महाभारतम्-07-द्रोणपर्व-203
| ← द्रोणपर्व-202 | महाभारतम् सप्तमपर्व महाभारतम्-07-द्रोणपर्व-203 वेदव्यासः |
कर्णपर्व → |
|
इतरालक्षितं पुरतः स्वानुकूलं युध्यमानं शूलपाणिं कञ्चन पुरुषप्रवरमवलोकयता पार्थेन स क इति यदृच्छासमागतं व्यासं प्रति प्रश्नः।। 1 ।। तेन तम्प्रति तस्य तस्य पशुपतित्वोक्त्या शतरुद्रीयपठनेन सविस्तरं तद्गुणगणवर्णनम्।। 2 ।।
धृतराष्ट्र उवाच।
तस्मिन्नतिरथे द्रोणे निहते तत्र सञ्जय।
मामकाः पाण्डवाश्चैव किमकुर्वन्नतः परम्।। 5-203-1
सञ्जय उवाच।
तस्मिन्नतिरथे द्रोणे निहते पार्षतेन वै।
कौरवेषु च भग्नेषु कुन्तीपुत्रो धनञ्जयः।। 5-203-2
दृष्ट्वा सुमहदाश्चर्यमात्मनो विजयावहम्।
मुनिं स्निग्धाम्बुदाभासं वेदव्यासमकल्मषम्।
यदृच्छयाऽऽगतं व्यासं पप्रच्छ भरतर्षभ।। 5-203-3
अर्जुन उवाच।
सङ्ग्रामे न्यहनं शत्रूञ्शरौघैर्विमलैरहम्।
अग्रतो लक्षये यान्तं पुरुषं पावकप्रभम्।। 5-203-4
ज्वलन्तं शूलमुद्यम्य यां दिशं प्रतिपद्यते।
तस्यां दिशि विदीर्यन्ते शत्रवो मे महामुने।। 5-203-5
तेन भग्नानरीन्सर्वान्मद्भग्नान्मन्यते जनः।
तेन भग्नानि सैन्यानि पृष्ठतोऽनुव्रजाम्यहम्।। 5-203-6
भगवंस्तन्ममाचक्ष्व को वै स पुरुषोत्तमः।
शूलपाणिर्मया दृष्टस्तेजसा सूर्यसन्निभः।। 5-203-7
न पद्भ्यां स्पृशते भूमिं न च शूलं विमुञ्चति।
शूलाच्छूलसहस्राणि निष्पेतुस्तस्य तेजसा।। 5-203-8
व्यास उवाच।
प्रजापतीनां प्रथमं तैजसं पुरुषं प्रभुम्।
भुवनं भूर्भुवं देवं तेजसां प्रवरं प्रभुम्।। 5-203-9
ईशानं वरदं पार्थ दृष्टवानसि शङ्करम्।
तं गच्छ शरणं देवं वरदं भुवनेश्वरम्।। 5-203-10
महादेवं महात्मानमीशानं जटिलं विभुम्।
त्र्यक्षं महाभुजं रुद्रं शिखिनं चीवराससम्।। 5-203-11
महादेवं हरं स्थाणुं वरदं भुवनेश्वरम्।
जगत्प्रधानमजितं जगत्प्रीतिमधीश्वरम्।। 5-203-12
जगद्योनिं जगद्बीजं जयिनं जगतो गतिम्।
विश्वात्मानं विश्वसृजं विश्वमूर्तिं यशस्विनम्।। 5-203-13
विश्वेश्वरं विश्वनरं कर्मणामीश्वरं प्रभुम्।
शंभुं स्वयंभुं भूतेशं भूतभव्यभवोद्भवम्।। 5-203-14
योगं योगेश्वरं सर्वं सर्वलोकेश्वरेश्वरम्।
सर्वश्रेष्ठं जगच्छ्रेष्ठं वरिष्ठं परमेष्ठिनम्।। 5-203-15
लोकत्रयविधातारमेकं लोकत्रयाश्रयम्।
शुद्धात्मानं भवं भीमं शशाङ्ककृतशेखरम्।। 5-203-16
शाश्वतं भूधरं देवं सर्ववागीश्वरेश्वरम्।
सुदुर्जयं जगन्नाथं जन्ममृत्युजरातिगम्।। 5-203-17
ज्ञानात्मानं ज्ञानगम्यं ज्ञानश्रेष्ठं सुदुर्विदम्।
दातारं चैव भक्तानां प्रसादविहितान्वरान्।। 5-203-18
तस्य पारिषदा दिव्या रूपैर्नानाविधैर्विभोः।
वामना जटिला मुण्डा हस्वग्रीवा महोदराः।। 5-203-19
