “वो “मदे तव सोमपानजन्यविविधमदनिमित्ते सति । सोमयागार्थमित्यर्थः। “वसूयवः वसुकामाः धनमिच्छन्तः “मम । हृदयादिति शेषः । “वि “तिष्ठन्ते उत्तिष्ठन्ति । कस्मादेवम् । यस्मात् “विवक्षसे महान् भवसि ॥

उ॒त व्र॒तानि॑ सोम ते॒ प्राहं मि॑नामि पा॒क्या॑ ।

अधा॑ पि॒तेव॑ सू॒नवे॒ वि वो॒ मदे॑ मृ॒ळा नो॑ अ॒भि चि॑द्व॒धाद्विव॑क्षसे ॥३

उ॒त । व्र॒तानि॑ । सो॒म॒ । ते॒ । प्र । अ॒हम् । मि॒ना॒मि॒ । पा॒क्या॑ ।

अध॑ । पि॒ताऽइ॑व । सू॒नवे॑ । वि । वः॒ । मदे॑ । मृ॒ळ । नः॒ । अ॒भि । चि॒त् । व॒धात् । विव॑क्षसे ॥३

उत । व्रतानि । सोम । ते । प्र । अहम् । मिनामि । पाक्या ।

अध । पिताऽइव । सूनवे । वि । वः । मदे । मृळ । नः । अभि । चित् । वधात् । विवक्षसे ॥३

“उत अपि च हे “सोम “अहं ते तुभ्यं “व्रतानि यागादिकर्माणि “पाक्या परिपक्वया सर्वार्थदर्शिन्या प्रज्ञया । यद्वा । पाक्येति व्रतविशेषणमेतत् । पाक्यानि परिपक्वानि परिनिष्ठितानीत्यर्थः “प्र “मिनामि प्रहिनस्मि । प्रकर्षेण करोमीत्यर्थः । “अध अथ यागानन्तरं “वि “वो “मदे तव विविधे मदे सति “नः अस्मान् “मृळ सुखय । “अभि “चिद्वधात् अभिमुख्येन स्थित्वा शत्र्वादिवधाच्चास्मान् पालयेति शेषः । तत्र दृष्टान्तः । “पितेव “सूनवे । यथा पिता पुत्रार्थं सुखयति सर्वस्मात्पुत्रमेव पालयति तद्वत् । यस्मात् सुख्यमानः पाल्यमानश्चाहं युष्मदर्थं पुनःपुनः सोमयागं करोमि तस्मान्मां सुखय पालय चेत्यर्थः । कस्मादेवमुच्यसे । यस्मात्त्वं “विवक्षसे महान् भवसि । महान्तश्च भक्तान सुखयन्ति पालयन्ति चेति यावत् ।

समु॒ प्र य॑न्ति धी॒तय॒ः सर्गा॑सोऽव॒ताँ इ॑व ।

क्रतुं॑ नः सोम जी॒वसे॒ वि वो॒ मदे॑ धा॒रया॑ चम॒साँ इ॑व॒ विव॑क्षसे ॥४

सम् । ऊं॒ इति॑ । प्र । य॒न्ति॒ । धी॒तयः॑ । सर्गा॑सः । अ॒व॒तान्ऽइ॑व ।

क्रतु॑म् । नः॒ । सो॒म॒ । जी॒वसे॑ । वि । वः॒ । मदे॑ । धा॒रय॑ । च॒म॒सान्ऽइ॑व । विव॑क्षसे ॥४

