महाभारतम्-05-उद्योगपर्व-010

by वेदव्यासः

← उद्योगपर्व-009

महाभारतम् पञ्चमपर्व महाभारतम्-05-उद्योगपर्व-010 वेदव्यासः

उद्योगपर्व-011 →

महाभारतम्/उद्योगपर्व

1. 001
2. 002
3. 003
4. 004
5. 005
6. 006
7. 007
8. 008
9. 009
10. 010
11. 011
12. 012
13. 013
14. 014
15. 015
16. 016
17. 017
18. 018
19. 019
20. 020
21. 021
22. 022
23. 023
24. 024
25. 025
26. 026
27. 027
28. 028
29. 029
30. 030
31. 031
32. 032
33. 033
34. 034
35. 035
36. 036
37. 037
38. 038
39. 039
40. 040
41. 041
42. 042
43. 043
44. 044
45. 045
46. 046
47. 047
48. 048
49. 049
50. 050
51. 051
52. 052
53. 053
54. 054
55. 055
56. 056
57. 057
58. 058
59. 059
60. 060
61. 061
62. 062
63. 063
64. 064
65. 065
66. 066
67. 067
68. 068
69. 069
70. 070
71. 071
72. 072
73. 073
74. 074
75. 075
76. 076
77. 077
78. 078
79. 079
80. 080
81. 081
82. 082
83. 083
84. 084
85. 085
86. 086
87. 087
88. 088
89. 089
90. 090
91. 091
92. 092
93. 093
94. 094
95. 095
96. 096
97. 097
98. 098
99. 099
100. 100
101. 101
102. 102
103. 103
104. 104
105. 105
106. 106
107. 107
108. 108
109. 109
110. 110
111. 111
112. 112
113. 113
114. 114
115. 115
116. 116
117. 117
118. 118
119. 119
120. 120
121. 121
122. 122
123. 123
124. 124
125. 125
126. 126
127. 127
128. 128
129. 129
130. 130
131. 131
132. 132
133. 133
134. 134
135. 135
136. 136
137. 137
138. 138
139. 139
140. 140
141. 141
142. 142
143. 143
144. 144
145. 145
146. 146
147. 147
148. 148
149. 149
150. 150
151. 151
152. 152
153. 153
154. 154
155. 155
156. 156
157. 157
158. 158
159. 159
160. 160
161. 161
162. 162
163. 163
164. 164
165. 165
166. 166
167. 167
168. 168
169. 169
170. 170
171. 171
172. 172
173. 173
174. 174
175. 175
176. 176
177. 177
178. 178
179. 179
180. 180
181. 181
182. 182
183. 183
184. 184
185. 185
186. 186
187. 187
188. 188
189. 189
190. 190
191. 191
192. 192
193. 193
194. 194
195. 195
196. 196

विष्णवाज्ञया ऋषिभिर्वृत्रस्य आसुधाद्यवध्यत्ववरदानपूर्वकं इन्द्रवृत्रयोः सन्धिकरणम् ।। 1 ।। कदाचन समुद्रतीरे वृत्रं दृष्टवता इन्द्रेण वृत्रोपरि सवज्रे फेने प्रक्षिप्ते तत्प्रविष्टेन विष्णुना वृत्रहननम् ।। 2 ।। वृत्रवधजन्यब्रह्महत्यापीडितस्येन्द्रस्य स्वर्गात्प्रवासः ।। 3 ।।

