महाभारतम्-05-उद्योगपर्व-016

by वेदव्यासः

← उद्योगपर्व-015

महाभारतम् पञ्चमपर्व महाभारतम्-05-उद्योगपर्व-016 वेदव्यासः

उद्योगपर्व-017 →

बृहस्पतिना ब्राह्ममन्त्रसंवर्धितेनाग्निना पद्मनालस्येन्द्रं दृष्ट्वा बृहस्पतये तन्निवेदनम् ।। 1 ।। बृहस्पतिना तत्र गत्वा इन्द्रे स्तूयमाने कुबेरादीनां तत्रागमनम् ।। 2 ।। इन्द्रेण नहुषजये साहाय्यायाग्नेर्भागदानपूर्वकं कुबेरादीनां तत्ताद्दिगाधिपत्येऽभिषेचनम् ।। 3 ।।

महाभारतम्/उद्योगपर्व

1. 001
2. 002
3. 003
4. 004
5. 005
6. 006
7. 007
8. 008
9. 009
10. 010
11. 011
12. 012
13. 013
14. 014
15. 015
16. 016
17. 017
18. 018
19. 019
20. 020
21. 021
22. 022
23. 023
24. 024
25. 025
26. 026
27. 027
28. 028
29. 029
30. 030
31. 031
32. 032
33. 033
34. 034
35. 035
36. 036
37. 037
38. 038
39. 039
40. 040
41. 041
42. 042
43. 043
44. 044
45. 045
46. 046
47. 047
48. 048
49. 049
50. 050
51. 051
52. 052
53. 053
54. 054
55. 055
56. 056
57. 057
58. 058
59. 059
60. 060
61. 061
62. 062
63. 063
64. 064
65. 065
66. 066
67. 067
68. 068
69. 069
70. 070
71. 071
72. 072
73. 073
74. 074
75. 075
76. 076
77. 077
78. 078
79. 079
80. 080
81. 081
82. 082
83. 083
84. 084
85. 085
86. 086
87. 087
88. 088
89. 089
90. 090
91. 091
92. 092
93. 093
94. 094
95. 095
96. 096
97. 097
98. 098
99. 099
100. 100
101. 101
102. 102
103. 103
104. 104
105. 105
106. 106
107. 107
108. 108
109. 109
110. 110
111. 111
112. 112
113. 113
114. 114
115. 115
116. 116
117. 117
118. 118
119. 119
120. 120
121. 121
122. 122
123. 123
124. 124
125. 125
126. 126
127. 127
128. 128
129. 129
130. 130
131. 131
132. 132
133. 133
134. 134
135. 135
136. 136
137. 137
138. 138
139. 139
140. 140
141. 141
142. 142
143. 143
144. 144
145. 145
146. 146
147. 147
148. 148
149. 149
150. 150
151. 151
152. 152
153. 153
154. 154
155. 155
156. 156
157. 157
158. 158
159. 159
160. 160
161. 161
162. 162
163. 163
164. 164
165. 165
166. 166
167. 167
168. 168
169. 169
170. 170
171. 171
172. 172
173. 173
174. 174
175. 175
176. 176
177. 177
178. 178
179. 179
180. 180
181. 181
182. 182
183. 183
184. 184
185. 185
186. 186
187. 187
188. 188
189. 189
190. 190
191. 191
192. 192
193. 193
194. 194
195. 195
196. 196

