ऋग्वेदः सूक्तं १०.१५३
| ← सूक्तं १०.१५२ | ऋग्वेदः - मण्डल १० सूक्तं १०.१५३ देवजामय इन्द्रमातरः |
सूक्तं १०.१५४ → |
| दे. इन्द्रः । गायत्री। |
ईङ्खयन्तीरपस्युव इन्द्रं जातमुपासते ।
भेजानासः सुवीर्यम् ॥१॥
त्वमिन्द्र बलादधि सहसो जात ओजसः ।
त्वं वृषन्वृषेदसि ॥२॥
त्वमिन्द्रासि वृत्रहा व्यन्तरिक्षमतिरः ।
उद्द्यामस्तभ्ना ओजसा ॥३॥
त्वमिन्द्र सजोषसमर्कं बिभर्षि बाह्वोः ।
वज्रं शिशान ओजसा ॥४॥
त्वमिन्द्राभिभूरसि विश्वा जातान्योजसा ।
स विश्वा भुव आभवः ॥५॥
सायणभाष्यम्
‘ईङ्खयन्तीः' इति पञ्चर्चं गायत्रमैन्द्रं द्वितीयं सूक्तम् । देवानां स्वसृभूता इन्द्रमातरो नामर्षिकाः । तथा चानुक्रान्तम्--- ईङ्खयन्तीर्देवजामय इन्द्रमातरो गायत्रम्' इति । द्वितीये पर्याये प्रशास्तुः शस्त्र इदं सूक्तम् । सूत्रितं च -- ईङ्खयन्तीरहं दां पाता सुतम्' (आश्व. श्रौ. ६. ४) इति (सूत्रितं च -- ईंखयंतीरपस्युव इति ब्राह्मणाच्छंस्यावपेत (ऐ. आ. ५. १. १) इति पाठभेदः)। महाव्रतेऽपि प्रातः सवनिके ब्रह्मशस्त्र एतत्सूक्तम् ॥
ई॒ङ्खय॑न्तीरप॒स्युव॒ इन्द्रं॑ जा॒तमुपा॑सते ।
भे॒जा॒नास॑ः सु॒वीर्य॑म् ॥१
ई॒ङ्खय॑न्तीः । अ॒प॒स्युवः॑ । इन्द्र॑म् । जा॒तम् । उप॑ । आ॒स॒ते॒ ।
भे॒जा॒नासः॑ । सु॒ऽवीर्य॑म् ॥१
ईङ्खयन्तीः । अपस्युवः । इन्द्रम् । जातम् । उप । आसते ।
भेजानासः । सुऽवीर्यम् ॥१
“ईङ्खयन्तीः गच्छन्त्यः स्तुत्यादिभिरिन्द्रं प्राप्नुवत्यः “अपस्युवः अपः कर्म आत्मन इच्छन्त्य इन्द्रमातरोऽस्य सूक्तस्य द्रष्ट्र्यः "जातं प्रादुर्भूतम् “इन्द्रम् "उपासते परिचरन्ति । “सुवीर्यं शोभनवीर्योपेतं धनं च “भेजानासः । तस्मादिन्द्रात् संभक्तवत्यो भवन्ति ।।
त्वमि॑न्द्र॒ बला॒दधि॒ सह॑सो जा॒त ओज॑सः ।
त्वं वृ॑ष॒न्वृषेद॑सि ॥२
त्वम् । इ॒न्द्र॒ । बला॑त् । अधि॑ । सह॑सः । जा॒तः । ओज॑सः ।
त्वम् । वृ॒ष॒न् । वृषा॑ । इत् । अ॒सि॒ ॥२
त्वम् । इन्द्र । बलात् । अधि । सहसः । जातः । ओजसः ।
त्वम् । वृषन् । वृषा । इत् । असि ॥२
हे “इन्द्र “त्वं “सहसः परेषामभिभावुकात् “बलात् “अधि “जातः असि । अधिः पञ्चम्यर्थानुवादकः । वृत्रादिवधहेतुभूताद्बलाद्धेतोस्त्वं प्रख्यातो भवसीत्यर्थः । अपि च “ओजसः। ओजो नाम बलहेतु हृदयगतं धैर्यम् । तस्मादपि त्वं जातोऽसि । हे “वृषन् वर्षितः “त्वं “वृषेदसि कामानां वर्षितैव भवसि ॥
त्वमि॑न्द्रासि वृत्र॒हा व्य१॒॑न्तरि॑क्षमतिरः ।
उद्द्याम॑स्तभ्ना॒ ओज॑सा ॥३
त्वम् । इ॒न्द्र॒ । अ॒सि॒ । वृ॒त्र॒ऽहा । वि । अ॒न्तरि॑क्षम् । अ॒ति॒रः॒ ।
उत् । द्याम् । अ॒स्त॒भ्नाः॒ । ओज॑सा ॥३
त्वम् । इन्द्र । असि । वृत्रऽहा । वि । अन्तरिक्षम् । अतिरः ।
उत् । द्याम् । अस्तभ्नाः । ओजसा ॥३
हे “इन्द्र “त्वं “वृत्रहा “असि । शत्रूणां हन्ता भवसि । “अन्तरिक्षं मध्यमस्थानं च “वि “अतिरः । आवरकापनोदनेन प्रावर्धयः । “द्यां द्युलोकं च “ओजसा बलेन “उत् “अस्तभ्नाः । ऊर्ध्वमस्तम्भीः । यथाधो न पतति तथोपर्यवस्थापितवानित्यर्थः ॥
त्वमि॑न्द्र स॒जोष॑सम॒र्कं बि॑भर्षि बा॒ह्वोः ।
वज्रं॒ शिशा॑न॒ ओज॑सा ॥४
त्वम् । इ॒न्द्र॒ । स॒ऽजोष॑सम् । अ॒र्कम् । बि॒भ॒र्षि॒ । बा॒ह्वोः ।
वज्र॑म् । शिशा॑नः । ओज॑सा ॥४
त्वम् । इन्द्र । सऽजोषसम् । अर्कम् । बिभर्षि । बाह्वोः ।
वज्रम् । शिशानः । ओजसा ॥४
हे "इन्द्र “त्वं “सजोषसं सह प्रीयमाणम् “अर्कं स्तुत्यं “वज्रम् आत्मीयमायुधम् “ओजसा बलेन “शिशानः निश्यंस्तीक्ष्णीकुर्वन् "बाह्वोः हस्तयोः “बिभर्षि धारयसि शत्रूणां वधार्थम् ॥
त्वमि॑न्द्राभि॒भूर॑सि॒ विश्वा॑ जा॒तान्योज॑सा ।
स विश्वा॒ भुव॒ आभ॑वः ॥५
त्वम् । इ॒न्द्र॒ । अ॒भि॒ऽभूः । अ॒सि॒ । विश्वा॑ । जा॒तानि॑ । ओज॑सा ।
सः । विश्वाः॑ । भुवः॑ । आ । अ॒भ॒वः॒ ॥५
त्वम् । इन्द्र । अभिऽभूः । असि । विश्वा । जातानि । ओजसा ।
सः । विश्वाः । भुवः । आ । अभवः ॥५
हे "इन्द्र "त्वं "विश्वा सर्वाणि "जातानि जनिमन्ति भूतानि "ओजसा बलेन "अभिभूरसि अभिभविता भवसि। तथा "सः तादृशस्त्वं "विश्वा "भुवः सर्वा भूमीः प्राप्तव्यानि सर्वाण्यपि स्थानानि "आभवः अभितः प्राप्नोः। भू प्राप्तौ।।
| मण्डल १० | ||||
|---|---|---|---|---|