ऋग्वेदः सूक्तं १०.१४७
| ← सूक्तं १०.१४६ | ऋग्वेदः - मण्डल १० सूक्तं १०.१४७ सुवेदाः शैरीषिः। |
सूक्तं १०.१४८ → |
| दे. इन्द्रः। जगती, ५ त्रिष्टुप्। |
श्रत्ते दधामि प्रथमाय मन्यवेऽहन्यद्वृत्रं नर्यं विवेरपः ।
उभे यत्त्वा भवतो रोदसी अनु रेजते शुष्मात्पृथिवी चिदद्रिवः ॥१॥
त्वं मायाभिरनवद्य मायिनं श्रवस्यता मनसा वृत्रमर्दयः ।
त्वामिन्नरो वृणते गविष्टिषु त्वां विश्वासु हव्यास्विष्टिषु ॥२॥
ऐषु चाकन्धि पुरुहूत सूरिषु वृधासो ये मघवन्नानशुर्मघम् ।
अर्चन्ति तोके तनये परिष्टिषु मेधसाता वाजिनमह्रये धने ॥३॥
स इन्नु रायः सुभृतस्य चाकनन्मदं यो अस्य रंह्यं चिकेतति ।
त्वावृधो मघवन्दाश्वध्वरो मक्षू स वाजं भरते धना नृभिः ॥४॥
त्वं शर्धाय महिना गृणान उरु कृधि मघवञ्छग्धि रायः ।
त्वं नो मित्रो वरुणो न मायी पित्वो न दस्म दयसे विभक्ता ॥५॥
सायणभाष्यम्
‘श्रत्ते' इति पञ्चर्चमेकोनविंशं सूक्तं शिरीषपुत्रस्य सुवेदस आर्षम् । पञ्चमी त्रिष्टुप् शिष्टा जगत्यः । इन्द्रो देवता । अनुक्रम्यते हि - श्रत्ते पञ्च सुवेदाः शैरीषिस्त्रिष्टुबन्तम्' इति । तृतीये रात्रिपर्याये प्रशास्तुः शस्त्र इदं सूक्तम् । सूत्रितं च - ‘ श्रत्ते दधामीदं त्यत्पात्रमिन्द्रपानमिति याज्या' ( आश्व. श्रौ. ६. ४) इति ।
श्रत्ते॑ दधामि प्रथ॒माय॑ म॒न्यवेऽह॒न्यद्वृ॒त्रं नर्यं॑ वि॒वेर॒पः ।
उ॒भे यत्त्वा॒ भव॑तो॒ रोद॑सी॒ अनु॒ रेज॑ते॒ शुष्मा॑त्पृथि॒वी चि॑दद्रिवः ॥१
श्रत् । ते॒ । द॒धा॒मि॒ । प्र॒थ॒माय॑ । म॒न्यवे॑ । अह॑न् । यत् । वृ॒त्रम् । नर्य॑म् । वि॒वेः । अ॒पः ।
उ॒भे इति॑ । यत् । त्वा॒ । भव॑तः । रोद॑सी॒ इति॑ । अनु॑ । रेज॑ते । शुष्मा॑त् । पृ॒थि॒वी । चि॒त् । अ॒द्रि॒ऽवः॒ ॥१
श्रत् । ते । दधामि । प्रथमाय । मन्यवे । अहन् । यत् । वृत्रम् । नर्यम् । विवेः । अपः ।
उभे इति । यत् । त्वा । भवतः । रोदसी इति । अनु । रेजते । शुष्मात् । पृथिवी । चित् । अद्रिऽवः ॥१
हे इन्द्र “ते तव “मन्यवे कोपाय तेजसे वा “प्रथमाय मुख्याथ “श्रत् “दधामि । श्रद्धा नामादरातिशयः । तद्विषयं करोमि । “यत् येन मन्युना त्वं “वृत्रम् आवरकमसुरं मेघं वा नर्यं नेतव्यम् “अहन अवधीः हत्वा च तेनावृताः “अपः उदकानि च “विवेः इमं लोकं प्रत्यागमयः । तस्मै मन्यव इत्यन्वयः। “यत् यदा “उभे “रोदसी द्यावापृथिव्यौ “त्वा त्वामनुसृत्य “भवतः वर्तेते । त्वदधीने अभूतामित्यर्थः । तदानीं “पृथिवी “चित । पृथिवीत्यन्तरिक्षनाम । प्रथितं विस्तीर्णमन्तरिक्षमपि हे “अद्रिवः वज्रवन्निन्द्र “शुष्मात् त्वदीयाद्बलात् "रेजते कम्पते ॥