महाकाया महोत्साहा महाकर्णास्तथाऽपरे।
आननैर्विकृतैः पादैः पार्थ वेषैश्च वैकृतैः।। 5-203-20
ईदृशैः स महादेवः पूज्यमानो महेश्वरः।
स शिवस्तात तेजस्वी प्रसादाद्याति तेऽग्रतः।। 5-203-21
तस्मिन्घोरे सदा पार्थ सङ्ग्रामे रोमहर्षणे।
द्रौणिकर्णकृपैर्गुप्तां महेष्वासैः प्रहारिभिः।। 5-203-22
कस्तां सेनां तदा पार्थ मनसाऽपि प्रधर्षयेत्।
ऋते देवान्महेष्वासाद्बहुरूपान्महेश्वरात्।। 5-203-23
स्थातुमुत्सहते कश्चिन्न तस्मिन्नग्रतः स्थिते।
न हि भूतं समं तेन त्रिषु लोकेषु विद्यते।। 5-203-24
गन्धेनापि हि सङ्ग्रामे तस्य क्रुद्धस्य शत्रवः।
विसंज्ञा हतभूयिष्ठा वेपन्ति च पतन्ति च।। 5-203-25
तस्मै नमस्तु कुर्वन्तो देवास्तिष्ठन्ति वै दिवि।
ये चान्ये मानवा लोके ये च स्वर्गजितो नराः।। 5-203-26
ये भक्ता वरदं देव शिवं रुद्रमुमापतिम्।
अनन्यभावेन सदा सर्वेशं समुपासते।। 5-203-27
`सङ्ग्रामेषु जयं प्राप्य पालयन्ति महीमिमाम्'।
इह लोके सुखं प्राप्य ते यान्ति परमां गतिम्।। 5-203-28
नमस्कुरुष्व कौन्तेय तस्मै शान्ताय वै सदा।
रुद्राय शितिकण्ठाय कनिष्ठाय सुवर्चसे।। 5-203-29
कपर्दिने करालाय हर्यक्षवरदाय च।
याम्यायाव्यक्तकेशाय सद्वृत्ते शङ्कराय च।। 5-203-30
काम्याय हरिनेत्राय स्थाणवे पुरुषाय च।। 5-203-31
`नमो वृक्षाय सेनान्ये मध्यमाय नमोनमः'।
हरिकेशाय मुण्डाय कृशायोत्तारणाय च।
भास्कारय सुतीर्थाय देवदेवाय रंहसे।। 5-203-32
बहुरूपाय सर्वाय प्रियाय प्रियवाससे।
उष्णीषिणे सुवक्त्राय सहस्राक्षाय मीढुषे।। 5-203-33
गिरिशाय प्रशान्ताय पतये चीरवाससे।
हिरण्यबाहवे राजन्नुग्राय पतये दिशाम्।। 5-203-34
पर्जन्यपतये चैव भूतानां पतये नमः।
वृक्षाणां पतये चैव गवां च पतये नमः।। 5-203-35
वृक्षैरावृतकायाय सेनान्ये मध्यमाय च।
स्रुवहस्ताय देवाय धन्विने भार्गवाय च।। 5-203-36
बहुरूपाय विश्वस्य पतये मुञ्चवाससे।
सहस्रशिरसे चैव सहस्रचरणाय च।
सहस्रबाहवे चैव सहस्रवदनाय च।। 5-203-37
शरणं गच्छ कौन्तेय वरदं भुवनेश्वरम्।
उमापतिं विरूपाक्षं दक्षयज्ञनिबर्हणम्।। 5-203-38
प्रजानां पतिमव्यग्रं भूतानां पतिमव्ययम्।
कपर्दिनं वृषावर्तं वृषनाभं वृषध्वजम्।। 5-203-39
वृषदर्पं वृषपतिं वृषशृङ्गं वृषर्षभम्।
वृषाङ्गं वृषभोदारं वृषभं वृषभेक्षणम्।। 5-203-40
वृषायुधं वृषशरं वृषभूतं वृषेश्वरम्।
महोदरं महाकायं द्वीपिचर्मनिवासिनम्।। 5-203-41
लोकेशं वरदं पुण्यं ब्रह्मण्यं ब्राह्मणप्रियम्।
त्रिशूलपाणिं वरदं खङ्गचर्मधरं प्रभुम्।। 5-203-42
पिनाकिनं खङ्घधरं लोकानां पतिमीश्वरम्।
प्रपद्ये शरणं देवं शरण्यं चीरवाससम्।। 5-203-43
नमस्तस्मै सुरेशाय गणानां पतये नमः।
