मत्स्यपुराणम्/अध्यायः १५
पितृवंशानुकीर्त्तनम्।
सूत उवाच।
विभ्राजा नाम चान्येतु दिवि सन्ति सुवर्चसः।
लोका बर्हिषदो यत्र पितरः सन्ति सुव्रताः।। १५.१ ।।
यत्र बर्हिण युक्तानि विमानानि सहस्रशः।
सङ्कल्प्य बर्हिषो यत्र तिष्ठन्ति फलदायिनः।। १५.२ ।।
यत्राभ्युदय शालासु मोदन्ते श्राद्धदायिनः।
यांश्च देवासुरगणा गन्धर्वाप्सरसां गणाः।। १५.३ ।।
यक्षरक्षोगणाश्चैव यजन्ति दिवि देवताः।
पुलस्त्यपुत्राः शतशस्तपोयोगसमन्विताः।। १५.४ ।।
महात्मानो महाभागा भक्तानामभयप्रदाः।
एतेषां पीवरी कन्या मानसी दिविविश्रुता।। १५.५ ।।
योगिनी योगमाता च तपश्चक्रे सुदारुणम्।
प्रसन्नो भगवांस्तस्या वरं वव्रे तु सा हरेः।। १५.६ ।।
योगवन्तं सुरूपंच भर्तारं विजितेन्द्रियम्।
देहि देव! प्रसन्नस्त्वं पतिं मे वदताम्वरम्।। १५.७ ।।
उवाच देवो भविता व्यासपुत्रो यदा शुकः।
भविता तस्य भार्यात्वं योगाचार्यस्य सुव्रते।। १५.८ ।।
भविष्यति च ते कन्या कृत्वी नाम च योगिनी।
पाञ्चालाधिपतेर्देया मानुष्यस्य त्वया तदा।। १५.९ ।।
जननी ब्रह्मदत्तस्य योगसिद्धा च गौस्मृता।
कृष्णोगौरः प्रभुः शम्भुर्भविष्यन्ति च ते सुताः।। १५.१० ।।
महात्मानो महाभागा गमिष्यन्ति परम्पदम्।
तानुत्पाद्यपुनर्योगात्सवरा मोक्षमेष्यसि।। १५.११ ।।
सुमूर्त्तिमन्तः पितरो वशिष्ठस्य सुता स्मृताः।
नाम्ना तु मानसाः सर्वे सर्वे ते धर्म्ममूर्त्तयः।। १५.१३ ।।
ज्योतिर्भासिषु लोकेषु ये वसन्ति दिवः परम्।
विराजमानाः क्रीडन्ति यत्र ते श्राद्धदायिनः।। १५.१४ ।।
सर्वकाम समृद्वेषु विमानेष्वपिपादजाः।
किं पुनः श्राद्धदा विप्र भक्तिमन्तः क्रियान्विताः।। १५.१५ ।।
गौर्नाम कन्या येषान्तु मानसी दिवि राजते।
शुकस्य दयिता पत्नी साध्यानां कीर्त्तिवर्द्धिनी।। १५.१६ ।।
मरीचिगर्भा नाम्ना तु लोका मार्तण्डमण्डले।
पितरो यत्र तिष्ठन्ति हविष्मन्तोऽङ्गिरः सुताः।। १५.१७ ।।
तीर्थश्राद्धप्रदा यान्ति ये च क्षत्रियसत्तमाः।
राज्ञान्तु पितरस्ते वै स्वर्ग मोक्ष फलप्रदाः।। १५.१८ ।।
एतेषां मानसी कन्या यशोदा लोकविश्रुता।
पत्नी ह्यंशुमतः श्रेष्ठा स्नुषा पंचजनस्य च।। १५.१९ ।।
जनन्यथ दिलीपस्य भगीरथपितामही।
लोकाः कामदुघा नाम कामभोगफलप्रदाः।। १५.२० ।।
सुस्वधा नाम पितरो यत्र तिष्ठन्ति सुव्रताः।
आज्यपा नाम लोकेषु कर्दमस्य प्रजापतेः।। १५.२१ ।।
पुलहाङ्गज दायादा वैश्यास्तान् भावयन्ति च।
यत्र श्राद्धकृताः सर्वे पश्यन्ति युगपद् गताः।। १५.२२ ।।