इन्द्र उवाच।	5-10-1x
सर्वं व्याप्तमिदं देवा वृत्रेण जगदव्ययम्। न ह्यस्य सदृशं किञ्चित्प्रतिघाताय यद्भवेत् ।।	5-10-1a 5-10-1b
समर्थो ह्यभवं पूर्वमसमर्थोऽस्मि सांप्रतम्। कथं नु कार्यं भद्रं वो दुर्धर्षः स हि मे मतः ।।	5-10-2a 5-10-2b
तेजस्वी च महात्मा च युद्धे चामितविक्रमः । ग्रसेत्रिभुवनं सर्वं सदेवासुरमानुषम् ।।	5-10-3a 5-10-3b
तस्माद्विनिश्चयमिमं शृणुध्वं त्रिदिवौकसः। विष्णोः क्षयमुपागम्य समेत्य च महात्मना ।।	5-10-4a 5-10-4b
तेन संमन्त्र्य वेत्स्यामो वधोपायं दुरात्मनः ।	5-10-5a
शल्य उवाच।	5-10-5x
एवमुक्ते मघवता देवाः शर्षिगणास्तदा। शरण्यं शरमं देवं जग्मुर्विष्णुं महाबलम् ।।	5-10-5b 5-10-5c
ऊचुश्च सर्वे देवेशं विष्णुं वृत्रभयार्दिताः। त्रयो लोकास्त्वया क्रान्तास्त्रिभिर्विक्रमणैः पुरा ।।	5-10-6a 5-10-6b
अमृतं चाहृतं विष्णो दैत्याश्च निहता रणे। बलिं बद्ध्वा महादैत्यं शक्रो देवाधिपः कृतः ।।	5-10-7a 5-10-7b
त्वं प्रभुः सर्वदेवानां त्वया सर्वमिदं ततम्। त्वं हि देवो महादेव सर्वलोकनमस्कृतः ।।	5-10-8a 5-10-8b
गतिर्भव त्वं देवानां सेन्द्राणाममरोत्तम। जगद्व्याप्तमिदं सर्वं वृत्रेणासुरसूदन ।।	5-10-9a 5-10-9b
विष्णुरुवाच।	5-10-10x
अवश्यं करणीयं मे भवतां हितमुत्तमम्। तस्मादुपायं वक्ष्यामि यथाऽसौ नभविष्यति ।।	5-10-10a 5-10-10b
गच्छध्वं सर्षिगन्धर्वा यत्रासौ विश्वरूपधृक्। साम तस्य प्रयुञ्जध्वं तत एनं विजेष्यथ ।।	5-10-11a 5-10-11b
भविष्यति जयो देवाः शक्रस्य मम तेजसा । अदृश्यश्च प्रवेक्ष्यामि वज्रे ह्यस्यायुधोत्तमे ।।	5-10-12a 5-10-12b
गच्छध्वमृषिभिः सार्धं गन्धर्वैश्च सुरोत्तमाः । वृत्रस्य सह शक्रेण सन्धिं कुरुत माचिरम् ।।	5-10-13a 5-10-13b
शल्य उवाच।	5-10-14x
एवमुक्ते तु देवेन ऋषयस्त्रिदशास्तथा । ययुः समेत्य सहिताः शक्रं कृत्वा पुरःसरम् ।।	5-10-14a 5-10-14b
समीपमेत्य च यदा सर्व एव महौजसः। तं तेजसा प्रज्वलितं प्रतपन्तं दिशो दश ।।	5-10-15a 5-10-15b
ग्रसन्तमिव लोकांस्त्रीन्सूर्याचन्द्रमसौ यथा। ददृशुस्ते ततो वृत्रं शक्रेण सह देवताः ।।	5-10-16a 5-10-16b
ऋषयोऽथ ततोऽभ्येत्य वृत्रमूचुः प्रियं वचः। व्याप्तं जगदिदं सर्वं तेजसा तव दुर्जय ।।	5-10-17a 5-10-17b
न च शक्नोषि निर्जेषुं वासवं बलिनां वर। युध्यतोश्चापि वां कालो व्यतीतः सुमहानिह ।।	5-10-18a 5-10-18b