सुवाससे नमस्तुभ्यं सुव्रताय सुधन्विने।। 5-203-44
धनुर्धराय देवाय प्रियधन्वाय धन्विने।
धन्वन्तराय धनुषे धन्वाचार्याय ते नमः।। 5-203-45
उग्रायुधाय देवाय नमः सुरवराय च।
नमोस्तु बहुरूपाय नमोस्तु बहुधन्विने।। 5-203-46
नमोस्तु स्थाणवे नित्यं नमस्तस्मै तपस्विने।
नमोस्तु त्रिपुरघ्नाय भगघ्नाय च वै नमः। 5-203-47
वनस्पतीनां पतये नराणां पतये नमः।
मातॄणां पतये चैव गणानां पतये नमः।। 5-203-48
गवां च पतये नित्यं यज्ञानां पतये नमः।
अपां च पतये नित्यं देवानां पतये नमः।। 5-203-49
पूष्णो दन्तविनाशाय त्र्यक्षाय वरदाय च।
नीलकण्ठाय पिङ्गाय स्वर्णकेशाय वै नमः।। 5-203-50
कर्माणि यानि दिव्यानि महादेवस्य धीमतः।
तानि ते कीर्तयिष्यामि तथाप्रज्ञं यथाश्रुतम्।। 5-203-51
न सुरा नासुरा लोके न गन्धर्वा न राक्षसाः।
सुखमेधन्ति कुपिते तस्मिन्नपि गुरागताः।। 5-203-52
दक्षस्य यजमानस्य विधिवत्संभृतं पुरा।
विव्याध कुपितो यज्ञं निर्दयस्त्वभवत्तदा।
धनुषा बाणमुत्सृज्य सघोषं विननाद च।। 5-203-53
तेन शर्म कुतः शान्तिं लेभिरे स्म सुरास्तदा।
विद्रुते सहसा यज्ञे कुपिते च महेश्वरे।। 5-203-54
तेन ज्यातलघोषेण सर्वे लोकाः समाकुलाः।
बभूवुर्वशगाः पार्थ निपेतुश्च सुरासुराः।। 5-203-55
आपश्चुक्षुभिरे सर्वाश्चकम्पे च वसुन्धरा।
पर्वताश्च व्यशीर्यन्त दिशो नागाश्च मोहिताः।। 5-203-56
अन्धेन तमसा लोका न प्राकाशन्त संवृताः।
जघ्निवान्सह सूर्येण सर्वेषां ज्योतिषां प्रभाः।। 5-203-57
चुक्षुभुर्भयभीताश्च शान्तिं चक्रुस्तथैव च।
ऋषयः सर्वभूतानामात्मनश्च सुखैषिणः।। 5-203-58
पूषाणमभ्यद्रवत शङ्करः प्रहसन्निव।
पुरोडाशं भक्षयतो दशनान्वै व्यशातयत्।। 5-203-59
ततो निश्चक्रमुर्देवा वेपमाना भयार्दिताः।। 5-203-60
पुनश्च सन्दधे दीप्तान्देवानां निशिताञ्शरान्।
सधूमान्सस्फुलिङ्गांश्च विद्युत्तोयदसन्निभान्।। 5-203-61
तं दृष्ट्वा तु सुराः सर्वे प्रणिपत्य महेश्वरम्।
रुद्रस्य यज्ञभागं च विशिष्टं ते त्वकल्पयन्।। 5-203-62
भयेन त्रिदशा राजञ्छरणं च प्रपेदिरे।
तेन चैवातिकोपेन स यज्ञः सन्धितस्तदा।
भग्नाश्चापि सुरा आसन्भीताश्चाद्यापि तं प्रति।। 5-203-63
असुराणां पुराण्यासंस्त्रीणि वीर्यवतां दिवि।
आयसं राजतं चैव सौवर्णं परमं महत्।। 5-203-64
सौवर्णं कमलाक्षस्य तारकाक्षस्य राजतम्।
तृतीयं तु पुरं तेषां विद्युन्मालिन आयसम्।
न शक्तस्तानि मघवान्भेत्तुं सर्वायुधैरपि।। 5-203-65
अथ सर्वे सुरा रुद्रं जग्मुः शरणमर्दिताः।
ते तमूचुर्महात्मानं सर्वे देवाः सवासवाः।। 5-203-66
ब्रह्मदत्तवरा ह्येते घोरास्त्रिपुरवासिनः।
पीडयन्त्यधिकं लोकं यस्मात्ते वरदर्पिताः।। 5-203-67
