महाभारतम्-06-भीष्मपर्व-064
| ← भीष्मपर्व-063 | महाभारतम् षष्ठपर्व महाभारतम्-06-भीष्मपर्व-064 वेदव्यासः |
भीष्मपर्व-065 → |
|
भीमेन दुर्योधनानुजाष्टकवधः ।। 1 ।। घटोत्कचभयेन कुरुभिः सेनावहारः ।। 2 ।।
|
ततो भूरिश्रवा राजन्सात्यकिं नवभिः शरैः। प्राविध्यद्भृशसंक्रुद्धस्तोत्रैरिव महाद्विपम् ।। | 6-64-1a 6-64-1b |
|
कौरवं सात्यकिश्चैव शरैः सन्नतपर्वभिः। अवारयदमेयात्मा सर्वलोकस्य पश्यतः।। | 6-64-2a 6-64-2b |
|
ततो दुर्योधनो राजा सोदर्यैः परिवारितः। सोमदत्तिं रणे यत्तः समन्तात्पर्यवारयत् ।। | 6-64-3a 6-64-3b |
|
तं चैव पाण्डवाः सर्वे सात्यकिं रभसं रणे। परिवार्य स्थिताः सङ्ख्ये समन्तात्सुमहौजसः ।। | 6-64-4a 6-64-4b |
|
भीमसेनस्तु संक्रुद्धो गजामुद्यम्य भारत । दुर्योधनमुखान्सर्वान्पुत्रांस्ते पर्यवारयत् ।। | 6-64-5a 6-64-5b |
|
रथैरनेकसाहस्रैः क्रोधामर्षसमन्वितः । नन्दकस्तव पुत्रस्तु भीमसेनं महाबलम् ।। | 6-64-6a 6-64-6b |
|
विव्याध विशिखैः षड्भिः कङ्कपत्रैः शिलाशितैः । दुर्योधनस्तदा राजन्भीमसेनं महारथम् ।। | 6-64-7a 6-64-7b |
|
आजघानोरसि क्रुद्धो मार्गणैर्नवभिः शितैः । ततो भीमो महाबाहुः स्वरथं सुमहाबलः ।। | 6-64-8a 6-64-8b |
|
आरुरोह रथश्रेष्ठं विशोकं चेदमब्रवीत् । एते महारथाः शूरा धार्तराष्ट्राः समागताः ।। | 6-64-9a 6-64-9b |
|
मामेव भृशसंक्रुद्धा हन्तुमभ्युद्यता युधि। मनोरथद्रुमोऽस्माकं चिन्तितो बहुवार्षिकः ।। | 6-64-10a 6-64-10b |
|
सफलः सूत चाद्येह योऽहं पश्यामि सोदरान्। यत्राशोकसमुत्क्षिप्ता रेणवो रथनेमिभिः ।। | 6-64-11a 6-64-11b |
|
प्रयास्यन्त्यन्तरिक्षं हि शरबृन्दैर्दिगन्तरे । तत्र तिष्ठति सन्नद्धः स्वयं राजा सुयोधनः ।। | 6-64-12a 6-64-12b |
|
भ्रातरश्चास्य सन्नद्धाः कुलपुत्रा मदोत्कटाः । एतानद्य हनिष्यामि पश्यतस्ते न संशयः ।। | 6-64-13a 6-64-13b |
|
तस्मान्ममाश्वान्संग्रमे यत्तः संयच्छ सारथे। एवमुक्त्वा ततः पार्थस्तव पुत्रं विशांपते ।। | 6-64-14a 6-64-14b |
|
विव्याध निशितैस्तीक्ष्णैः शरैः कनकभूषणैः। नन्दकं च त्रिभिर्भाणैरभ्यविध्यत्स्तनान्तरे ।। | 6-64-15a 6-64-15b |
|
तं तु दुर्योधनः षष्ट्या विद्ध्वा भीमं महाबलम्। त्रिभिरन्यैः सुनिशितैर्विशोकं प्रत्यविध्यत ।। | 6-64-16a 6-64-16b |
|
भिमस्य च रणे राजन्धनुश्चिच्छेद भासुरम् । मुष्टिदेशे भृशं तीक्ष्णौस्त्रिभिर्भल्लैर्हसन्निव ।। | 6-64-17a 6-64-17b |