बृहस्पतिरुवाच।	5-16-1x
त्वमग्रे सर्वदेवानां मुखं त्वमसि हव्यवाट्। त्वमन्तः सर्वभूतानां गूढश्चरसि साक्षिवत्।।	5-16-1a 5-16-1b
त्वामाहुरेकं कवयस्त्वामाहुस्त्रिविधं पुनः। त्वया त्यक्तं जगच्चेदं सद्यो नश्येद्धुताशन ।।	5-16-2a 5-16-2b
कृत्वा तुभ्यं नमो विप्राः स्वकर्मविजितां गतिम्। गच्छन्ति सह पत्नीभिः सुतैरपि च शाश्वतीम् ।।	5-16-3a 5-16-3b
त्वमेवाग्ने हव्यवाहस्त्वमेव परमं हविः। यजन्ति सत्रैस्त्वामेव यज्ञैश्च परमाध्वरैः ।।	5-16-4a 5-16-4b
सृष्ट्वा लोकांस्त्रीमिमान्हव्यवाह प्राप्ते काले पचसि पुनः समिद्धः । त्वं सर्वस्य भुवनस्य प्रसूति- स्त्वमेवाग्रे भवसि पुनः प्रतिष्ठा ।।	5-16-5a 5-16-5b 5-16-5c 5-16-5d
त्वामग्ने जलदानाहुर्विद्युतश्च मनीषिणः। वहन्ति सर्वभूतानि त्वत्तो निष्क्रम्य हेतयः ।।	5-16-6a 5-16-6b
त्वय्यापो निहिताः सर्वास्त्वयि सर्वमिदं जगत्। न तेऽस्त्यविदितं किचित्रिषु लोकेषु पावक ।।	5-16-7a 5-16-7b
स्वयोर्नि भजते सर्वो विशस्वापोऽविशङ्कितः। अहं त्वां वर्धयिष्यामि ब्राह्मैर्मन्त्रैः सनातनैः ।।	5-16-8a 5-16-8b
एवं स्तुतो हव्यवाट् स भगवान्कविरुत्तमः । बृहस्पतिमथोवाच प्रीतिमान्वाक्यमुत्तमम्। दर्शयिष्यामि ते शक्रं सत्यमेतद्ब्रवीमि ते।।	5-16-9a 5-16-9b 5-16-9c
शल्य उवाच।	5-16-10x
प्रविष्यापस्ततो वह्निः ससमुद्राः सपल्वलाः। आससाद सरस्तच्च गूढो यत्र शतक्रतुः ।।	5-16-10a 5-16-10b
अथ तत्रापि पद्मानि विचिन्वन्भरतर्षभ । अपश्यत्स तु देवेन्द्रं बिसमध्यगतं तदा ।।	5-16-11a 5-16-11b
आगत्य च ततस्तूर्णं तमाचष्ट बृहस्पतेः। अणुमात्रेण वपुषा पद्मतन्त्वाश्रितं प्रभुम् ।।	5-16-12a 5-16-12b
गत्वा देवर्षिगन्धर्वैः सहितोऽथ बृहस्पतिः । पुराणैः कर्मभिर्देवं तुष्टाव बलसूदनम् ।।	5-16-13a 5-16-13b
महाऽसुरो हतः शक्र नमुचिर्दारुणस्त्वया । शम्बरश्च बलश्चैव तथोभौ घोरविक्रमौ ।।	5-16-14a 5-16-14b
शतक्रतो विवर्धस्व सर्वाञ्शत्रून्निषूदय । उत्तिष्ठ शक्र संपश्य देवर्षीश्च समागतान् ।।	5-16-15a 5-16-15b
महेन्द्र दानवान्हत्वा लोकास्त्रातास्त्वया विभो। अपां फेनं समासाद्य विष्णुतेजोतिबृंहितम्। त्वया वृत्रो हतः पूर्वं देवराज जगत्पते ।।	5-16-16a 5-16-16b 5-16-16c
त्वं सर्वभूतेषु शरण्य ईड्य- स्त्वया समं विद्यते नेह भूतम्। त्वया धार्यन्ते सर्वभूतानि शक्र त्वं देवानां महिमानं चकर्थ ।।	5-16-17a 5-16-17b 5-16-17c 5-16-17d
पाहि सर्वांश्च लोकांश्च महेन्द्र बलमाप्नुहि । एवं संस्तूयमानश्च सोऽवर्धत शनैः शनैः ।।	5-16-18a 5-16-18b
स्वं चैव वपुरास्थाय बभूव स बलान्वितः। अब्रवीच्च गुरं देवो बृहस्पतिमवस्थितम् ।।	5-16-19a 5-16-19b
किं कार्यमवशिष्टं वो हतस्त्वाष्ट्रो महासुरः । वृत्रश्च सुमहाकायो यो वै लोकाननाशयत् ।।	5-16-20a 5-16-20b
बृहस्पतिरुवाच।	5-16-21x