त्वदृते देवदेवेश नान्यः शक्तः कथञ्चन।
हन्तुं दैत्यान्महादेव जहि तांस्त्वं सुरद्विपः।। 5-203-68
रुद्र रौद्रा भविष्यन्ति पशवः सर्वकर्मसु।
निपातयिष्यसे चैतानसुरान्भुवनेश्वर।। 5-203-69
स तथोक्तस्तथेत्युक्त्वा देवानां हितकाम्यया।
गन्धमादनविन्ध्यौ च कृत्वा वंशध्वजौ हरः।। 5-203-70
पृथ्वीं ससागरवनां रथं कृत्वा तु शङ्करः।
अक्षं कृत्वा तु नागेन्द्रं शेषं नाम त्रिलोचनः।। 5-203-71
चक्रे कृत्वा तु चन्द्रार्कौ देवदेवः पिनाकधृत्।
अणी कृत्वैलपत्रं च पुष्पदन्तं च त्र्यम्बकः।। 5-203-72
यूपं कृत्वा तु मलयमवनाहं च तक्षकम्।। 5-203-73
योक्त्राङ्गानि च सत्वानि कृत्वा शर्वः प्रतापवान्।
वेदान्कृत्वाऽथ चतुरश्चतुरश्वान्महेश्वरः।। 5-203-74
उपदेवान्खलीनांश्च कृत्वा लोकत्रयेश्वरः।
गायत्रीं प्रग्रहं कृत्वा सावित्रीं च महेश्वरः।। 5-203-75
कृत्वोंकारं प्रतोदं च ब्रह्माणं चैव सारथिम्।
गाण्डीवं मन्दरं कृत्वा गुणं कृत्वा तु वासुकिम्[१]।। 5-203-76
विष्णुं शरोत्तमं कृत्वा शल्यमग्निं तथैव च।
वायुं कृत्वाऽथ वाजाभ्यां पुङ्खे वैवस्वतं यमम्।। 5-203-77
विद्युत्कृत्वाऽथ निश्राणं मेरुं कृत्वाऽथ वै ध्वजम्।
आरुह्य स रथं दिव्यं सर्वदेवमयं शिवः।। 5-203-78
त्रिपुरस्य वधार्थाय स्थाणुः प्रहरतां वरः।
असुराणामन्तकरः श्रीमानतुलविक्रमः।। 5-203-79
स्तूयमानः सुरैः पार्थ ऋषिभिश्च तपोधनैः।
स्थानं माहेश्वरं कृत्वा दिव्यमप्रतिमं प्रभुः।
अतिष्ठत्स्थाणुभूतः स सहस्रं परिवत्सरान्।। 5-203-80
यदा त्रीणि समेतानि अन्तरिक्षे पुराणि च।
त्रिपर्वणा त्रिशल्येन तदा तानि बिभेद सः।। 5-203-81
पुराणि न च तं शेकुर्दानवाः प्रतिवीक्षितुम्।
शरं कालाग्निसंयुक्तं विष्णुसोमसमायुतम्।। 5-203-82
पुराणि दग्धवन्तं तं देवी याता प्रवीक्षितुम्।
`देव्याः स्वयंवरे वृत्तं शृणुष्वान्यद्धनञ्जय'।। 5-203-83
बालमङ्कगतं कृत्वा स्वयं पञ्चशिखं पुनः।
उमा जिज्ञासमाना वै कोयमित्यब्रवीत्सुरान्।। 5-203-84
असूयतश्च शक्रस्य वज्रेण प्रहरिष्यतः।
बाहुं सवज्रं तं तस्य क्रुद्धस्यास्तम्भयत्प्रभुः।
[प्रहस्य* भगवांस्तूर्णं सर्वलोकेश्वरो विभुः।। 5-203-85
ततः स स्तम्भितभुजः शक्रो देवगणैर्वृतः।
जगाम ससुरस्तूर्णं ब्रह्माणं प्रभुमव्ययम्।। 5-203-86
ते तं प्रणम्य शिरसा प्रोचुः प्राञ्जलयस्तदा।। 5-203-87
किमप्यङ्कगतं ब्रह्मन्पार्वत्या भूतमद्भुतम्।
बालरूपधरं दृष्ट्वा नास्माभिरभिलक्षितः।। 5-203-88
तस्मात्त्वां प्रष्टुमिच्छामो निर्जिता येन वै वयम्।
अयुध्यता हि बालेन लीलया सपुरंदराः।। 5-203-89
तेषां तद्वचनं श्रुत्वा ब्रह्मा ब्रह्मविदां वरः।