|
समरे प्रेक्ष्य यन्तारं विशोकं तु वृकोदरः । पीडितं विशिखैस्तीक्ष्णैस्तव पुत्रेण धन्विना ।। | 6-64-18a 6-64-18b |
|
अमृष्यमाणः संरब्धो धनुर्दिव्यं परामृशम् । पुत्रस्य ते महाराज वधार्थं भरतर्षभ ।। | 6-64-19a 6-64-19b |
|
समादधत्सुसंक्रुद्धः क्षुरप्रं रोमवाहिनम् । तेन चिच्छेद नृपतेर्भीमः कार्मुकमुत्तमम् ।। | 6-64-20a 6-64-20b |
|
सोऽपविद्ध्य धनुश्छिन्नं पुत्रस्ते क्रोधमूर्च्छितः । अन्यत्कार्मुकमादत्त सत्वरं वेगवत्तरम् ।। | 6-64-21a 6-64-21b |
|
संदधे विशिखं घोर कालमृत्युसमप्रभम् । तेनाजघान संक्रुद्धो भीमसेनं स्तनान्तरे ।। | 6-64-22a 6-64-22b |
|
स गाढविद्धो व्यथितः स्यान्दनोपस्थ आविशत्। स निषण्णो रथोपस्थे मूर्च्छामभिजगाम ह ।। | 6-64-23a 6-64-23b |
|
तं दृष्ट्वा व्यथितं भीममभिमन्युपुरोगमाः । नामृष्यन्त महेष्वासाः पाण्डवानां महारथः ।। | 6-64-24a 6-64-24b |
|
ततस्तु तुमुलां वृष्टिं शस्त्राणां तिग्मतेजसाम् । पातयामासुरव्यग्राः पुत्रस्य तव मूर्धनि ।। | 6-64-25a 6-64-25b |
|
प्रतिलभ्य ततः संज्ञां भीमसेनो महाबलः । दुर्योधनं त्रिभिर्विद्ध्वा पुनर्विव्याध पञ्चभिः ।। | 6-64-26a 6-64-26b |
|
शल्यं च पञ्चविंशत्या शरैर्विव्याध पाण्डवः। रुक्मपुङ्खैर्महेष्वासः स विद्धो व्यपयाद्रणात् ।। | 6-64-27a 6-64-27b |
|
प्रत्युद्ययुस्ततो भीमं तव पुत्राश्चतुर्दश । सेनापतिः सुषेणश्च जलसन्धः सुलोचनः ।। | 6-64-28a 6-64-28b |
|
उद्रो भीमरथो भीमो वीरबाहुरलोलुपः । दुर्मुखो दुष्प्रधर्षश्च विवित्सुर्विकटः समः ।। | 6-64-29a 6-64-29b |
|
विसृजन्तो बहून्बाणान्क्रोधसंरक्तलोचनाः । भीमसेनमभिद्रुत्य विव्यधुः सहिता भृशम् ।। | 6-64-30a 6-64-30b |
|
पुत्रांस्तु तव संप्रेक्ष्य भीमसेनो महाबलः । सृक्किणी विलिहन्वीरः पशुमध्ये यथा वृकः ।। | 6-64-31a 6-64-31b |
|
अभिपत्य महाबाहुर्गरुत्मानिव वेगितः। सेनापतेः क्षुरप्रेण शिरश्चिच्छेद पाण्डवः ।। | 6-64-32a 6-64-32b |
|
संप्रहस्य च हृष्टात्मा त्रिभिर्बाणैर्महाभुजः । जलसन्धं विनिर्भिद्य सोऽनयद्यमसादनम् ।। | 6-64-33a 6-64-33b |
|
सुषेणं च ततो हत्वा प्रेषयामास मृत्यवे। उग्रस्य सशिरस्त्राणं शिरश्चन्द्रोपमं भुवि ।। | 6-64-34a 6-64-34b |
|
पातयामास भल्लेन कुण्डलाभ्यां विभूषितम्। वीरबाहुं च सप्तत्या साश्वकेतुं ससारथिम् ।। | 6-64-35a 6-64-35b |
|
