महाभारतम्-06-भीष्मपर्व-106
| ← भीष्मपर्व-105 | महाभारतम् षष्ठपर्व महाभारतम्-06-भीष्मपर्व-106 वेदव्यासः |
भीष्मपर्व-107 → |
|
भीष्मपराक्रमममृष्यता कृष्णेन रथादवरुह्य तद्वधायाभियानम् ।। 1 ।। अर्जुनेन पश्चादनुधाव्य निवर्तितस्य कृष्णस्य तेन सह पुना रथारोहणम् ।। 2 ।।
| सञ्जय उवाच। | 6-106-1x |
|
ततः पिता तव क्रुद्धो निशितैः सायकोत्तमैः। आजघान रणे पार्थान्सहसेनान्समन्ततः ।। | 6-106-1a 6-106-1b |
|
भीमं द्वादशभिर्विद्ध्वा सात्यकिं नवभिः शरैः । नकुलं च त्रिभिर्विद्ध्वा सहदेवं च सप्तभिः ।। | 6-106-2a 6-106-2b |
|
युधिष्ठिरं द्वादशभिर्बाह्वोरुरसि चार्पयत्। धृष्टद्युम्नं ततो विद्ध्वा ननाद सुमहाबलः ।। | 6-106-3a 6-106-3b |
|
तं द्वादशाख्यैर्नकुलो माधवश्च त्रिभिः शरैः । धृष्टद्युम्नश्च सप्तत्या भीमसेनश्च सप्तभिः । युधिष्ठिरो द्वादशभिः प्रत्यविध्यत्पितामहम् ।। | 6-106-4a 6-106-4b 6-106-4c |
|
द्रोणस्तु सात्यकिं विद्ध्वा भीमसेनमविध्यत । एकैकं पञ्चभिर्बाणैर्यमदण्डोपमैः शितैः ।। | 6-106-5a 6-106-5b |
|
तौ च तं प्रत्यविध्येतां त्रिभिस्त्रिभिरजिह्मगैः । तोत्रैरिव महानागं द्रोणं ब्राह्मणपुङ्गवम् ।। | 6-106-6a 6-106-6b |
|
सौवीरा कितवाः प्राच्याः प्रतीच्योदीच्यमालवाः । अभीषाहाः शूरसेनाः शिबयोऽथ वसातयः। संग्रमे नाजहुर्भीष्मं वध्यमानाः शितैः शरैः ।। | 6-106-7a 6-106-7b 6-106-7c |
|
तथैवान्ये महीपाला नानादेशसमागताः । पाण्डवानभ्यवर्तन्त विविधायुधपाणयः । तथैव पाण्डवा राजन्परिवव्रुः पितामहम् ।। | 6-106-8a 6-106-8b 6-106-8c |
|
स समन्तात्परिवृतो रथौघैरपराजितः । गहनेऽग्निरिवोत्सृष्टः प्रजज्वाल दहन्परान् ।। | 6-106-9a 6-106-9b |
|
रथाग्न्यगारश्चापार्चिरसिशक्तिगजेन्धनः । शरस्फुलिङ्गो भीष्माग्निर्ददाह क्षत्रियर्षभान् ।। | 6-106-10a 6-106-10b |
|
` यथा हि सुमहानग्निः कक्षे चरसि सानिलः ।' तथा भीष्मो महाराज दिव्यमस्त्रमुदीरयन् ।। | 6-106-11a 6-106-11b |
|
सुवर्णपुङ्खैरिषुभिर्गार्ध्रपक्षैः सुतेजनैः । कर्णिनालीकनाराचैश्छादयामास तद्बलम् ।। | 6-106-12a 6-106-12b |
|
अपातयद्ध्वजांश्चैव रथिनश्च शितैः शरैः । मुण्डतालवनानीव चकार स रथव्रजान् ।। | 6-106-13a 6-106-13b |
|
निर्मनुष्यान्रथान्राजन्गजानश्वांश्च संयुगे। अकरोत्स महाबाहुः सर्वशस्त्रभृतां वरः ।। | 6-106-14a 6-106-14b |
|
तस्य ज्यातलनिर्घोषं विस्फूर्जितमिवाशनेः। निशम्य सर्वभूतानि समकम्पन्त भारत ।। | 6-106-15a 6-106-15b |