ध्यात्वा स शंभुं भगवान्बालं चामिततेजसम्।
उवाच भगवान्ब्रह्मा शक्रादींश्च सुरोत्तमान्।। 5-203-90
चराचरस्य जगतः प्रभुः स भगवान्हरः।
तस्मात्परतरं नान्यत्किञ्चिदस्ति महेश्वरात्।। 5-203-91
यो दृष्टो ह्युमया सार्धं युष्माभिरमितद्युतिः।
स पार्वत्याः कृते शर्वः कृतवान्बालरूपताम्।। 5-203-92
ते मया सहिता यूयं प्रापद्यध्वं तमेव हि]।
स एष भगवान्देवः सर्वलोकेश्वरः प्रभुः।। 5-203-93
न सम्बबुधिरे चैनं देवास्तं भुवनेश्वरम्।
सप्रजापतयः सर्वे बालार्कसदृशप्रभम्।। 5-203-94
अथाभ्येत्य ततो ब्रह्मा दृष्ट्वा स च महेश्वरम्।
अयं श्रेष्ठ इति ज्ञात्वा ववन्दे तं पितामहः।। 5-203-95
[ब्रह्मोवाच।
त्वं यज्ञो भुनस्यास्य त्वं गतिस्त्वं परायणम्।
त्वं भवस्त्वं महादेवस्त्वं धाम परमं पदम्।। 5-203-96
त्वया सर्वमिदं व्याप्तं जगत्स्थावरजङ्गमम्।। 5-203-97
भगवन्भूतभव्येश लोकनाथ जगत्पते।
प्रसादं कुरु शक्रस्य त्वया क्रोधार्दितस्य वै।। 5-203-98
व्यास उवाच।
पद्मयोनिवचः श्रुत्वा ततः प्रीतो महेश्वरः
प्रसादाभिमुखो भूत्वा अट्टहासमथाकरोत्।।] 5-203-99
ततः प्रसादयामासुरुमां रुद्रं च ते सुराः।
अभवच्च पुनर्बाहुर्यथाप्रकृति वज्रिणः।। 5-203-100
तेषां प्रसन्नो भगवान्सपत्नीको वृषध्वजः।
देवानां त्रिदशश्रेष्ठो दक्षयज्ञविनाशनः।। 5-203-101
स वै रुद्रः स च शिवः सोऽग्निः सर्वश्च सर्ववित्।
स चेन्द्रश्चैव वायुश्च सोऽश्विनौ च स विद्युतः।। 5-203-102
स भवः स च पर्जन्यो महादेवः सनातनः।
स चन्द्रमाः स चेशानः स सूर्यो वरुणश्च सः।। 5-203-103
स कालः सोऽन्तको मृत्युः स यमो रात्र्यहानि तु।
मासार्धमासा ऋतवः सन्ध्ये संवत्सरश्च सः।। 5-203-104
5-203-10b
धाता च स विधाता च विश्वात्मा विश्वकर्मकृत्।
सर्वामां देवतानां च धारयत्यवपुर्वपुः।। 5-203-105
सर्वदेवैः स्तुतो देवः सैकधा बहुधा च सः।
शतधा सहस्रधा चैव भूयः शतसहस्रधाः।। 5-203-106
द्वे तनू तस्य देवस्य वेदज्ञा ब्राह्मणा विदुः।
घोरा चान्या शिवा चान्या ते तनू बहुधा पुनः।। 5-203-107
घोरा तु यातुधानस्य सोऽग्निर्विष्णुः स भास्करः।
सौम्यातु पुनरेवास्य आपो ज्योतींषि चन्द्रमाः।। 5-203-108
वेदाः साङ्गोपनिषदः पुराणाध्यात्मनिश्चयाः।
यदत्र परमं गुह्यं स वै देवो महेश्वरः।।
ईदृशश्च महादेवो भूयांश्च भगवानजः। 5-203-109
न हि सर्वे मया शक्या वक्तुं भगवतो गुणाः।।
अपि वर्षसहस्रेण सततं पाण्डुनन्दन।
सर्वैर्ग्रहैर्गृहीतान्वै सर्वपापसमन्वितान्।। 5-203-110
स मोचयति सुप्रीतः शरण्यः शरणागतान्।
आयुरारोग्यमैश्वर्यं वित्तं कामांश्च पुष्कलान्।। 5-203-112
स ददाति मनुष्येभ्यः स चैवाक्षिपते पुनः।
सेन्द्रादिषु च देवेषु तस्य चैश्वर्यमुच्यते।। 5-203-113