त्वं मा॒याभि॑रनवद्य मा॒यिनं॑ श्रवस्य॒ता मन॑सा वृ॒त्रम॑र्दयः ।
त्वामिन्नरो॑ वृणते॒ गवि॑ष्टिषु॒ त्वां विश्वा॑सु॒ हव्या॒स्विष्टि॑षु ॥२
त्वम् । मा॒याभिः॑ । अ॒न॒व॒द्य॒ । मा॒यिन॑म् । श्र॒व॒स्य॒ता । मन॑सा । वृ॒त्रम् । अ॒र्द॒यः॒ ।
त्वाम् । इत् । नरः॑ । वृ॒ण॒ते॒ । गोऽइ॑ष्टिषु । त्वाम् । विश्वा॑सु । हव्या॑सु । इष्टि॑षु ॥२
त्वम् । मायाभिः । अनवद्य । मायिनम् । श्रवस्यता । मनसा । वृत्रम् । अर्दयः ।
त्वाम् । इत् । नरः । वृणते । गोऽइष्टिषु । त्वाम् । विश्वासु । हव्यासु । इष्टिषु ॥२
हे “अनवद्य अवद्यरहित प्रशस्येन्द्र “त्वं “मायिनं मायाविनं “वृत्रं “मायाभिः वञ्चनाभिर्बुद्धिविशेषैर्वा “श्रवस्यता श्रवः श्रवणीयं यशोऽन्नं वेच्छता “मनसा “अर्दयः अहिंसीः । अपि च “नरः नेतारोऽङ्गिरसः “त्वामित् त्वामेव “गविष्टिषु गवां पणिभिरपहृतानामेषणेषु प्रापणेषु विषयभूतेषु “वृणते संभजन्ते । तथा “विश्वासु सर्वासु “हव्यासु आह्वातव्यासु प्रार्थनीयासु "इष्टिषु यागक्रियासु “त्वाम् एव “वृणते ॥
ऐषु॑ चाकन्धि पुरुहूत सू॒रिषु॑ वृ॒धासो॒ ये म॑घवन्नान॒शुर्म॒घम् ।
अर्च॑न्ति तो॒के तन॑ये॒ परि॑ष्टिषु मे॒धसा॑ता वा॒जिन॒मह्र॑ये॒ धने॑ ॥३
आ । ए॒षु॒ । चा॒क॒न्धि॒ । पु॒रु॒ऽहू॒त॒ । सू॒रिषु॑ । वृ॒धासः॑ । ये । म॒घ॒ऽव॒न् । आ॒न॒शुः । म॒घम् ।
अर्च॑न्ति । तो॒के । तन॑ये । परि॑ष्टिषु । मे॒धऽसा॑ता । वा॒जिन॑म् । अह्र॑ये । धने॑ ॥३
आ । एषु । चाकन्धि । पुरुऽहूत । सूरिषु । वृधासः । ये । मघऽवन् । आनशुः । मघम् ।
अर्चन्ति । तोके । तनये । परिष्टिषु । मेधऽसाता । वाजिनम् । अह्रये । धने ॥३
हे “पुरुहूत बहुभिराहूतेन्द्र “एषु “सूरिषु स्तोतृषु “आ “चाकन्धि अत्यर्थमभिदीप्यस्व अभिकामयस्व वा ॥ ‘ कनी दीप्तिकान्तिगतिषु' । अस्माच्चर्करीतमेतत् ।। हे “मघवन् धनवन्निन्द्र “ये सूरयः “वृधासः त्वत्प्रसादाद्वर्धमानाः सन्तः “मघं धनम् “आनशुः प्राप्नुवन्ति। अपि च "मेधसाता मेधसातौ यज्ञे “वाजिनं बलवन्तमन्नवन्तं वेजनवन्तं वा त्वां ये “अर्चन्ति पूजयन्ति “तोके पुत्रे “तनये तत्पुत्रे “परिष्टिषु परित इष्यमाणेष्वन्येष्वपि फलेषु “अह्रये अलज्जाकरे “धने च । एतेषु निमित्तभूतेषु सत्सु त्वामेव स्तुत्यादिभिः पूजयन्तीत्यर्थः ॥