|
अमोघा ह्यपत्नबाणाः पितुस्ते भरतर्षभ। नासज्जन्त तनुत्रेषु भीष्मचापच्युताः शराः ।। | 6-106-16a 6-106-16b |
|
हतवीरान्रथान्राजन्संयुक्ताञ्जवनैर्हयैः । अपश्याम महाराज ह्रियमाणान्रणाजिरे ।। | 6-106-17a 6-106-17b |
|
चेदिकाशिकरूषाणां सहस्राणि चतुर्दश । महारथाः समाख्याताः कलपुत्रास्तनुत्यजः । अपरावर्तिनः सर्वे सुवर्णविकृतध्वजाः।। | 6-106-18a 6-106-18b 6-106-18c |
|
संग्रामे भीष्ममासाद्य व्यादितास्यमिवान्तकम्। निमग्नाः परलोकाय सवाजिरथकुञ्जराः ।। | 6-106-19a 6-106-19b |
|
भग्नाक्षोपस्करान्कांश्चिद्भग्नचक्रांश्च भारत। अपश्याम महाराज शतशोऽथ सहस्रशः ।। | 6-106-20a 6-106-20b |
|
सवरूथै रथैर्भग्नै रथिभिश्च निपातितैः । शरैः सुकवचैश्छिन्नैः पट्टसैश्च विशांपते ।। | 6-106-21a 6-106-21b |
|
गदाभिर्भिण्डिपालैश्च निशितैश्च शिलीमुखैः । अनुकर्षैरुपासङ्गैश्चक्रैर्भग्नैश्च मारिष ।। | 6-106-22a 6-106-22b |
|
बाहुभिः कार्मुकैः खङ्गैः शिरोभिश्च सकुण्डलैः। तलत्रैरङ्गुलित्रैश्च ध्वजैश्च विनिपातितैः। चापैश्च बहुधा च्छिन्नैः समास्तीर्यत मेदिनी ।। | 6-106-23a 6-106-23b 6-106-23c |
|
गजारोहा गजान्राजन्हयांश्च हयसादिनः । अभिपेतुर्द्रुतं तत्र शतशोऽथ सहस्रशः ।। | 6-106-24a 6-106-24b |
|
यतमानाश्च ते वीरा द्रवमाणान्महारथान्। नाशक्नुवन्वारयितुं भीष्मबाणप्रपीडितान् ।। | 6-106-25a 6-106-25b |
|
महेन्द्रसमवीर्येण वध्यमाना महाचमूः । अभज्यत महाराज न च द्वौ समधावताम् ।। | 6-106-26a 6-106-26b |
|
आविद्धरथनागाश्वं पतितध्वजसंकुलम् । अनीकं पाण्डुपुत्राणां हाहाभूतमचेतनम् ।। | 6-106-27a 6-106-27b |
|
जघानात्र पिता पुत्रं पुत्रश्च पितरं तथ। प्रियं सखाय चाक्रन्दे सखा दैवबलात्कृतः ।। | 6-106-28a 6-106-28b |
|
विमुच्य कवचानन्ये पाण्डुपुत्रस्य सैनिकाः । प्रकीर्य केशान्धावन्तः प्रत्यदृश्यन्त सर्वशः ।। | 6-106-29a 6-106-29b |
|
तद्गोकुलमिवोद्भ्रान्तमुद्भान्तरथकूबरम् । ददृशे पाण्डुपुत्रस्य सैन्यमार्तस्वरं तदा ।। | 6-106-30a 6-106-30b |
|
प्रभज्यमानं सैन्यं तु दृष्ट्वा यादवनन्दनः । उवाच पार्थं बीभत्सुं निगृह्य रथमुत्तमम् ।। | 6-106-31a 6-106-31b |
| श्रीभगवानुवाच। | 6-106-32x |
|
अयं स कालः संप्राप्तः पार्थ यः काङ्क्षितस्तव। प्रहरास्मै नरव्याघ्र भीष्मायाहवशोभिने ।। | 6-106-32a 6-106-32b |
|