पीड्यन्ते च प्रजाः सर्वाः सदेवासुरमानुषाः । सख्यं भवतु ते वृत्र शक्रेण सह नित्यदा ।।	5-10-19a 5-10-19b
अवाप्स्यसि सुखं त्वं च शक्रलोकांश्च शाश्वतान्। ऋषिवाक्यं निशम्याथ वृत्रःस तु महाबलः ।।	5-10-20a 5-10-20b
उवाच तानृषीन्सर्वान्प्रणम्य शिरसाऽसुरः । सर्वे यूयं महाभागा गन्धर्वाश्चैव सर्वशः ।।	5-10-21a 5-10-21b
यद्ब्रूथ तच्छ्रुतं सर्वं ममापि श्रृणुतानघाः। सन्धिः कथं वै भविता मम शक्रस्य चोभयोः । तेजसोर्हि द्वयोर्देवाः सख्यं वै भविता कथम् ।।	5-10-22a 5-10-22b 5-10-22c
ऋषय ऊचुः ।	5-10-23x
सकृत्सतां सङ्गतमीप्सितव्यं ततः परं भविता भव्यमेव। नातिक्रामेत्सत्पुरुषेण सङ्गतं तस्मात्सतां संगतमीप्सितव्यम् ।।	5-10-23a 5-10-23b 5-10-23c 5-10-23d
दृढं सतां सङ्गतं चापि नित्यं ब्रूयाच्चार्थं ह्यर्थकृच्छ्रेषु धीराः । महार्थवत्सत्पुरुषेण सङ्गतं तस्मात्सन्तं न जिघांसेत धीरः ।।	5-10-24a 5-10-24b 5-10-24c 5-10-24d
इन्द्रः सतां संमतश्च निवासश्च महात्मनाम्। सत्यवादी ह्यनिन्द्यश्च धर्मवित्सूक्ष्मनिश्चयः ।।	5-10-25a 5-10-25b
तेन ते सह शक्रेण सन्धिर्भवतु नित्यदा। एवं विश्वासमागच्छ मा ते भूद्बुद्धिरन्यथा ।।	5-10-26a 5-10-26b
शल्य उवाच।	5-10-27x
महर्षिवचनं श्रुत्वा तानुवाच महाद्युतिः। अवश्यं भगवन्तो मे माननीयास्तपस्विनः।।	5-10-27a 5-10-27b
ब्रवीमि यदहं देवास्तत्सर्वं क्रियते यदि। ततः सर्वं करिष्यामि यदूचुर्मां दिवौकसः ।।	5-10-28a 5-10-28b
न शुष्केण न चाद्रेण नाश्मना न च दारुणा । न शस्त्रेण न चास्त्रेण न दिवा न तथा निशि ।।	5-10-29a 5-10-29b
वध्यो भवेयं विप्रेन्द्राः शक्रस्य सह दैवतैः । एवं मे रोचते सन्धिः शक्रेण सह नित्यदा ।।	5-10-30a 5-10-30b
बाढमित्येव ऋषयस्तमूचुर्भरतर्षभ। एवं वृत्ते तु सन्धाने वृत्रः प्रमुदितोऽभवत् ।।	5-10-31a 5-10-31b
` ततः सन्धिं मिथः कृत्वा ऋषयो दीप्ततेजसः। शक्रस्य सह वृत्रेण पुनर्जग्मुर्यथागतम् '।।	5-10-32a 5-10-32b
युक्तः सदाऽभवच्चापि शक्रो हर्षसमन्वितः। वृत्रस्य वधसंयुक्तानुपायानन्वचिन्तयत् ।।	5-10-33a 5-10-33b
` अभिसन्धिर्महेन्द्रस्य सन्धिकर्मणि यः कृतः। ऋषिभिस्त्वीरितं यच्च महेन्द्रस्तदनुस्मरन् ।।'	5-10-34a 5-10-34b
छिद्रान्वेषी समुद्विग्नः सदा वसति देवराट्। स कदाचिन्समुद्रान्ते समपश्यन्महासुरम् ।।	5-10-35a 5-10-35b