स चैव वेत्ति लोकेषु मनुष्याणां शुभाशुभे।
ऐश्वर्याच्चैव कामानामीश्वरश्च स उच्यते।। 5-203-114
महेश्वरश्च महतां भूतानामीश्वरश्च सः।
बहुभिर्बहुधा रूपैर्विश्वं व्याप्नोति वै जगत्।। 5-203-115
तस्य देवस्य यद्वक्त्रं समुद्रे तदधिष्ठितम्।
वडवामुखेति विख्यातं पिबत्तोयमयं हविः।। 5-203-116
एष चैव श्मशानेषु देवो वसति नित्यशः।
यजन्त्येनं जनास्तत्र वीरस्थान इतीश्वरम्।। 5-203-117
अस्य दीप्तानि रूपाणि घोराणि च बहूनि च।
लोके यान्यस्य पूज्यन्ते मनुष्याः प्रवदन्ति च।। 5-203-118
नामधेयानि लोकेषु बहून्यस्य यथार्थवत्।
निरुच्यन्ते महत्त्वाच्च विभुत्वात्कर्मणस्तथा।। 5-203-119
वेदे चास्य समाम्नातं शतरुद्रियमुत्तमम्।
नाम्ना चानन्तरुद्रेति ह्युपस्थानं महात्मनः।। 5-203-120
स कामानां प्रभुर्देवो ये दिव्या ये च मानुषाः।
स विभुः स प्रभुर्देवोविश्वं व्याप्नोति वै महत्।। 5-203-121
ज्येष्ठं भूतं वदन्त्येनं ब्राह्मणा मनुयस्तथा।
प्रथमो ह्येष देवानां मुखादस्यानलोऽभवत्।। 5-203-122
सर्वथा यत्पशून्पाति तैश्च यद्रमते पुनः।
तेषामधिपतिर्यच्च तस्मात्पशुपतिः स्मृतः।। 5-203-123
दिव्यं च ब्रह्मचर्येण लिङ्गमस्य यथास्थितम्।
महयत्येष लोकांश्च महेश्वर इति स्मृतः।। 5-203-124
ऋषयश्चैव देवाश्च गन्धर्वाप्यरसस्तथा।
लिङ्गमस्यार्चयन्ति स्म तच्चाप्यूर्ध्वं समास्थितम्।। 5-203-125
पूज्यमाने ततस्तस्मिन्मोदते स महेश्वरः।
सुखी प्रीतश्च भवति प्रहृष्टश्चैव शङ्करः।। 5-203-126
यदस्य बहुधा रूपं भूतभव्यभवस्थितम्।
स्थावरं जङ्गमं चैव बहुरूपस्ततः स्मृतः।। 5-203-127
एकाक्षो जाज्वलन्नास्ते सर्वतोक्षिमयोऽपि वा।
क्रोधाद्यश्चाविशल्लोकांस्तस्मात्सर्व इति स्मृतः।। 5-203-128
धूम्ररूपं च यत्तस्य धूर्जटिस्तेन चोच्यते।
विश्वे देवाश्च यत्तस्मिन्विश्वरूपस्ततः स्मृतः।। 5-203-129
तिस्रो देवीर्यदा चैव भजते भुवनेश्वरः।
द्यामपः पृथिवीं चैव त्र्यम्बकश्च ततः स्मृतः।। 5-203-130
समेधयति यन्नित्यं सर्वार्थान्सर्वकर्मसु।
शिवमिच्छन्मनुष्याणां तस्मादेष शिवः स्मृतः।। 5-203-131
सहस्राक्षोऽयुताक्षो वा सर्वतोक्षिमयोऽपि वा।
यच्च विश्वं महत्पाति महादेवस्ततः स्मृतः।। 5-203-132
महत्पूर्वं स्थितो यच्च प्राणोत्पत्तिस्थितश्च यत्।
स्थितलिङ्गश्च यन्नित्यं तस्मात्स्थाणुरिति स्मृतः।। 5-203-133
[सूर्याचन्द्रमसोर्लोके प्रकाशन्ते रुचश्च याः।
ताः केशसंज्ञितास्त्र्यक्षे व्योमकेशस्ततः स्मृतः।। 5-203-134
भूतं भव्यं भविष्यं च सर्वं जगदशेषतः।
भव एव ततो यस्माद्भूतभव्यभवोद्भवः।। 5-203-135
कपिः श्रेष्ठ इति प्रोक्तो धर्मश्च वृष उच्यते।