यत्पुरा कथितं वीर त्वया राज्ञां समागमे। विराटनगरे तात सञ्जयस्य समीपतः ।। | 6-106-33a 6-106-33b |
|
भीष्मद्रोणमुखान्सर्वान्धार्तराष्ट्रस्य सैनिकान् । सानुबन्धान्हनिष्यामि ये मां योत्स्यन्ति सङ्गरे ।। | 6-106-34a 6-106-34b |
|
इति तत्कुरु कौन्तेय सत्यं वाक्यमरिन्दम। क्षत्रधर्ममनुस्मृत्य युध्यस्व विगतज्वरः ।। | 6-106-35a 6-106-35b |
| सञ्जय उवाच। | 6-106-36x |
|
इत्युक्तो वासुदेवेन तिर्यग्दृष्टिरधोमुखः। अकाम इव बीभत्सुरिदं वचनमब्रवीत् ।। | 6-106-36a 6-106-36b |
|
अवध्यानां वधं कृत्वा राज्यं वा नरकोत्तरम् । दुःखानि वनवासे वा किं नु मे सुकृतं भवेत् ।। | 6-106-37a 6-106-37b |
|
चोदयाश्वान्यतो भीष्मः करिष्ये वचनं तव। पातयिष्यामि दुर्धर्षं भीष्मं कुरुपितामहम् ।। | 6-106-38a 6-106-38b |
| सञ्जय उवाच। | 6-106-39x |
|
स चाश्वान्रजतप्रख्यांश्चोदयामास माधवः। यतो भीष्मस्ततो राजन्दुष्प्रेक्ष्यो रश्मिवानिव । | 6-106-39a 6-106-39b |
|
ततस्तत्पुनरावृत्तं युधिष्ठिरबलं महत्। दृष्ट्वा पार्थं महाबाहुं भीष्मायोद्यतमाहवे ।। | 6-106-40a 6-106-40b |
|
ततो भीष्मः कुरुश्रेष्ठः सिंहवद्विनदन्मुहुः । धनंजयरथं शीघ्रं शरवर्षैरवाकिरत् ।। | 6-106-41a 6-106-41b |
|
क्षणेन स रथस्तस्य सहयः सहसारथिः । शरवर्षेण महता न प्राज्ञायत भारत ।। | 6-106-42a 6-106-42b |
|
वासुदेवस्त्वसंभ्रान्तो धैर्यमास्थाय सत्वरः । चोदयामास तानश्वान्विनुन्नान्भीष्मसायकैः ।। | 6-106-43a 6-106-43b |
|
ततः पार्थो धनुर्गृह्य दिव्यं जलदनिःस्वनम् । पातयामास भीष्मस्य धनुश्छित्त्वा शितैः शरैः ।। | 6-106-44a 6-106-44b |
|
स च्छिन्नधन्वा कौरव्यः पुनरन्यन्महद्धनुः । निमेषान्तरमात्रेण सज्यं चक्रे पिता तव ।। | 6-106-45a 6-106-45b |
|
चकर्ष च ततो दोर्भ्यां धनुर्जलदनिःस्वनम् । अथास्य तदपि क्रुद्धश्चिच्छेद धनुरर्जुनः । तस्य तत्पूजयामास लाघवं शन्तनोः सुतः ।। | 6-106-46a 6-106-46b 6-106-46c |
|
गाङ्गेयस्त्वब्रवीत्पार्थं धन्विश्रेष्ठमरिंदम। साधुसाधु महाबाहो साधु कुन्तीसुतेति च ।। | 6-106-47a 6-106-47b |
|
समाभाष्यैवमपरं प्रगृह्य रुचिरं धनुः। मुमोच समरे भीष्मः शरान्पार्थरथं प्रति ।। | 6-106-48a 6-106-48b |
|
अदर्शयद्वसुदेवो हययाने परं बलम्। मोघान्कुर्वञ्शरांस्तस्य मण्डलानि निदर्शयन् ।। | 6-106-49a 6-106-49b |
|
शुशुभाते नरव्याघ्रौ तौ भीष्मशरविक्षतौ । गोवृषाविव संरब्धौ विषाणोल्लिखिताङ्कितौ ।। | 6-106-50a 6-106-50b |