सन्ध्याकाल उपावृत्ते मुहूर्ते चातिदारुणे। ततः संचिन्त्य भगवान्वरदानं महात्मनः ।।	5-10-36a 5-10-36b
सन्ध्येयं वर्तते रौद्रा न रात्रिर्दिवसं न च। वृत्रश्चावश्यवध्योऽयं मम सर्वहरो रिपुः ।।	5-10-37a 5-10-37b
यदि वृत्रं न हन्म्यद्य वञ्चयित्वा महासुरम्। महाबलं महाकायं न मे श्रेयो भविष्यति।।	5-10-38a 5-10-38b
एवं संचिन्तयन्नेव शक्रो विष्णुमनुस्मरन्। अथ फेनं तदाऽपश्यत् समुद्रे पर्वतोपमप् ।।	5-10-39a 5-10-39b
नायं युष्को न चाद्रोऽयं न च शस्त्रमिदं तथा। एनं क्षेप्स्यामि वृत्रस्य क्षणादेव नशिष्यति।।	5-10-40a 5-10-40b
सवज्रमथ फेनं तं क्षिप्रं वृत्रे निसृष्टवान्। प्रविश्य फेनं तं विष्णुरथ वृत्रं व्यनाशयत् ।।	5-10-41a 5-10-41b
निहते तु ततो वृत्रे दिशो वितिमिराऽभवन्। प्रववौ च शिवो वायुः प्रजाश्च जहृषुस्तथा ।।	5-10-42a 5-10-42b
ततो देवाः सगन्धर्वा यक्षरक्षोमहोरगाः । ऋषयश्च महेन्द्रं तमस्तुवन्विविधैः स्तवैः ।।	5-10-43a 5-10-43b
नमस्कृतः सर्वभूतैः सर्वभूतान्यसान्त्वयत्। हत्वा शत्रुं प्रहृष्टात्मा वासवः सह दैवतैः ।।	5-10-44a 5-10-44b
विष्णुं त्रिभुवनश्रेष्ठं पूजयामास धर्मवित्। ततो हते महावीर्ये वृत्रे देवभयङ्करे।।	5-10-45a 5-10-45b
अनृतेनाभिभूतोऽभूच्छक्रः परमदुर्मनाः । त्रैशीर्षयाऽभिभूतश्च स पूर्वं ब्रह्महत्यया।।	5-10-46a 5-10-46b
` महादेवस्य भूतैश्च स पुनर्ब्रह्महा इति। आक्रुष्टो निर्भयैर्भूयो व्रीडितो बलवृत्रहा '।।	5-10-47a 5-10-47b
सोऽन्तमाश्रित्य लोकानां नष्टसंज्ञो विचेतनः। न प्राज्ञायत देवेन्द्रस्त्वभिभूतः स्वकर्मभिः ।।	5-10-48a 5-10-48b
प्रतिच्छन्नोऽवसच्चाप्सु चेष्टमान इवोरगः । ततः प्रनष्टे देवेन्द्रे ब्रह्महत्या भयार्दिते।।	5-10-49a 5-10-49b
भूमिः प्रध्वस्तसंकाशा निर्वृक्षा शुष्ककानना । विच्छिन्नस्रोतसो नद्यः सरांस्यनुदकानि च।।	5-10-50a 5-10-50b
संक्षोभश्चापि सत्वानामनावृष्टिकृतोऽभवत्। देवाश्चापि भृशं त्रस्तास्तथा सर्वे महर्षयः ।।	5-10-51a 5-10-51b
अराजकं जगत्सर्वमभिभूतमुपद्रवैः। ततो भीताऽभवन्देवाः को नो राजा भवेदिति ।।	5-10-52a 5-10-52b
दिवि देवर्षयश्चापि देवराजविनाकृताः। न स्म कश्चन देवानां राज्ये वै कुरुते मतिम् ।।	5-10-53a 5-10-53b
।। इति श्रीमन्महाभारते उद्योगपर्वणि सेनोद्योगपर्वणि दशमोऽध्यायः ।।

5-10-4 क्षयं गृहम् ।। 4 ।।

उद्योगपर्व-009

पुटाग्रे अल्लिखितम्।

उद्योगपर्व-011