स इन्नु रा॒यः सुभृ॑तस्य चाकन॒न्मदं॒ यो अ॑स्य॒ रंह्यं॒ चिके॑तति ।
त्वावृ॑धो मघवन्दा॒श्व॑ध्वरो म॒क्षू स वाजं॑ भरते॒ धना॒ नृभि॑ः ॥४
सः । इत् । नु । रा॒यः । सुऽभृ॑तस्य । चा॒क॒न॒त् । मद॑म् । यः । अ॒स्य॒ । रंह्य॑म् । चिके॑तति ।
त्वाऽवृ॑धः । म॒घ॒ऽव॒न् । दा॒शुऽअ॑ध्वरः । म॒क्षु । सः । वाज॑म् । भ॒र॒ते॒ । धना॑ । नृऽभिः॑ ॥४
सः । इत् । नु । रायः । सुऽभृतस्य । चाकनत् । मदम् । यः । अस्य । रंह्यम् । चिकेतति ।
त्वाऽवृधः । मघऽवन् । दाशुऽअध्वरः । मक्षु । सः । वाजम् । भरते । धना । नृऽभिः ॥४
“स “इत् स एव स्तोता “सुभृतस्य सुष्ठु संपादितस्य “रायः धनस्य । द्वितीयार्थे षष्ठी ।। ईदृशं धनं “नु क्षिप्रं “चाकनत् कामयते । लभत इत्यर्थः । “रंह्यम् । रंहो वेगः । तदर्हम् “अस्य इन्द्रस्य “मदं सोमपानजन्यं हर्षं “यः स्तोता “चिकेतति स्तुतिपदैर्जानाति । हे “मघवन् “त्वावृधः त्वया वर्धितः "दाश्वध्वरः दत्तयज्ञो यजमानः “नृभिः नेतृभिर्ऋत्विग्भिर्भृत्यैर्वा “धना धनानि “वाजम् अन्नं च "मक्षु शीघ्रं “भरते संपादयति ॥
त्वं शर्धा॑य महि॒ना गृ॑णा॒न उ॒रु कृ॑धि मघवञ्छ॒ग्धि रा॒यः ।
त्वं नो॑ मि॒त्रो वरु॑णो॒ न मा॒यी पि॒त्वो न द॑स्म दयसे विभ॒क्ता ॥५
त्वम् । शर्धा॑य । म॒हि॒ना । गृ॒णा॒नः । उ॒रु । कृ॒धि॒ । म॒घ॒ऽव॒न् । श॒ग्धि । रा॒यः ।
त्वम् । नः॒ । मि॒त्रः । वरु॑णः । न । मा॒यी । पि॒त्वः । न । द॒स्म॒ । द॒य॒से॒ । वि॒ऽभ॒क्ता ॥५
त्वम् । शर्धाय । महिना । गृणानः । उरु । कृधि । मघऽवन् । शग्धि । रायः ।
त्वम् । नः । मित्रः । वरुणः । न । मायी । पित्वः । न । दस्म । दयसे । विऽभक्ता ॥५
हे इन्द्र "त्वं "महिना महता स्तोत्रेण “गृणानः स्तूयमानः सन् “शर्धाय शर्धं बलम् “उरु “कृधि विस्तीर्णं कुरु। हे “मघवन “रायः धनानि च “शग्धि अस्मभ्यं प्रयच्छ । हे “दस्म दर्शनीयेन्द्र “विभक्ता विशेषेण धनानां भाजयिता “त्वं “मित्रो “वरुणो “न मित्रवद्वरुणवच्च “मायी प्रज्ञायुक्तः सन् “नः अस्मभ्यम् । नः संप्रत्यर्थे । संप्रति “पित्वः अन्नानि “दयसे प्रयच्छसि ॥ ॥ ५ ॥
| मण्डल १० | ||||
|---|---|---|---|---|