सम् । ऊं इति । प्र । यन्ति । धीतयः । सर्गासः । अवतान्ऽइव ।

क्रतुम् । नः । सोम । जीवसे । वि । वः । मदे । धारय । चमसान्ऽइव । विवक्षसे ॥४

हे “सोम “धीतयः देवतागुणान् दधति गृह्णन्तीति धीतयः स्तुतयोऽस्मदीयाः “समु संभूयैव “प्र “यन्ति प्रकृष्टया गत्या त्वां गच्छन्ति । तत्र दृष्टान्तः । “सर्गासोऽवता निव । विसृज्यन्त उदकपानार्थमिति सर्गा गोसंघा यन्त्रस्था घटसंघा वा । ते यथोदकपानार्थमादानार्थं वा अवतान् । कूपनामैतत् । कूपान् प्रति गच्छन्ति तद्वत् । त्वमप्येतज्ज्ञात्वा “क्रतुं यागादिकं कर्म प्रज्ञां वा “नः अस्माकं “जीवसे चिरंजीवनाय “धारय महतादरेण स्थापय । तत्र दृष्टान्तः। “चमसानिव । यथा “वः तव “विमदे विविधसोमजन्यमदे कर्तव्यत्वेन निमित्तभूते सत्यध्वर्युर्हविर्धाने महता यत्नेन चमसान् सोमपात्राणि स्थापयति तद्वत् । कस्मादेवमुच्यसे । यस्मात्त्वं “विवक्षसे महान्भवसि । यद्वा । धीतयः । अङ्गुलिनामैतत् । धयन्ति पिबन्त्याभिरिति धीतयोऽङ्गुलयः । हे सोम त्वां समु प्र यन्ति सहैव प्रकर्षेण त्वां प्राप्नुवन्ति । किमिव । अवतानिव । जलोद्धरणार्थं विसृज्यन्त इति सर्गा रज्जवः । यथा कूपान् प्रति गच्छन्ति तद्वत् । ततस्त्वं नोऽस्माकं जीवसे चिरंजीवनाय क्रतुं कर्म धारय । यथा संपूर्णं भवति तथा पूरय । किमिव । यथा चमसान् स्वयं पूरयसि तद्वत् ॥ ।

तव॒ त्ये सो॑म॒ शक्ति॑भि॒र्निका॑मासो॒ व्यृ॑ण्विरे ।

गृत्स॑स्य॒ धीरा॑स्त॒वसो॒ वि वो॒ मदे॑ व्र॒जं गोम॑न्तम॒श्विनं॒ विव॑क्षसे ॥५

तव॑ । त्ये । सो॒म॒ । शक्ति॑ऽभिः । निऽका॑मासः । वि । ऋ॒ण्वि॒रे॒ ।

गृत्स॑स्य । धीराः॑ । त॒वसः॑ । वि । वः॒ । मदे॑ । व्र॒जम् । गोऽम॑न्तम् । अ॒श्विन॑म् । विव॑क्षसे ॥५

तव । त्ये । सोम । शक्तिऽभिः । निऽकामासः । वि । ऋण्विरे ।

गृत्सस्य । धीराः । तवसः । वि । वः । मदे । व्रजम् । गोऽमन्तम् । अश्विनम् । विवक्षसे ॥५

“निकामासः दृष्टादृष्टफले नियतकामाः “त्ये ते प्रसिद्धाः “धीराः मेधाविन ऋत्विजः “शक्तिभिः यागादिकर्मभिः सह हे “सोम “गृत्सस्य मेधाविनः “तवसः महतः “तव “व्यृण्विरे विविधाः स्तुतीर्गमयन्ति प्रापयन्ति । कुर्वन्तीत्यर्थः । अतः कारणात् "वि “वो “मदे तव सोमपानजन्यविविधमदनिमित्तभूते सत्यस्मभ्यं “गोमन्तं गोसहितम् “अश्विनम् अश्वसहितं “व्रजं गोष्ठम् । सामर्थ्यात् मन्दुरा लभ्यते । मन्दुरां च देहीति शेषः । कस्मादेवमुच्यसे । यस्मात् “विवक्षसे महान्भवसि॥ ॥११॥

