महाभारतम्-05-उद्योगपर्व-069
| ← उद्योगपर्व-068 | महाभारतम् पञ्चमपर्व महाभारतम्-05-उद्योगपर्व-069 वेदव्यासः |
उद्योगपर्व-070 → |
| महाभारतस्य पर्वाणि |
|---|
सञ्जयेन धृतराष्ट्रंप्रति वासुदेवादिभगवन्नामनिर्वचनम् ।। 1 ।। तथा सन्ध्यर्थं श्रीकृष्णागमनकथनम् ।। 2 ।।
धृतराष्ट्र उवाच। | 5-69-1x |
भूयो मे पुण्डरीकाक्षं सञ्जयाचक्ष्व पृच्छतः। | 5-69-1a 5-69-1b |
सञ्जय उवाच। | 5-69-2x |
श्रुतं मे वासुदेवस्य नामनिर्वचनं शुभम्। | 5-69-2a 5-69-2b |
वसनात्सर्वभूतानां वसुत्वाद्देवयोनितः। | 5-69-3a 5-69-3b |
मौनाद्ध्यानाच्च योगाच्च विद्दि भारत माधवम्। | 5-69-4a 5-69-4b |
कृषिर्भूवाचकः शब्दो गश्च निर्वृतिवाचकः। | 5-69-5a 5-69-5b |
पुण्डरीकं परं धाम नित्यमक्षयमव्ययम् । | 5-69-6a 5-69-6b |
यतः सत्वं न च्यवते यच्च यत्वान्न हीयते। | 5-69-7a 5-69-7b |
न जायते जनित्राऽयमजस्तस्मादनीकजित् । | 5-69-8a 5-69-8b |
हर्षात्सुखात्सुखैश्वर्याद्धृषीकेशत्वमश्रुते । | 5-69-9a 5-69-9b |
अघो न क्षीयते जातु यस्मात्तस्मादधोक्षजः। | 5-69-10a 5-69-10b |
पूरणात्सदनाच्चापि ततोऽसौपुरुषोत्तमः। | 5-69-11a 5-69-11b 5-69-11c |
सत्ये प्रतिष्ठितः कृष्णः सत्यमत्र प्रतिष्ठितम्। | 5-69-12a 5-69-12b |
विष्णुर्विक्रमणाद्देवो जयनाञ्जिष्णुरुच्यते। | 5-69-13a 5-69-13b |
अतत्त्वं कुरुते तत्त्वं तेन मोहयते प्रजाः ।। | 5-69-14a |
एवंविधो धर्मनित्यो भगवान्मधुसूदनः । | 5-69-15a 5-69-15b |
।। इति श्रीमन्महाभारते उद्योगपर्वणि |
[सम्पाद्यताम्]
5-69-2 यावदभिजाने तावत्। वदामीति शेषः। वस्तुतस्तु सः अप्रमेयः ।। 5-69-3 वसत्यस्मिन् भुवनमिति वासुः दीर्घश्छान्दसः । स चासौ देवश्च वासुदेवः । बृहत्त्वाद्व्यापकत्वात् वेवेष्टि व्याप्नोति सर्वमिति विष्णुः। वृषत्वादिष्णुरपच्यते इति खo पाठः। वृषत्वात् अभीष्टसेन्नकत्वात् इति रत्नगर्भः ।। 5-69-4 मौनं मुनेः कर्म मननं। मौनं च ध्यानं च ताभ्यां विषयतया युक्तो माधवः। सर्वतत्तवानि पृथिव्यादयो विषयाः। तेच सुखसाधनतया मधुशब्देनोक्ताः। तेषां लयात् संहर्तृत्वात् मधुहा मधुसूदनश्चेति नामद्वयम् ।। 5-69-5 कृषिरितिशब्दो भूवाचकः कृष्यते सस्यार्थमिति व्युत्पत्त्या। भूमिलोकस्थाप्राणिसुखस्य यो भाव उत्पादनं तत्कर्तृत्वात्कृष्णो भवति ।। 5-69-6 पुण्डरीकं हृदयकमलं धाम वासस्थानं तत्र सन्नपि अक्षो न क्षीयते हन्यते वेति पुण्डरीकाक्षः। तथाच श्रुतिर्नाच जरयैतज्जीर्यंति न वधेनास्य हन्यत इति हृत्पद्म। दोषैर्जरानाशादिभिः परमात्मनोऽस्पृष्टत्वमाह। दस्युत्रासात् जनं दस्युजनं अर्दयति पीडयतीति जनार्दन इत्यर्थः ।। 5-69-7 सत्त्वं बलं। आर्षं वेदस्तेन भातीत्यार्षभ औपनिषदः पुरुषः। उपनिषद्वेद्यत्वाद्योगात् वृषभेक्षणः। तथाचायं योगः वृषं धर्मं भासयतीति वृषभो वेदस्तदेव ईक्षणं चक्षुरिव ज्ञापकं यस्य सः वृषभेक्षण इति ।। 5-69-8 जनित्रा पित्रा न जायत इत्यजः। अनीकजित्सेनाजित् कृष्णः। देवानां स्वप्रकाशत्वात्। ऋगतावित्यस्मादुत्पूर्वात् अप्। उत् उत्कर्षेण ऋच्छति प्रकाशत इति उदरः। दमोस्यास्तीति दामः दामश्चासावुदरश्चेति दामोदरः ।। 5-69-9 हर्षात् हृषिः सुखात्कं सुखैर्श्वर्यादीशः। महीति च्छान्दसं रोदस्योर्नाम। मह्यौ बाह्योर्यस्य स तथा। ईकाराकारश्छान्दसः ।। 5-69-10 जातुशब्दार्थे जकारः ।। 5-69-11 पुरयतीति पुरुः । सीदन्त्यस्मिन्निति सः तस्मात्पुरुषः स चासावुत्तमश्च पुरुषोत्तमः । असतःक कारणस्म सतः कार्यस्य प्रभवाप्ययात् उत्पत्तिप्रलयस्थानचात् सर्वशब्दस्तत्प्रभवाप्ययहेतावुपचारात्प्रवर्तते ।। 5-69-12 सत्ये धर्मे ।। 5-69-13 विशेषेण क्रमणात् व्यापनान्। एवं जयतीति जिष्णुः शाश्वतत्वात् शश्वद्भवत्वात्। गवामिन्द्रियाणां वेदनात् प्रकाशात् गोविन्दः ।। 5-69-15 धर्मे नित्यं सन्निधानात् धर्मनित्यः आगन्ता आगमिष्यति। आनृशंस्यमहिंसा कुरुपाण्डवयोः तदर्थम् ।।
| उद्योगपर्व-068 | पुटाग्रे अल्लिखितम्। | उद्योगपर्व-070 |