मातृ भ्रातृ पितृष्वसृ सखि सम्बन्धि बान्धवान्।
अपि जन्मायुतैर्द्रृष्टाननुभूतान्सहस्रशः।। १५.२३ ।।
एतेषां मानसी कन्या विरजा नाम विश्रुता।
या पत्नी नहुषस्यासीद्ययातेर्जननी तथा।। १५.२४ ।।
एकाष्टकाऽभवत् पश्चाद् ब्रह्मलोके गता सती।
त्रय एते गणाः प्रोक्ताश्चतुर्थन्तु वदाम्यतः।। १५.२५ ।।
लोकास्तु मानसा नाम ब्रह्माण्डोपरि संस्थिताः।
येषान्नु मानसी कन्या नर्मदा नाम विश्रुता।। १५.२६ ।।
सोमपा नाम पितरो यत्र तिष्ठन्ति शाश्वताः।
कृत्वा सृष्ट्यादिकं सर्वं मानसे साम्प्रतं स्थिताः।। १५.२७ ।।
नर्मदा नाम तेषान्तु कन्या तोयवहासरित्।
भूतानि या पावयति दक्षिणापथगामिनी।। १५.२८ ।।
तेभ्यः सर्वे तु मनवः प्रजाः सर्गेषु निर्मिताः।
ज्ञात्वा श्राद्धानि कुर्वन्ति धर्माभावेऽपि सर्वदा।। १५.२९ ।।
तेभ्य एव पुनः प्राप्तुं प्रसादाद्योगसन्ततिम्।
पितॄणामादिसर्गे तु श्राद्धमेवविनिर्मितम्।। १५.३० ।।
सर्वेषां राजतं पात्रमथवा रजतान्वितम्।
दत्तं स्वधा पुरोधाय पितॄन् प्रीणाति सर्वदा।। १५.३१ ।।
अग्नीषोमयमानान्तु कार्य्यमाप्यायनं बुधैः।
अग्न्यभावेऽपि विप्रस्य पाणावापि जलेऽथवा।। १५.३२ ।।
अजाकर्णेऽश्वकर्णे वा गोष्ठे वा सलिलान्तिके।
पितॄणामम्बरं स्थानं दक्षिणा दिक् प्रशस्यते।। १५.३३ ।।
प्राचीनावीतमुदकं तिलाः सव्याङ्गमेव च।
दर्भा मांसं च पाठीनं गोक्षीरं मधुरा रसाः।। १५.३४ ।।
खड्ग लोहामिषमधु कुशश्यामाकशालयः।
यवनीवारमुद्गेक्षु शुक्लपुष्पघृतानि च।। १५.३५ ।।
वल्लभानि प्रशस्तानि पितॄणामिहसर्वदा।
द्वेष्याणि सम्प्रवक्ष्यामि श्राद्धे वर्ज्यानि यानि तु।। १५.३६ ।।
मसूरशणनिष्पावराजमाषकुसुम्भिकाः।
पद्मबिल्वार्कधत्तूर पारिभद्राट्टरूषकाः।। १५.३७ ।।
न देयाः पितृकार्येषु पयश्चाजाविकं तथा।
कोद्रवोदारचणकाः कपित्थं मधुकातसी।। १५.३८ ।।
एतान्यपि न देयानि पितृभ्यः प्रियमिच्छता।
पितॄन् प्रीणाति यो भक्त्या ते पुनः प्रीणयन्ति तम्।। १५.३९ ।।
यच्छन्ति पितरः पुष्टिं स्वर्गारोग्यं प्रजाफलम्।
देवकार्यादपि पुनः पितृकार्य्यं विशिष्यते।। १५.४० ।।
देवानाञ्चपितरः पूर्वमाप्यायनं स्मृतम्।
शीघ्रप्रसादास्त्वक्रोधा निःशस्त्राः स्थिरसौहृदाः।। १५.४१ ।।
शान्तात्मानः शौचपराः सततं प्रियवादिनः।
भक्तानुरक्ताः सुखदाः पितरः पूर्वदेवताः।। १५.४२ ।।
हविष्मतामाधिपत्ये श्राद्धदेवः स्मृतो रविः।
एतद्वः सर्वमाख्यातं पितृवंशानुकीर्त्तनम्।।
पुण्यं पवित्रमायुष्यं कीर्त्तनीयं सदा नृभिः।। १५.४३ ।।