प॒शुं नः॑ सोम रक्षसि पुरु॒त्रा विष्ठि॑तं॒ जग॑त् ।

स॒माकृ॑णोषि जी॒वसे॒ वि वो॒ मदे॒ विश्वा॑ स॒म्पश्य॒न्भुव॑ना॒ विव॑क्षसे ॥६

प॒शुम् । नः॒ । सो॒म॒ । र॒क्ष॒सि॒ । पु॒रु॒ऽत्रा । विऽस्थि॑तम् । जग॑त् ।

स॒म्ऽआकृ॑णोषि । जी॒वसे॑ । वि । वः॒ । मदे॑ । विश्वा॑ । स॒म्ऽपश्य॑न् । भुव॑ना । विव॑क्षसे ॥६

पशुम् । नः । सोम । रक्षसि । पुरुऽत्रा । विऽस्थितम् । जगत् ।

सम्ऽआकृणोषि । जीवसे । वि । वः । मदे । विश्वा । सम्ऽपश्यन् । भुवना । विवक्षसे ॥६

हे “सोम त्वं “नः अस्मदीयं “पशुं देवयागार्थमुपाकृतं “रक्षसि पालयसि । न केवलं पशु किंतु “पुरुत्रा बहुधा “विष्ठितं सुरनरतिर्यग्योन्यादिभावेनावस्थितं “जगत् च रक्षसि । किंच स त्वं “समाकृणोषि जगतो वृत्तिं सम्यगाकरोषीत्यर्थः । किमर्थम् । “जीवसे जीवनार्थम् । किं कुर्वन् । “विश्वा “भुवना विश्वानि भुवनानि भूतजातानि “संपश्यन् । किमर्थमेतदादिकं सर्वं करोषि उच्यते। “वि वो “मदे युष्माकं सर्वेषां देवानां विविधहविर्जन्यतृप्त्यर्थम् । उक्तं हि -- इतः प्रदानमुत देवा उप जीवन्ति अमुतः प्रदानं मनुष्या उप जीवन्ति' (तै. सं. ३. २. ९. ७) इति । अत एव त्वं “विवक्षसे महान् भवसि । महतामेतत्सर्वमुचितमित्यर्थः ॥

त्वं नः॑ सोम वि॒श्वतो॑ गो॒पा अदा॑भ्यो भव ।

सेध॑ राज॒न्नप॒ स्रिधो॒ वि वो॒ मदे॒ मा नो॑ दु॒ःशंस॑ ईशता॒ विव॑क्षसे ॥७

त्वम् । नः॒ । सो॒म॒ । वि॒श्वतः॑ । गो॒पाः । अदा॑भ्यः । भ॒व॒ ।

सेध॑ । रा॒ज॒न् । अप॑ । स्रिधः॑ । वि । वः॒ । मदे॑ । मा । नः॒ । दुः॒ऽशंसः॑ । ई॒श॒त॒ । विव॑क्षसे ॥७

त्वम् । नः । सोम । विश्वतः । गोपाः । अदाभ्यः । भव ।

सेध । राजन् । अप । स्रिधः । वि । वः । मदे । मा । नः । दुःऽशंसः । ईशत । विवक्षसे ॥७

हे “सोम "अदाभ्यः केनाप्यहिंस्यः “त्वं “विश्वतः सर्वतः “नः अस्माकं “गोपाः रक्षिता “भव । अपि च हे “राजन् राजमान सोम त्वं “स्रिधः अस्माकमुपक्षपयितॄन् “अप “सेध अस्मत्तोऽपगमय अपजहि वा । “नः अस्माकं दुःशंसः विद्यमानानामविद्यमानानां कर्मणां शंसिता प्रख्यापयिता "मा “ईशत ईशिता मा भूत् । तव प्रसादादस्माकमपवक्ता कश्चिदपि मा भूदित्यर्थः । किमर्थमेतत्सर्वं प्रार्थ्यसे । “वि “वो “मदे तव विविधसोमादिहविर्जन्यतृप्त्यर्थम् । अतो “विवक्षसे त्वं महान्भवसि ॥