स देवदेवो भगवान्कीर्त्यतेऽतो वृषाकपिः।। 5-203-136
ब्रह्माणमिन्द्रं वरुणं यमं धनदमेव च।
निगृह्य हरते यस्मात्तस्माद्वर इति स्मृतः।। 5-203-137
निमीलिताभ्यां नेत्राभ्यां बलाद्देवो महेश्वरः।
ललाटे नेत्रमसृजत्तेन त्र्यक्षः स उच्यते।।] 5-203-138
विषमस्थः शरीरेषु समश्च प्राणिनामिह।
स वायुर्विषमस्थेषु प्राणोऽपानः शरीरिषु।। 5-203-139
पूजयेद्विग्रहं यस्तु लिङ्गं चापि महात्मनः।
लिङ्गं पूजयिता नित्यं महतीं श्रियमश्नुते।। 5-203-140
ऊरुभ्यामर्धमाग्नेयं सोमोऽर्धं च शिवा तनुः।
आत्मनोऽर्धं तथा चाग्निः सोमोर्धं पुनरुच्यते।। 5-203-141
तैजसी महती दीप्ता देवेभ्योऽस्य शिवा तनुः।
भास्वती मानुषेष्वस्य तनुर्घोराऽग्निरुच्यते।। 5-203-142
ब्रह्मचर्यं चरत्येष शिवा याऽस्य तनुस्तया।
याऽस्य घोरतरा मूर्तिः सर्वानत्ति तयेश्वरः।। 5-203-143
यन्निर्दहति यत्तीक्ष्णो यदुग्रो यत्प्रतापवान्।
मांसशोणितमज्जादो यत्ततो रुद्र उच्यते।। 5-203-144
एष देवो महादेवो योऽसौ पार्थ तवाग्रतः।
सङ्ग्रामे शास्त्रवान्निघ्नंस्त्वया दृष्टः पिनाकधृत।। 5-203-145
सिन्धुराजवधार्थाय प्रतिज्ञाते त्वयाऽनघ।
कृष्णेन दर्शितः स्वप्ने यस्तु शैलेन्द्रमूर्धनि।। 5-203-146
एष वै भगवान्देवः सङ्ग्रामे याति तेऽग्रतः।
येन दत्तानि तेऽस्त्राणि यैस्त्वया दानवा हताः।। 5-203-147
धन्यं यशस्यमायुष्यं पुण्यं वेदैश्च सम्मितम्।
देवदेवस्य ते पार्थ व्याख्यातं शतरुद्रियम्। 5-203-148
सर्वार्थसाधनं पुण्यं सर्वकिल्बिषनाशनम्।
सर्वपापप्रशमनं सर्वदुःखभयापहम्।। 5-203-149
चतुर्विधमिदं स्तोत्रं यः शृणोति नरः सदा।
विजित्य शत्रून्सर्वान्स रुद्रलोके महीयते।। 5-203-150
चरितं महात्मनो नित्यं साङ्ग्रामिकमिदं स्मृतम्।
पठन्वै शतरुद्रीयं शृण्वंश्च सततोत्थितः।। 5-203-151
भक्तो विश्वेश्वरं देवं मानुषेषु च यः सदा।
वरान्कामान्स लभते प्रसन्ने त्र्यम्बके नरः।। 5-203-152
गच्छ युध्यस्व कौन्तेय न तवास्ति पराजयः।
गस्य मन्त्री च गोप्ता च पार्श्वस्थो हि जनार्दनः।। 5-203-153
सञ्जय उवाच।
एवमुक्त्वाऽर्जुनं सङ्ख्ये पराशरसुतस्तदा।
जगाम भरतश्रेष्ठ यथागतमरिन्दम।। 5-203-154
`वेशंपायन उवाच।
एतदाख्याय वै सूतो राज्ञः सर्वं तु सञ्जयः।
प्रयातः शिबिरायैव द्रष्टुं कर्णस्य वैशसम्।। 5-203-155
युद्धं कृत्वा महद्धोरं पञ्चाहानि महाबलः।
ब्राह्मणो निहतो राजन्ब्रह्मलोकमवाप्तवान्।। 5-203-156
स्वधीते यत्फलं वेदे तदस्मिन्नपि पर्वणि।
क्षत्रियाणामभीरूणां युक्तमत्र महद्यशः।। 5-203-157
य इदं पठते पर्व शृणुयाद्वाऽपि नित्यशः।
स मुच्यते महापापैः कृतैर्घोरैश्च कर्मभिः।। 5-203-158
यज्ञावाप्तिर्ब्राह्मणस्येह नित्यं