मानुषो नहुषो राजा देवर्षिगणतेजसा। देवराज्यमनुप्राप्तः सर्वान्नो बाधते भृशम् ।।	5-16-21a 5-16-21b
इन्द्र उवाच।	5-16-22x
कथं च नहुषो राज्यं देवानां प्राप दुर्लभम्। तपसा केन वा युक्तः किंवीर्यो वा बृहस्पते । ` तत्सर्वं कथय त्वं मे यथेन्द्रत्वमुपेयिवान् ।।	5-16-22a 5-16-22b 5-16-22c
बृहस्पतिरुवाच।	5-16-23x
त्वयि प्रनष्टे देवेश विश्वं प्रव्यथितं जगत्। परस्परभयोद्विग्नं बभूवार्तमराजकम् ।।	5-16-23a 5-16-23b
ततो देवैः सगन्धर्वैः सर्षिसङ्घैः सपावकैः । मानुषो नहुषो राजा देवराज्येऽभिषेचितः ।।	5-16-24a 5-16-24b
देवा भीताः शक्रमकामयन्त त्वया त्यक्तं महदैन्द्रं पदं तत्। तदा देवाः पितरोऽथर्षयश्च गन्धर्वमुख्याश्च समेत्य सर्वे ।।	5-16-25a 5-16-25b 5-16-25c 5-16-25d
गत्वाऽब्रुवन्नहुषं तत्र शक्र त्वं नो राजा भव भुवनस्य गोप्ता। तानब्रवीन्नहुषो नास्मि शक्त आप्यायध्वं तपसा तेजसा माम् ।।	5-16-26a 5-16-26b 5-16-26c 5-16-26d
एवमुक्तैर्वर्द्धितश्चापि देवै राजाऽभवन्नहुषो घोरवीर्यः। त्रैलोक्ये च प्राप्य राज्यं महर्षी- न्कृत्वा वाहान्याति लोकान्दुरात्मा ।।	5-16-27a 5-16-27b 5-16-27c 5-16-27d
तेजोहरं दृष्टिविषं सुघोरं मा त्वं पश्येर्नहुषं वै कदाचित्। देवाश्च सर्वे नहुषं भृशार्ता न पश्यन्ते गूढरूपाश्चरन्तः ।।	5-16-28a 5-16-28b 5-16-28c 5-16-28d
शल्य उवाच।	5-16-29x
एवं वदत्यङ्गिरसां वरिष्ठे बृहस्पतौ लोकपालः कुबेरः। वैवस्वतश्चैव यमः पुराणो दवेश्च सोमो वरुणश्चाजगाम।।	5-16-29a 5-16-29b 5-16-29c 5-16-29d
ते वै समागम्य महेन्द्रमूचु- र्दिष्ट्या त्वाष्ट्रो निहतश्चैव वृत्रः। दिष्ट्या च त्वां कुशलिनमक्षतं च पश्यामो वै निहतारिं च शक्र ।।	5-16-30a 5-16-30b 5-16-30c 5-16-30d
स तान्यथावच्च हि लोकपाला- न्समेत्स वै प्रीतमना महेन्द्रः। उवाच चैनान्प्रतिभाष्य शक्रः संचोदयिष्यन्नहुषस्यान्तरेण ।।	5-16-31a 5-16-31b 5-16-31c 5-16-31d
राजा देवानां नहुषो घोररूप- स्तत्र साह्यं दीयतां मे भवद्भिः । ते चाब्रुवन्नहुषो घोररूपो दृष्टीविषस्तस्य बिभीम ईश ।।	5-16-32a 5-16-32b 5-16-32c 5-16-32d
त्वं चेद्राजानं नहुषं पराजये- स्ततो वयं भागमर्हाम शक्र। इन्द्रोऽब्रवीद्भवतु भवानपां पति- र्यमः कुबेरश्च मयाभिषेकम् ।।	5-16-33a 5-16-33b 5-16-33c 5-16-33d
चेन्द्राग्न्योर्वै भाग एको महाक्रतौ ।।	5-16-34f
शल्य उवाच।	5-16-35x
एवं संचिन्त्य भगवान्महेन्द्रः पाकशासनः। कुबेरं सर्वयक्षाणां धनानां च प्रभुं तथा ।।	5-16-35a 5-16-35b
वैवस्वतं पितॄणां च वरुणं चाप्यपां तथा। आधिपत्यं ददौ शक्रः सत्कृत्य वरदस्तथा ।।	5-16-36a 5-16-36b
।। इति श्रीमन्महाभारते उद्योगपर्वणि सेनोद्योगपर्वणि षोडशोऽध्यायः ।।

5-16-6 हेतयः ज्वालाः ।। 5-16-31 नहुषस्यान्तरेण अन्तरं भेदः। बुद्धिभेदार्थमित्यर्थः ।।

उद्योगपर्व-015

पुटाग्रे अल्लिखितम्।

उद्योगपर्व-017