निनाय समरे वीरः परलोकाय पाण्डवः। भीमं भीमरथं चोभौ भीमसेनो हसन्निव ।। | 6-64-36a 6-64-36b |
|
पुत्रौ ते दुर्मदौ राजन्ननयद्यमसादनम् । ततः सुलोचनं भीमः क्षुरप्रेण महामृधे ।। | 6-64-37a 6-64-37b |
|
मिषतां सर्वसैन्यानामनयद्यमसादनम्। पुत्रास्तु तव तं दृष्ट्वा भीमसेनपराक्रमम् ।। | 6-64-38a 6-64-38b |
|
शेषा येऽन्येऽभवंस्तत्र ते भीमस्य भयार्दिताः। विप्रद्रुता दिशो राजन्वध्यमाना महात्मना ।। | 6-64-39a 6-64-39b |
|
ततोऽब्रवीच्छान्तनवः सर्वानेव महारथान्। एष भीमो रणे क्रुद्धो धार्तराष्ट्रान्महारथान् ।। | 6-64-40a 6-64-40b |
|
यथा प्राग्र्यान्यथा ज्येष्ठान्यथा शूरांश्च संगतान्। निपातयत्युग्रधन्वा तं प्रगृह्णीत माचिरम् ।। | 6-64-41a 6-64-41b |
|
एवमुक्त्वा ततः सर्वे धार्तराष्ट्रस्य सैनिकाः। अभ्यद्रवन्त संक्रुद्धा भीमसेनं महाबलम् ।। | 6-64-42a 6-64-42b |
|
भगदत्तः प्रभिन्नेन कुञ्जरेण विशांपते । अभ्ययात्सहसा तत्रयत्र भीमो व्यवस्थितः ।। | 6-64-43a 6-64-43b |
|
आपतन्नेव च रणे भीमसेनं शिलीमुखैः । अदृश्यं समरे चक्रे जीमूत इव भास्करम् ।। | 6-64-44a 6-64-44b |
|
अभिमन्युमुखास्तत्तु नामृष्यन्त महारथाः । भीमस्याच्छादनं शङ्ख्ये स्वबाहुबलमाश्रिताः ।। | 6-64-45a 6-64-45b |
|
त एनं शरवर्षेण समन्तात्पर्यवारयन् । गजं च शरवृष्ट्या तु बिभिदुस्ते समन्ततः ।। | 6-64-46a 6-64-46b |
|
स शस्त्रवृष्ट्याऽभिहतः समस्तैस्तैर्महारथैः। प्राग्ज्योतिषगजो राजन्नानालिङ्गैः सुतेजनैः ।। | 6-64-47a 6-64-47b |
|
संजातरुधिरोत्पीडः प्रेक्षणीयोऽभवद्रणे। गभस्तिभिरिवार्कस्य संस्यूतो जलदो महान् ।। | 6-64-48a 6-64-48b |
|
संचोदितो मदस्रावी भगदत्तेन वारणः। अभ्यधावत तन्सर्वान्कालोत्सृष्ट इवान्तकः ।। | 6-64-49a 6-64-49b |
|
द्विगुणं जवमास्थाय कम्पयंश्चरणैर्महीम्। तस्य तत्सुमहद्रूपं दृष्ट्वा सर्वे महारथाः ।। | 6-64-50a 6-64-50b |
|
असह्यं मन्यमानाश्च नातिप्रमनसोऽभवन् । ततस्तु नृपतिः क्रुद्धो भीमसेनं स्तनान्तरे ।। | 6-64-51a 6-64-51b |
|
आजघान महाराज शरेणानतपर्वणा। सोऽतिविद्धो महेष्वासस्तेन राज्ञा महारथः । | 6-64-52a 6-64-52b |
|
मूर्च्छयाऽभिपरीतात्मा ध्वजयष्टिं समाश्रयत्। तांस्तु भीतान्समालक्ष्य भीमसेनं च मूर्च्छितम् ।। | 6-64-53a 6-64-53b |
|
ननाद बलवन्नादं भगदत्तः प्रतापवान्। ततो घटोत्कचो राजन्प्रेक्ष्य भीमं तथाऽऽगतं ।। | 6-64-54a 6-64-54b |
