ऋग्वेदः सूक्तं १०.१६२
| ← सूक्तं १०.१६१ | ऋग्वेदः - मण्डल १० सूक्तं १०.१६२ ब्राह्मो रक्षोहा |
सूक्तं १०.१६३ → |
| दे. रक्षोहा। अनुष्टुप् |
ब्रह्मणाग्निः संविदानो रक्षोहा बाधतामितः ।
अमीवा यस्ते गर्भं दुर्णामा योनिमाशये ॥१॥
यस्ते गर्भममीवा दुर्णामा योनिमाशये ।
अग्निष्टं ब्रह्मणा सह निष्क्रव्यादमनीनशत् ॥२॥
यस्ते हन्ति पतयन्तं निषत्स्नुं यः सरीसृपम् ।
जातं यस्ते जिघांसति तमितो नाशयामसि ॥३॥
यस्त ऊरू विहरत्यन्तरा दम्पती शये ।
योनिं यो अन्तरारेळ्हि तमितो नाशयामसि ॥४॥
यस्त्वा भ्राता पतिर्भूत्वा जारो भूत्वा निपद्यते ।
प्रजां यस्ते जिघांसति तमितो नाशयामसि ॥५॥
यस्त्वा स्वप्नेन तमसा मोहयित्वा निपद्यते ।
प्रजां यस्ते जिघांसति तमितो नाशयामसि ॥६॥
सायणभाष्यम्
' ब्रह्मणाग्निः ' इति षडृचमेकादशं सूक्तमानुष्टुभम् । ब्रह्मपुत्रो रक्षोहा नामर्षिः । अपप्रसवसमाधानरूपस्य गर्भरक्षणस्य प्रतिपाद्यत्वात्तद्देवताकमिदम् । अनुक्रान्तं च --' ब्रह्मणा षड् ब्राह्मो रक्षोहा गर्भसंस्रावे प्रायश्चित्तमानुष्टुभं हि इति । विनियोगो लिङ्गादवगन्तव्यः ।।
ब्रह्म॑णा॒ग्निः सं॑विदा॒नो र॑क्षो॒हा बा॑धतामि॒तः ।
अमी॑वा॒ यस्ते॒ गर्भं॑ दु॒र्णामा॒ योनि॑मा॒शये॑ ॥ १
ब्रह्म॑णा । अ॒ग्निः । स॒म्ऽवि॒दा॒नः । र॒क्षः॒ऽहा । बा॒ध॒ता॒म् । इ॒तः ।
अमी॑वा । यः । ते॒ । गर्भ॑म् । दुः॒ऽनामा॑ । योनि॑म् । आ॒ऽशये॑ ॥१
ब्रह्मणा । अग्निः । सम्ऽविदानः । रक्षःऽहा । बाधताम् । इतः ।
अमीवा । यः । ते । गर्भम् । दुःऽनामा । योनिम् । आऽशये ॥१
“ब्रह्मणा मन्त्रेण सह “संविदानः ऐकमत्यं प्राप्तः “रक्षोहा रक्षसां हन्ता “अग्निः “इतः अस्मात्स्थानात् राक्षसादिकं “बाधतां हिनस्तु । “यः राक्षसः “अमीवा रोगरूपः सन् “ते तव “गर्भम् “आशये आशेते । ' लोपस्त आत्मनेपदेषु ' इति तलोपः । हन्तुं प्राप्नोति । “दुर्नामा अर्शआख्यो रोगः । तद्रूपः सन् यश्च ते तव “योनिं रेतस आधानं गर्भस्थानमाशेते तं बाधतामित्यन्वयः।।
यस्ते॒ गर्भ॒ममी॑वा दु॒र्णामा॒ योनि॑मा॒शये॑ ।
अ॒ग्निष्टं ब्रह्म॑णा स॒ह निष्क्र॒व्याद॑मनीनशत् ॥ २
यः । ते॒ । गर्भ॑म् । अमी॑वा । दुः॒ऽनामा॑ । योनि॑म् । आ॒ऽशये॑ ।
अ॒ग्निः । तम् । ब्रह्म॑णा । स॒ह । निः । क्र॒व्य॒ऽअद॑म् । अ॒नी॒न॒श॒त् ॥२
यः । ते । गर्भम् । अमीवा । दुःऽनामा । योनिम् । आऽशये ।
अग्निः । तम् । ब्रह्मणा । सह । निः । क्रव्यऽअदम् । अनीनशत् ॥२
गतः पूर्वोऽर्धर्चः । गतः पूर्वोऽर्धर्चः । "तं "क्रव्यादं मांसाशिनं राक्षसादिकं "ब्रह्मणा सहितः "अग्निः निःशेषेण "अनीनशत् नाशयतु ।।
यस्ते॒ हन्ति॑ प॒तय॑न्तं निष॒त्स्नुं यः स॑रीसृ॒पम् ।
जा॒तं यस्ते॒ जिघां॑सति॒ तमि॒तो ना॑शयामसि ॥ ३
यः । ते॒ । हन्ति॑ । प॒तय॑न्तम् । नि॒ऽस॒त्स्नुम् । यः । स॒री॒सृ॒पम् ।