|
वासुदेवस्तु संप्रेक्ष्य पार्थस्य मृदुयुद्धताम् । भीष्मं च शरवर्षाणि सृजन्तमनिशं युधि ।। | 6-106-51a 6-106-51b |
|
प्रतपन्तमिवादित्यं मध्यमासाद्य सेनयोः । वरान्वरान्विनिघ्नन्तं पाण्डुपुत्रस्य सैनिकान् ।। | 6-106-52a 6-106-52b |
|
युगान्तमिव कुर्वाणं भीष्मं यौधिष्ठिरे बले । नामृष्यत महाबाहुर्माधवः परवीरहा ।। | 6-106-53a 6-106-53b |
|
उत्सृज्य रजतप्रख्यान्हयान्पार्थस्य मारिष । वासुदेवस्ततो योगी प्रचस्कन्द महारथात् ।। | 6-106-54a 6-106-54b |
|
अभिदुद्राव भीष्मं स भुजप्रहरणो बली। प्रतोदपाणिस्तेजस्वी सिंहवद्विनदन्मुहुः ।। | 6-106-55a 6-106-55b |
|
दारयन्निव पद्भ्यां स जगतीं जगदीश्वरः । क्रोधताम्रेक्षणः कृष्णो जिघांसुरमितद्युतिः ।। | 6-106-56a 6-106-56b |
|
ग्रसन्निव च तेजांसि तावकानां महाहवे । दृष्ट्वा माधवमाक्रन्दे भीष्मायोद्यतमन्तिके ।। | 6-106-57a 6-106-57b |
|
हतो भीष्मो हतो भीष्म इति तत्रस्म सैनिकाः । क्रोशन्तः प्राद्रवन्सर्वे वासुदेवभयातुराः ।। | 6-106-58a 6-106-58b |
|
पीतकौशेयसंवीतो मणिश्यामो जनार्दनः । शुशुभे विद्रवन्भीष्मं विद्युन्माली यथाम्बुदः ।। | 6-106-59a 6-106-59b |
|
स सिंह इव मातङ्गं यथर्षभ इवर्षभम् । अभिदुद्राव वेगेन विनदन्यादवर्षभः ।। | 6-106-60a 6-106-60b |
|
तमापतन्तं संप्रेक्ष्य पुण्डरीकाक्षमाहवे। असंभ्रमं रणे भीष्मो विचकर्ष महद्धनुः । उवाच चैव गोविन्दमसंभ्रान्तेन चेतसा ।। | 6-106-61a 6-106-61b 6-106-61c |
|
एह्येहि पुण्डरीकाक्ष देवदेव नमोस्तु ते । मामद्य सात्वतश्रेष्ठ तापयस्त महाहवे ।। | 6-106-62a 6-106-62b |
|
त्वया हि देव संग्रामे हतस्यापि ममानघ । श्रेय एव परं कृष्ण लोके भवति सर्वतः ।। | 6-106-63a 6-106-63b |
|
संभावितोऽस्मि गोविन्द त्रैलोक्येनाद्य संयुगे। प्रहरस्व यथेष्टं वै दासोऽस्मि तव चानघ ।। | 6-106-64a 6-106-64b |
| सञ्जय उवाच। | 6-106-65x |
|
अन्वगेव ततः पार्थः समभिद्रुत्य केशवम् । निजग्राह महाबाहुर्बाहुभ्यां परिगृह्य वै ।। | 6-106-65a 6-106-65b |
|
निगृह्यमाणः पार्थेन कृष्णो राजीवलोचनः । जगामैवैनमादाय वेगेन पुरुषोत्तमः ।। | 6-106-66a 6-106-66b |
|
पार्थस्तु विष्टभ्य बलाच्चरणौ परवीरहा । निजग्राह हृषीकेशं कथंचिद्दशमे पदे ।। | 6-106-67a 6-106-67b |
|
तत एवमुवाचार्तः क्रोधपर्याकुलेक्षणम् । निःश्वसन्तं यथा नागमर्जुनः प्रणयात्सखा ।। | 6-106-68a 6-106-68b |