त्वं नः॑ सोम सु॒क्रतु॑र्वयो॒धेया॑य जागृहि ।

क्षे॒त्र॒वित्त॑रो॒ मनु॑षो॒ वि वो॒ मदे॑ द्रु॒हो नः॑ पा॒ह्यंह॑सो॒ विव॑क्षसे ॥८

त्वम् । नः॒ । सो॒म॒ । सु॒ऽक्रतुः॑ । व॒यः॒ऽधेया॑य । जा॒गृ॒हि॒ ।

क्षे॒त्र॒वित्ऽत॑रः । मनु॑षः । वि । वः॒ । मदे॑ । द्रु॒हः । नः॒ । पा॒हि॒ । अंह॑सः । विव॑क्षसे ॥८

त्वम् । नः । सोम । सुऽक्रतुः । वयःऽधेयाय । जागृहि ।

क्षेत्रवित्ऽतरः । मनुषः । वि । वः । मदे । द्रुहः । नः । पाहि । अंहसः । विवक्षसे ॥८

हे “सोम “सुक्रतुः शोभनप्रज्ञः “क्षेत्रवित्तरः क्षेत्रस्यातिशयेन लम्भकः “त्वं “नः अस्माकं “वयोधेयाय अन्नदानाय “जागृहि । किंच “द्रुहः द्रोग्धुः “मनुषः मनुष्याच्छत्रोः सकाशात् “नः अस्मान् “पाहि रक्ष । “अंहसः पापाच्च नोऽस्मान् पाहि । किमर्थम् । “वि “वो "मदे। तव सोमादिहविर्जन्यतृप्त्यर्थमित्यर्थः । “विवक्षसे त्वं महान्भवसि ॥

त्वं नो॑ वृत्रहन्त॒मेन्द्र॑स्येन्दो शि॒वः सखा॑ ।

यत्सीं॒ हव॑न्ते समि॒थे वि वो॒ मदे॒ युध्य॑मानास्तो॒कसा॑तौ॒ विव॑क्षसे ॥९

त्वम् । नः॒ । वृ॒त्र॒ह॒न्ऽत॒म॒ । इन्द्र॑स्य । इ॒न्दो॒ इति॑ । शि॒वः । सखा॑ ।

यत् । सी॒म् । हव॑न्ते । स॒म्ऽइ॒थे । वि । वः॒ । मदे॑ । युध्य॑मानाः । तो॒कऽसा॑तौ । विव॑क्षसे ॥९

त्वम् । नः । वृत्रहन्ऽतम । इन्द्रस्य । इन्दो इति । शिवः । सखा ।

यत् । सीम् । हवन्ते । सम्ऽइथे । वि । वः । मदे । युध्यमानाः । तोकऽसातौ । विवक्षसे ॥९

हे “वृत्रहन्तम शत्रूणामतिशयेन हन्तर्हे “इन्दो हे सोम यः “त्वम् “इन्द्रस्य "शिवः सुखकरः “सखा मित्रभूतोऽसि स त्वं “नः अस्मान् पाहीति शेषः । कदेति उच्यते। “तोकसातौ । तोक इत्यपत्यनाम । सातिः। ‘षणु दाने ' इत्यस्माद्धातो रूपम् । दीयतेऽस्मिन्नपत्यमिति तोकसातिः संग्रामविशेषणम् । तस्मिन् । अतिमहतीत्यर्थः। “समिथे संग्रामे “युध्यमानाः युद्धं कुर्वाणाः शत्रुजनाः “सीं सर्वतः “यत् यदा “हवन्ते युद्धार्थमस्मानाह्वयन्ति। तदास्माकं रक्षिता भवेत्यर्थः । कस्मिन् निमित्ते । “वि “वो “मदे तव विविधहविर्जन्यहर्षनिमित्ते। “विवक्षसे त्वं महान्भवसि । महतां हि पालनं युक्तमेवेति ॥

अ॒यं घ॒ स तु॒रो मद॒ इन्द्र॑स्य वर्धत प्रि॒यः ।

अ॒यं क॒क्षीव॑तो म॒हो वि वो॒ मदे॑ म॒तिं विप्र॑स्य वर्धय॒द्विव॑क्षसे ॥१०

अ॒यम् । घ॒ । सः । तु॒रः । मदः॑ । इन्द्र॑स्य । व॒र्ध॒त॒ । प्रि॒यः ।

अ॒यम् । क॒क्षीव॑तः । म॒हः । वि । वः॒ । मदे॑ । म॒तिम् । विप्र॑स्य । व॒र्ध॒य॒त् । विव॑क्षसे ॥१०