|
संक्रुद्धो राक्षसो घोरस्तत्रैवान्तरधीयत। स कृत्वा दारुणां मायां भूरूणां भयवर्धिनीम् ।। | 6-64-55a 6-64-55b |
|
अदृश्यत निमेषार्धाद्धोररूपं समास्थितः। ऐरावतं समारूढः स वै मायाकृतं स्वयम् ।। | 6-64-56a 6-64-56b |
|
तस्य चान्येऽपि दिङ्वागा बभूवुरनुयायिनः। अञ्जनो वमानश्चैव महापद्मश्च सुप्रभः ।। | 6-64-57a 6-64-57b |
|
त्रय एते महानागा राक्षसैः समधिष्ठिताः। महाकायास्त्रिधा राजन्प्रस्रवन्तो मदं बहु ।। | 6-64-58a 6-64-58b |
|
तेजोवीर्यबलोपेता महाबलपराक्रमाः। घटोत्कचस्तु स्वं नागं चोदयामास तं तदा ।। | 6-64-59a 6-64-59b |
|
सगजं भगदत्तं तु हन्तुकामः परंतपः। ते चान्ये चोदिता नागा राक्षसैस्तैर्महाबलैः ।। | 6-64-60a 6-64-60b |
|
परिपेतुः सुसंरब्धाश्चतुर्दंष्ट्राश्चतुर्दिशम्। भगदत्तस्य तं नागं विषाणैरभ्यपीडयन् ।। | 6-64-61a 6-64-61b |
|
स पीड्यमानस्तैर्नागैर्वेदनार्तः शराहतः। अनदत्सुमहानादमिन्द्राशनिसमस्वनम् ।। | 6-64-62a 6-64-62b |
|
`व्यवर्तत महाघोषो भैमसेनिशरार्दितः । मृदित्वा सर्वसैन्यानि तव पुत्रस्य भारत'।। | 6-64-63a 6-64-63b |
|
तस्य तं नदतो नादं सुघोरं भीमनिःश्वनम् । श्रुत्वा भीष्मोऽब्रवीद्द्रोणं राजानं च सुयोधनम् ।। | 6-64-64a 6-64-64b |
|
एष युध्यति संग्रामे हैडिम्बेन दुरात्मना। भगदत्तो महेष्वासः कृच्छ्रे च परिवर्तते ।। | 6-64-65a 6-64-65b |
|
राक्षसश्च महामायः स च राजाऽतिकोपनः । एतौ समेतौ समरे कालमृत्युसमावुभौ ।। | 6-64-66a 6-64-66b |
|
श्रीयते चैव हृष्टानां पाण्डवानां महास्वनः । हस्तिनश्चैव सुमहान्भीतस्य रुदितध्वनिः ।। | 6-64-67a 6-64-67b |
|
तत्र गच्छाम भद्रं वो राजानं परिरक्षितुम् । अरक्ष्यमाणः समरे क्षिप्रं प्राणान्विमोक्ष्यति ।। | 6-64-68a 6-64-68b |
|
ते त्वरध्वं महावीर्याः किं चिरेण प्रयामहे । महान्हि वर्तते रौद्रः संग्रामो रोमहर्षणः ।। | 6-64-69a 6-64-69b |
|
भक्तश्च कुलपुत्रश्च शूरश्च पृतनापतिः। युक्तं तस्य परित्राणं कर्तुमस्माभिरच्युत ।। | 6-64-70a 6-64-70b |
|
भीष्मस्य तद्वचः श्रुत्वा सर्व एव महारथाः । द्रोणभीष्मौ पुरस्कृत्य भगदत्तपरीप्सया ।। | 6-64-71a 6-64-71b |
|
उत्तमं जवमास्थाय प्रययुर्यत्र सोऽभवत्। तान्प्रयातान्समालोक्य युधिष्ठिरपुरोगमाः ।। | 6-64-72a 6-64-72b |
|
पञ्चालाः पाण्डवैः सार्धं पृष्ठतोऽनुययुः परान्। तान्यनीकान्यथालोक्य राक्षसेन्द्रः प्रतापवान् ।। | 6-64-73a 6-64-73b |