जा॒तम् । यः । ते॒ । जिघां॑सति । तम् । इ॒तः । ना॒श॒या॒म॒सि॒ ॥३
यः । ते । हन्ति । पतयन्तम् । निऽसत्स्नुम् । यः । सरीसृपम् ।
जातम् । यः । ते । जिघांसति । तम् । इतः । नाशयामसि ॥३
हे योषित् "ते तव गर्भाशये "पतयन्तं पतन्तं रेतोरूपेण गच्छन्तं तदनन्तरं तत्र "निषत्स्नुं निषीदन्तं च गर्भं "यः राक्षसादिः "हन्ति हिनस्ति ततो मासत्रयादूर्ध्वं प्राप्तसर्वावयवं "सरीसृपं सर्पणशीलं च गर्भं "यः हन्ति "जातं दशसु मासेषूत्पन्नं "ते तव शिशुं "यः राक्षसादिः प्रजिघांसति हन्तुमिच्छति "तमितः स्थानात् "नाशयामसि नाशयामः ।।
यस्त॑ ऊ॒रू वि॒हर॑त्यन्त॒रा दम्प॑ती॒ शये॑ ।
योनिं॒ यो अ॒न्तरा॒रेळ्हि॒ तमि॒तो ना॑शयामसि ॥ ४
यः । ते॒ । ऊ॒रू इति॑ । वि॒ऽहर॑ति । अ॒न्त॒रा । दम्प॑ती॒ इति॒ दम्ऽप॑ती । शये॑ ।
योनि॑म् । यः । अ॒न्तः । आ॒ऽरेळ्हि॑ । तम् । इ॒तः । ना॒श॒या॒म॒सि॒ ॥४
यः । ते । ऊरू इति । विऽहरति । अन्तरा । दम्पती इति दम्ऽपती । शये ।
योनिम् । यः । अन्तः । आऽरेळ्हि । तम् । इतः । नाशयामसि ॥४
हे योषित् "ते तव "ऊरू पादमूलौ "यः राक्षसादिः "विहरति गर्भघाताय विश्लिष्टौ करोति "दंपती "अन्तरा जायापत्योर्मध्ये गर्भहननार्थं यश्च "शये शेते "यः च "योनिम् "अन्तः प्रविश्य "आरेळिह निषिक्तं रेतो जिह्वया आस्वादयति ।। भक्षयतीत्यर्थः । ' लिह आस्वादने ' । आदादिकः । कपिलकादित्वाल्लत्वविकल्पः । ।
यस्त्वा॒ भ्राता॒ पति॑र्भू॒त्वा जा॒रो भू॒त्वा नि॒पद्य॑ते ।
प्र॒जां यस्ते॒ जिघां॑सति॒ तमि॒तो ना॑शयामसि ॥ ५
यः । त्वा॒ । भ्राता॑ । पतिः॑ । भू॒त्वा । जा॒रः । भू॒त्वा । नि॒ऽपद्य॑ते ।
प्र॒ऽजाम् । यः । ते॒ । जिघां॑सति । तम् । इ॒तः । ना॒श॒या॒म॒सि॒ ॥५
यः । त्वा । भ्राता । पतिः । भूत्वा । जारः । भूत्वा । निऽपद्यते ।
प्रऽजाम् । यः । ते । जिघांसति । तम् । इतः । नाशयामसि ॥५
हे योषित् "यः राक्षसः "भ्राता भ्रातृरूपो "भूत्वा "पतिः भर्तृरूपो वा भूत्वा त्वां "निपद्यते अभिगच्छति । अथवा "जारः उपपतिरूपो वा "भूत्वा अभिगच्छति । एवंभूतः "यः राक्षसादिः "ते तव "प्रजां "जिघांसति हन्तुमिच्छति । स्पष्टमन्यत् ।।
यस्त्वा॒ स्वप्ने॑न॒ तम॑सा मोहयि॒त्वा नि॒पद्य॑ते ।
प्र॒जां यस्ते॒ जिघां॑सति॒ तमि॒तो ना॑शयामसि ॥ ६
यः । त्वा॒ । स्वप्ने॑न । तम॑सा । मो॒ह॒यि॒त्वा । नि॒ऽपद्य॑ते ।
प्र॒ऽजाम् । यः । ते॒ । जिघां॑सति । तम् । इ॒तः । ना॒श॒या॒म॒सि॒ ॥६
यः । त्वा । स्वप्नेन । तमसा । मोहयित्वा । निऽपद्यते ।
प्रऽजाम् । यः । ते । जिघांसति । तम् । इतः । नाशयामसि ॥६
हे योषित् “यः राक्षसादिः “स्वप्नेन स्वप्नावस्थया “तमसा निद्रया “त्वा त्वां “मोहयित्वा मूढतां प्रापय्य “निपद्यते गर्भघाताय गच्छति । अन्यद्गतम् ।। ।। २० ।।
| मण्डल १० | ||||
|---|---|---|---|---|