मत्स्यपुराणम्/अध्यायः ५१
ऋषय ऊचुः।
ये पूज्याः स्युर्द्विजातीनामग्नयः सूत सर्वदा ।
तानिदानीं समाचक्ष्व तद्वंशं चानुपूर्वशः 51.1 ।
सूत उवाच।
योऽसावग्निरभीमानी स्मृतः स्वायम्भुवेऽन्तरे ।
ब्रह्मणो मानसः पुत्रस्तस्मात्स्वाहा व्यजीजनत् 2 ।
पावकं पवमानं च शुचिरग्निश्च यः स्मृतः ।
निर्मथ्यः पवमानोऽग्निर्वैद्युतः पावकात्मजः 3 ।
शुचिरग्निः स्मृतः सौरः स्थावराश्चैव ते स्मृताः ।
पवमानात्मजो ह्यग्निर्हव्यवाहः स उच्यते 4 ।
पावकः सहरक्षस्तु हव्यवाहमुखः शुचिः ।
देवानां हव्यवाहोऽग्निः प्रथमो ब्रह्मणः सुतः 5 ।
सहरक्षः सुराणां तु त्रयाणां ते त्रयोऽग्नयः ।
एतेषां पुत्रपौत्राश्च चत्वारिंशत्तथैव च 6 ।
प्रवक्ष्ये नामतस्तान्वै प्रविभागेन तान्पृथक् ।
पावनो लौकिको ह्यग्निः प्रथमो ब्रह्मणश्च यः 7 ।
ब्रह्मौदनाग्निस्तत्पुत्रो भरतो नाम विश्रुतः ।
वैश्वानरो हव्यवाहो वहन्हव्यं ममार सः 8 ।
स मृतोऽथर्वणः पुत्रो मथितः पुष्करोदधिः ।
योऽथर्वा लौकिको ह्यग्निर्दक्षिणाग्निः स उच्यते 9 ।
भृगोः प्रजायताथर्वा ह्यङ्गिराथर्वणः स्मृतः ।
तस्य ह्यलौकिको ह्यग्निर्दक्षिणाग्निः स वै स्मृतः 10 ।
अथ यः पवमानस्तु निर्मथ्योऽग्निः स उच्यते ।
स च वै गार्हपत्योऽग्निः प्रथमो ब्रह्मणः स्मृतः 11 ।
ततः सभ्यावसथ्यौ च संशत्यास्तौ सुतावुभौ ।
ततः षोडश नद्यस्तु चकमे हव्यवाहनः ।
यः खल्वाहवनीयोऽग्निरभिमानी द्विजैः स्मृतः 12 ।
कावेरीं कृष्णवेणीं च नर्मदां यमुनां तथा ।
गोदावरीं वितस्तां च चन्द्र भागामिरावतीम् 13 ।
विपाशां कौशिकीं चैव शतद्रुं सरयूं तथा ।
सीतां मनस्विनीं चैव ह्रादिनीं पावनां तथा 14 ।
तासु षोडशधात्मानं प्रविभज्य पृथक्पृथक् ।
तदा तु विहरंस्तासु धिष्ण्येच्छः स बभूव ह 15 ।
स्वाभिधानस्थिता धिष्ण्यास्तासूत्पन्नाश्च धिष्णवः ।
धिष्ण्येषु जज्ञिरे यस्मात्ततस्ते धिष्णवः स्मृताः 16 ।
इत्येते वै नदीपुत्रा धिष्ण्येषु प्रतिपेदिरे ।
तेषां विहरणीया ये उपस्थेयाश्च ताञ्शृणु ।
विभुः प्रवाहणोऽग्नीध्रस्तत्रस्था धिष्णवोऽपरे 17 ।
विहरति यथास्थानं पुण्याहे समुपक्रमे ।
अनिर्देश्यानिवार्याणामग्नीनां शृणुत क्रमम् 18 ।
वासवोऽग्निः कृशानुर्यो द्वितीयोत्तरवेदिकः ।
सम्राडग्निसुतो ह्यष्टावुपतिष्ठन्ति तान्द्विजाः 19 ।
पर्जन्यः पवमानस्तु द्वितीयः सोऽनुदृश्यते ।
पावकोष्णः समूह्यस्तु वोत्तरे सोऽग्निरुच्यते 20 ।
हव्यसूदो ह्यसंमृज्यः शामित्रः स विभाव्यते ।
शतधामा सुधाज्योती रौद्रै श्वर्यः स उच्यते 21 ।
ब्रह्मज्योतिर्वसुधामा ब्रह्मस्थानीय उच्यते ।
अजैकपादुपस्थेयः स वै शालामुखो यतः 22 ।
अनिर्देश्यो ह्यहिर्बुध्न्यो बहिरन्ते तु दक्षिणौ ।
पुत्रा ह्येते तु सर्वस्य उपस्थेया द्विजैः स्मृताः 23 ।
ततो विहरणीयांस्तु वक्ष्याम्यष्टौ तु तान्सुतान् ।