अयम् । घ । सः । तुरः । मदः । इन्द्रस्य । वर्धत । प्रियः ।

अयम् । कक्षीवतः । महः । वि । वः । मदे । मतिम् । विप्रस्य । वर्धयत् । विवक्षसे ॥१०

अयं “घ ईदृशः खलु “सः प्रसिद्धः अस्माभिरभिषुतः सोमः “तुरः सर्वकार्येषु त्वरणशील: “मदः मदकरः “प्रियः “इन्द्रस्य तर्पयिता “वर्धत अस्मदीयां मतिमवर्धयत् । “अयं सोमः "कक्षीवतः एतदाख्यस्यर्षेः । कीदृशस्य । “महः महतः “विप्रस्य मेधाविनः “मतिं प्रज्ञां “वर्धयत् अवर्धयत् । तद्वदस्माकमपि मतिं वर्धयेदित्यर्थः । शिष्टं गतम् ॥

अ॒यं विप्रा॑य दा॒शुषे॒ वाजाँ॑ इयर्ति॒ गोम॑तः ।

अ॒यं स॒प्तभ्य॒ आ वरं॒ वि वो॒ मदे॒ प्रान्धं श्रो॒णं च॑ तारिष॒द्विव॑क्षसे ॥११

अ॒यम् । विप्रा॑य । दा॒शुषे॑ । वाजा॑न् । इ॒य॒र्ति॒ । गोऽम॑तः ।

अ॒यम् । स॒प्तऽभ्यः॑ । आ । वर॑म् । वि । वः॒ । मदे॑ । प्र । अ॒न्धम् । श्रो॒णम् । च॒ । ता॒रि॒ष॒त् । विव॑क्षसे ॥११

अयम् । विप्राय । दाशुषे । वाजान् । इयर्ति । गोऽमतः ।

अयम् । सप्तऽभ्यः । आ । वरम् । वि । वः । मदे । प्र । अन्धम् । श्रोणम् । च । तारिषत् । विवक्षसे ॥११

“अयं सोमः “विप्राय मेधाविने “दाशुषे हविर्दत्तवते यजमानाय “गोमतः पशुयुक्तानि “वाजान् अन्नानि “इयर्ति प्रेरयति । प्रयच्छतीत्यर्थः । किंच “अयम् एव सोमः “सप्तभ्यः होतृभ्यः “वरं वरणीयं धनम् "आ प्रयच्छति । “अन्धं नेत्रहीनं दीर्घतमसमृषिं चक्षुष्प्रदानेन “श्रोणं “च पङ्गुं परावृजमृषिं चरणप्रदानेन एवमुभावृषी “प्र “तारिषत् प्रकर्षेण वर्धितवान् । शिष्टं स्पष्टम् ॥ ॥१२॥

टिप्पणी

१०.२५.१ भद्रं नो अपि वातय मनो दक्षमुत क्रतुम् इति

पौषम्

ऋग्वेदः १०.२० सूक्तस्य आरम्भिका ऋगस्ति - भद्रं नो अपि वातय मनः। १०.२५ सूक्ते दक्षक्रतू अतिरिक्तौ स्तः। शतपथब्राह्मणे ४.१.४.१ कथनमस्ति - क्रतूदक्षौ ह वा अस्य मित्रावरुणौ । एतन्न्वध्यात्मं स यदेव मनसा कामयत इदं मे स्यादिदं कुर्वीयेति स एव क्रतुरथ यदस्मै तत्समृध्यते स दक्षो मित्र एव क्रतुर्वरुणो दक्षो ब्रह्मैव मित्रः क्षत्रं वरुणोऽभिगन्तैव ब्रह्म कर्ता क्षत्रियः।