घोरे युद्धे क्षत्रियाणां यशश्च।
शेषौ वर्णौ काममिष्टं लभेते
पुत्रान्पौत्रान्नित्यमिष्टांस्तथैव।। 5-203-159
।। इति श्रीमन्महाभारते शतसाहस्यां संहितायां वैयासिक्यां
द्रोणपर्वणि नारायणास्त्रमोक्षपर्वणि
त्र्यधिकद्विशततमोऽध्यायः।। 203 ।।
समाप्तं नारायणास्त्रमोक्षपर्व।। 8 ।।
द्रोणपर्व च समाप्तम्।। 7 ।।
[सम्पाद्यताम्]
5-203-3 यदृच्छया।।
5-203-11 जटिलं शिखिनमिति रुपभेदाभिप्रायेण विशेषणद्वयं योज्यम्।।
5-203-12 जगत्प्रीतिं जगदानन्दकरम्।।
5-203-13 जगद्योनिं जगद्बीजमिति जगतां मातापितृरूपम्।।
5-203-14 विश्वनरं विश्वस्य नेतारम्। भूतस्य भव्यस्य भवस्य वर्तमानस्य चोद्भवम्।।
5-203-15 योगेश्वरं योगिनामीशम्। योगानां फलप्रदं वा।।
5-203-17 सुदुर्जयमत्यन्तं दुष्प्रापमनधिकारिभिः।।
5-203-51 कर्माणि चैव घोराणि महादेवस्य धन्विनः इति क.ख.पाठः।।
5-203-52 गुहागताः पातालगता अपीत्यर्थः।।
5-203-57 तमसा संवृता न प्राकाशन्त न प्राज्ञायन्त।।
5-203-58 चक्रुर्ऋषय इति सम्बन्धः।।
5-203-59 पूषाणं पूषणम्।।
5-203-60 नताः स्म ते इति पाठे नता लीनाः सन्तो निश्चक्रमुर्यज्ञदेशादपक्रान्ताः।।
5-203-61 देवानां लीनानामपि वधायेति शेषः।।
5-203-63 अतिकोपेन अतिक्रान्तकोपेन शान्तेनेत्यर्थः। ततः प्रभृति पूर्वं भग्नाः सन्तोऽद्यापि भीताः सन्तीत्यर्थः।।
5-203-70 वंशध्वजौ अल्पौ ध्वजौ पार्श्वद्वयस्थौ। महाध्वजस्तु मेरुरिति वक्ष्यते।।
5-203-72 अणी युगान्तबन्धने द्वौ नागौ।।
5-203-73 यूपं युगम्। अवनाहं त्रिवेणुयुगबन्धनरज्जुम्।।
5-203-74 योक्त्राणि। अङ्गानि चाकर्षादीनि। सत्वानि सरीसृपपर्वतादीनि च।।
5-203-75 उपवेदान् आयुर्वेदधनुर्वेदगान्धर्ववेदपश्चिमाम्नायान्। खलीनान् खडियाळीति प्रसिद्धान्। गायत्रीसावित्र्यौ प्रग्रहं रश्मीन्।।
5-203-77 वाजाभ्यां पक्षाभ्यां पक्षयोरित्यर्थः।।
5-203-78 विद्युत् विद्युतम्। निश्राणं निशितम्।।
5-203-80 स्थानं स्थीयतेस्मिन्निति योगाद्व्यूहम्। स्थाणुरचलः।।
5-203-81 समेतानि समसूत्रगतानि। त्रिपर्वणा त्रीणि विष्णुवायुवैवस्वताख्यानि शरपक्षपुङ्खरूपाणि पर्वाणि यस्य तेन। त्रिशल्येन गार्हपत्यदक्षिणाग्न्याहवनीयरूपाऽग्नित्रयशल्येन।।
5-203-96 गतिः पालकः। परायणं लयस्थानम्। भव उत्पत्तिकारणम्।।
5-203-98 ईशः शिक्षकः। नाथः नायकः। पतिः पालकः।।
5-203-120 शतरुद्रियं नमस्ते रुद्र मन्यव इति याजुषः प्रपाठकः। उपस्थानं रुद्रोपस्थानमन्त्रभूतम्।।
5-203-121 कामानां दिव्यानां मानुषाणां च स प्रभुर्दाता। विभुर्व्यापकः।।
5-203-203 त्र्यधिकद्विशततमोऽध्यायः।।
| द्रोणपर्व-202 | पुटाग्रे अल्लिखितम्। | कर्णपर्व |