हौत्रियस्य सुतो ह्यग्निर्बर्हिषो हव्यवाहनः 24 ।
प्रशंस्योऽग्निः प्रचेतास्तु द्वितीयः संसहायकः ।
सुतो ह्यग्नेर्विश्ववेदा ब्राह्मणाच्छंसिरुच्यते 51.25 ।
अपां योनिः स्मृतः स्वाम्भः सेतुर्नाम विभाव्यते ।
धिष्ण्य आहरणा ह्येते सोमेनेज्यन्त वै द्विजैः 26 ।
ततो यः पावको नाम्ना यः सद्भिर्योग उच्यते ।
अग्निः सोऽवभृथो ज्ञेयो वरुणेन सहेज्यते 27 ।
हृदयस्य सुतो ह्यग्नेर्जठरेऽसौ नृणां पचन् ।
मन्युमाञ्जठरश्चाग्निर्विद्धाग्निः सततं स्मृतः 28 ।
परस्परोत्थितो ह्यग्निर्भूतानीह विभुर्दहन् ।
अग्नेर्मन्युमतः पुत्रो घोरः संवर्तकः स्मृतः 29 ।
पिबन्नपः स वसति समुद्रे वडवामुखे ।
समुद्र वासिनः पुत्रः सहरक्षो विभाव्यते 30 ।
सहरक्षस्तु वै कामान्गृहे स वसते नृणाम् ।
क्रव्यादग्निः सुतस्तस्य पुरुषान्योऽत्ति वै मृतान् 31 ।
इत्येते पावकस्याग्नेर्द्विजैः पुत्राः प्रकीर्तिताः ।
ततः सुतास्तु सौवीर्याद्गन्धर्वैरसुरैर्हृताः 32 ।
मथितो यस्त्वरण्यां तु सोऽग्निराप समिन्धनम् ।
आयुर्नाम्ना तु भगवान्पशौ यस्तु प्रणीयते 33 ।
आयुषो महिमान्पुत्रो दहनस्तु ततः सुतः ।
पाकयज्ञेष्वभीमानी हुतं हव्यं भुनक्ति यः 34 ।
सर्वस्माद्देवलोकाच्च हव्यं कव्यं भुनक्ति यः ।
पुत्रोऽस्य सहितो ह्यग्निरद्भुतः स महायशाः 35 ।
प्रायश्चित्तेष्वभीमानी हृतं हव्यं भुनक्ति यः ।
अद्भुतस्य सुतो वीरो देवांशस्तु महान्स्मृतः 36 ।
विविधाग्निस्ततस्तस्य तस्य पुत्रो महाकविः ।
विविधाग्निसुतादर्कादग्नयोऽष्टौ सुताः स्मृताः 37 ।
काम्यास्विष्टिष्वभीमानी रक्षोहायतिकृच्च यः ।
सुरभिर्वसुमान्नादो हर्यश्वश्चैव रुक्मवान् 38 ।
प्रवर्ग्यः क्षेमवांश्चैव इत्यष्टौ च प्रकीर्तिताः ।
शुच्यग्नेस्तु प्रजा ह्येषा अग्नयश्च चतुर्दश 39 ।
इत्येते ह्यग्नयः प्रोक्ताः प्रणीता ये हि चाध्वरे ।
समतीते तु सर्गे ये यामैः सह सुरोत्तमैः 40 ।
स्वायम्भुवेऽन्तरे पूर्वमग्नयस्तेऽभिमानिनः ।
एते विहरणीयेषु चेतनाचेतनेष्विह 41 ।
स्थानाभिमानिनोऽग्नीध्राः प्रागासन्हव्यवाहनाः ।
काम्यनैमित्तिकाद्यास्ते ये ते कर्मस्ववस्थिताः 42 ।
पूर्वे मन्वन्तरेऽतीते शुक्रैर्यामैश्च तैः सह ।
एते देवगणैः सार्धं प्रथमस्यान्तरे मनोः 43 ।
इत्येता योनयो ह्यक्ताः स्थानाख्या जातवेदसाम् ।
स्वारोचिषादिषु ज्ञेयाः सवर्णान्तेषु सप्तसु 44 ।
तैरेवं तु प्रसंख्यातं साम्प्रतानागतेष्विह ।
मन्वन्तरेषु सर्वेषु लक्षणं जातवेदसाम् 45 ।
मन्वन्तरेषु सर्वेषु नानारूपप्रयोजनैः ।
वर्तन्ते वर्तमानैश्च यामैर्देवैः सहाग्नयः 46 ।
अनागतैः सुरैः सार्धं वत्स्यन्तोऽनागतास्त्वथ ।
इत्येष प्रचयोऽग्नीनां मया प्रोक्तो यथाक्रमम् ।
विस्तरेणानुपूर्व्या च किमन्यच्छ्रोतुमिच्छथ 47 ।
इति श्रीमात्स्ये महापुराणेऽग्निवंशो नामैकपञ्चाशत्तमोऽध्यायः 51।