|
निवर्तस्व महाबाहो नानृतं कर्तुमर्हसि । यत्त्वया कथितं पूर्वं न योत्स्यामीति केशव ।। | 6-106-69a 6-106-69b |
|
मिथ्यावादीति लोकास्त्वां कथयिष्यन्ति माधव । ममैष भारः सर्वो हि हनिष्यामि पितामहम् ।। | 6-106-70a 6-106-70b |
|
शपे केशव शस्त्रेण सत्येन सुकृतेन च। अन्तं यथा गमिष्यामि शत्रूणां शत्रुसूदन ।। | 6-106-71a 6-106-71b |
|
अद्यैव पश्य दुर्धर्षं पात्यमानं महारथम् । तारापतिमिवापूर्णमन्तकाले यदृच्छया ।। | 6-106-72a 6-106-72b |
|
माधवस्तु वचः श्रुत्वा फल्गुनस्य महात्मनः। `अभवत्परमप्रीतो दृष्ट्वा पार्थस्य विक्रमम्'। न किंचिदुक्त्वा सक्रोध आरुरोह रथं पुनः ।। | 6-106-73a 6-106-73b 6-106-73c |
|
तौ रथस्थौ नरव्याघ्रौ भीष्मः शान्तनवः पुनः। ववर्ष शरवर्षेण मेघो वृष्ट्या यथाऽचलौ ।। | 6-106-74a 6-106-74b |
|
प्राणानादत्त योधानां पिता देवव्रतस्तव। गभस्तिभिरिवादित्यस्तेजांसि शिशिरात्यये ।। | 6-106-75a 6-106-75b |
|
यथा कुरूणां सैन्यानि बभञ्जुर्युधि पाण्डवाः । तथा पाण्डवसैन्यानि बभञ्ज युधि ते पिता ।। | 6-106-76a 6-106-76b |
|
हतविद्रुतसैन्यास्तु निरुत्साहा विचेतसः । निरीक्षितुं न शेकुस्ते भीष्ममप्रतिमं रणे ।। | 6-106-77a 6-106-77b |
|
मध्यं गतमिवादित्यं प्रतपन्तं स्वतेजसा । ते वध्यमाना भीष्मेण शतशोऽथ सहस्रशः ।। | 6-106-78a 6-106-78b |
|
कुर्वाणं समरे कर्माण्यतिमानुषविक्रमम्। वीक्षांचक्रुर्महाराज पाण्डवा भयपीडिताः ।। | 6-106-79a 6-106-79b |
|
तथा पाण्डवसैन्यानि द्राव्यमाणानि भारत। त्रातारं नाध्यगच्छन्त गावः पङ्कगता इव। पिपीलिका इव क्षुण्णा दुर्बला बलिना रणे ।। | 6-106-80a 6-106-80b 6-106-80c |
|
तथैव योधा राजेन्द्र भीष्मेणामित्रघातिना। समरे मृदिताः सर्वे पाण्डवाः सह सृञ्जयैः ।। | 6-106-81a 6-106-81b |
|
महारथं भारत दुष्प्रकम्पं शरौघिणं प्रतपन्तं नरेन्द्रान्। भीष्मं न शेकुः प्रतिवीक्षितुं ते शरार्चिषं सूर्यमिवातपन्तम् ।। | 6-106-82a 6-106-82b 6-106-82c 6-106-82d |
|
विमृद्गतस्तस्य तु पाण्डुसेना- मस्तं जगामाथ सहस्ररश्मिः। ततो हि भीष्मः सबलान्ससैन्या- न्न्यवारयत्पाण्डुसुताञ्शरौघैः ।। | 6-106-83a 6-106-83b 6-106-83c 6-106-83d |
| मनोऽवहारं प्रति संबभूव ।। | 6-106-84f |
|
।। इति श्रीमन्महाभारते भीष्मपर्वणि भीष्मवधपर्वणि नवमदिवसयुद्धे षडधिकशततमोऽध्यायः ।। |
| भीष्मपर्व-105 | पुटाग्रे अल्लिखितम्। | भीष्मपर्व-107 |