|
ननाद सुमहानादं विस्फोटमशनेरिव । तस्य तं निनदं श्रुत्वा दृष्ट्वा नागांश्च युध्यतः ।। | 6-64-74a 6-64-74b |
|
भीष्मः शान्तनवो भूयो भारद्वाजमभाषत । न रोचते मे संग्रामो हैडिम्बेन दुरात्मना ।। | 6-64-75a 6-64-75b |
|
बलवीर्यमसाविष्टः ससहायश्च सांप्रतज् । नैष शक्यो युधा जेतुमपि वज्रभृता स्वयम् ।। | 6-64-76a 6-64-76b |
|
लब्धलक्षः प्रहारी च वयं च श्रान्तवाहनाः। पाञ्चालैः पाण्डवेयैश्च दिवसं क्षतविक्षताः ।। | 6-64-77a 6-64-77b |
|
इदानीं युधि निर्जेतुं न शक्योऽसौ स राक्षसः । अस्तमभ्येति सविता रात्रौ योद्धुं कन शक्यते। अवहारमतः कुर्मः श्वो योत्स्यामः परै सह ।। | 6-64-78a 6-64-78b 6-64-78c |
|
पितामहवचः श्रुत्वा यथा चक्रुःस्म कौरवाः । उपायेनापयानं ते घटोत्कचभयार्दिताः ।। | 6-64-79a 6-64-79b |
|
कौरवेषु निवृत्तेषु पाण्डवा जितकाशिनः। सिंहनादान्भृशं चक्रुः शङ्खान्दध्मुश्च भारत ।। | 6-64-80a 6-64-80b |
|
एवं तदभवद्युद्धं दिवसं भरतर्षभ । पाण्डवानां कुरूणां च पुरस्कृत्य घटोत्कचम् ।। | 6-64-81a 6-64-81b |
|
कौरवास्तु ततो राजन्प्रययुः शिबिरं स्वकम्। व्रीडमाना निशाकाले पाण्डवेयैः पराजिताः ।। | 6-64-82a 6-64-82b |
|
शरविक्षतगात्रास्तु पाण्डपपुत्रा महारथाः। युद्धे सुमनसो भूत्वा जग्मुः स्वशिबिरं प्रति ।। | 6-64-83a 6-64-83b |
|
पुरस्कृत्य महाराज भीमसेनघटोत्कचौ। पूजयन्तस्तदान्योन्यं मुदा परमया युताः ।। | 6-64-84a 6-64-84b |
|
नदन्तो विविधान्नादांस्तूर्यस्वनविमिश्रितान् । सिंहनादांश्च कुर्वन्तो विमिश्राञ्शङ्खनिः स्वनैः ।। | 6-64-85a 6-64-85b |
|
विनदन्तो महात्मानः कम्पयन्तश्च मेदिनीम् । घट्टयन्तश्च मर्माणि तव पुत्रस्य मारिष । | 6-64-86a 6-64-86b |
|
प्रयाताः शिबिरायैव निशाकाले परंतप । दुर्योधनस्तु नृपतिर्दीनो भ्रातृवधेन च ।। | 6-64-87a 6-64-87b |
|
मुहूर्तं चिन्तयामास बाष्पशोकसमाकुलः। ततः कृत्वा विधिं सर्वं शिबिरस्य यथाविधि । प्रदध्यौ शोकसंतप्तो भ्रातृव्यसनकर्शितः ।। | 6-64-88a 6-64-88b 6-64-88c |
|
।। इति श्रीमन्महाभारते भीष्मपर्वणि भीष्मवधपर्वणि चतुर्थदिवसयुद्धे चतुःषष्टितमोऽध्यायः ।। | |
| ।। इति चतुर्थदिवसयुद्धं समाप्तम् ।। |
6-64-47 सुतेजनैर्बाणैरिति शेषः ।। 6-64-85 घट्टयन्तः स्पृशन्तः ।।
| भीष्मपर्व-063 | पुटाग्रे अल्लिखितम्। | भीष्मपर्व-065 |