महाभारतम्-06-भीष्मपर्व-019

by वेदव्यासः

← भीष्मपर्व-018

महाभारतम् षष्ठपर्व महाभारतम्-06-भीष्मपर्व-019 वेदव्यासः

भीष्मपर्व-020 →

महाभारतम्/भीष्मपर्व

1. 001
2. 002
3. 003
4. 004
5. 005
6. 006
7. 007
8. 008
9. 009
10. 010
11. 011
12. 012
13. 013
14. 014
15. 015
16. 016
17. 017
18. 018
19. 019
20. 020
21. 021
22. 022
23. 023
24. 024
25. 025
26. 026
27. 027
28. 028
29. 029
30. 030
31. 031
32. 032
33. 033
34. 034
35. 035
36. 036
37. 037
38. 038
39. 039
40. 040
41. 041
42. 042
43. 043
44. 044
45. 045
46. 046
47. 047
48. 048
49. 049
50. 050
51. 051
52. 052
53. 053
54. 054
55. 055
56. 056
57. 057
58. 058
59. 059
60. 060
61. 061
62. 062
63. 063
64. 064
65. 065
66. 066
67. 067
68. 068
69. 069
70. 070
71. 071
72. 072
73. 073
74. 074
75. 075
76. 076
77. 077
78. 078
79. 079
80. 080
81. 081
82. 082
83. 083
84. 084
85. 085
86. 086
87. 087
88. 088
89. 089
90. 090
91. 091
92. 092
93. 093
94. 094
95. 095
96. 096
97. 097
98. 098
99. 099
100. 100
101. 101
102. 102
103. 103
104. 104
105. 105
106. 106
107. 107
108. 108
109. 109
110. 110
111. 111
112. 112
113. 113
114. 114
115. 115
116. 116
117. 117
118. 118
119. 119
120. 120
121. 121
122. 122

युद्धाय पाण्डवसेनानिर्याणम् ।। 1 ।।

धृतराष्ट्र उवाच।	6-19-1x
अर्क्षांहिणीं दशैकां च व्यूढां दृष्ट्वा युधिष्ठिरः। कथमल्पेन सैन्येन प्रत्यव्यूहत पाण्डवः ।।	6-19-1a 6-19-1b
यो वेद मानुषं व्यूहं दैवं गान्धर्वमासुरम् । कथं भीष्मं स कौन्तेयः प्रत्ययूहत सञ्जय ।।	6-19-2a 6-19-2b
सञ्जय उवाच।	6-19-3x
धार्तराष्ट्राण्यनीकानि दृष्ट्वा व्यूढानि पाण्डवः। अभ्यभाषत धर्मात्मा धर्मराजो धनञ्जयम् ।।	6-19-3a 6-19-3b
महर्षेर्वचनात्तात वेदयन्ति बृहस्पतेः । संहतान्योधयेदल्पान्कामं विस्तारयेद्बहून् ।।	6-19-4a 6-19-4b
सूचीमुखमनीकं स्यादल्पानां बहुभिः सह। अस्माकं च तथा सैन्यमल्पीयः सुतरां परैः ।।	6-19-5a 6-19-5b
एतद्वचनमाज्ञाय महर्षेर्व्यूह पाण्डव । एतच्छ्रुत्वा धर्मराजं प्रत्यभाषत पाण्डवः।।	6-19-6a 6-19-6b
एष व्यूहामि ते व्यूहं राजसत्तम दुर्जयम्। अचलं नाम वज्राख्यं विहितं वज्रपाणिना ।।	6-19-7a 6-19-7b
यः स वात इवोद्भूतः समरे दुःसहः परैः। स नः पुरो योत्सयते वै भीमः प्रहरतां वरः ।।	6-19-8a 6-19-8b
तेजांसि रिपुसैन्यानां मृद्गन्पुरुषसत्तमः। अग्नेऽग्रणीर्योत्स्यति नो युद्धोपायविचक्षणः ।।	6-19-9a 6-19-9b
यं दृष्ट्वा कुरवः सर्वे दुर्योधनपुरोगमाः। निवर्तिष्यन्ति संत्रस्ताः सिंहं क्षुद्रमृगा यथा ।।	6-19-10a 6-19-10b
तं सर्वे संश्रयिष्यामः प्राकारमकुतोभयाः । भीमं प्रहरतां श्रेष्ठं देवाराजमिवामराः ।।	6-19-11a 6-19-11b
न हि सोऽस्ति पुमाँल्लोके यः संक्रुद्धं वृकोदरम्। द्रष्टुमत्युग्रकर्माणं विषहेत नरर्षभम् ।।	6-19-12a 6-19-12b
भीमसेनो गदां बिभ्रद्वज्रसारमयीं दृढाम् । चरन्वेगेन महता समुद्रमपि शोषयेत् ।।	6-19-13a 6-19-13b
भीमसेनं तदा राजन्दर्शयस्व महाबलम् । केकया धृष्टकेतुश्च चेकितानश्च वीर्यवान् ।।	6-19-14a 6-19-14b
एते गच्छन्तु सामात्याः प्रकर्षन्तो जनाधिप । धृतराष्ट्रस्य दायादानिति बीभत्सुरब्रवीत् ।।	6-19-15a 6-19-15b
ब्रुवाणं तु तथा पार्थं सर्वसैन्यानि भारत । अपूजयंस्तदा वाग्भिरनुकूलाभिराहवे ।।	6-19-16a 6-19-16b
एवमुक्त्वा महाबाहुस्तथा चक्रे धनञ्जयः। व्यूह्य तानि बलान्याशु प्रययौ फल्गुनस्तथा ।।	6-19-17a 6-19-17b
संप्रयातान्कुरून्दृष्ट्वा पाण्डंवानां महाचमूः। गङ्गेव पूर्णा स्तिमिता स्पन्दमाना व्यदृश्यत ।।	6-19-18a 6-19-18b
भीमसेनोऽग्रणीस्तेषां धृष्टद्युम्नश्च वीर्यवान् । नकुलः सहदेवश्च धृष्टकेतुश्च पार्थिवः ।।	6-19-19a 6-19-19b
विराटश्च ततः पश्चाद्राजाथाक्षौहिणीवृतः । भ्रातृभिः सह पुत्रैश्च सोऽभ्यरक्षत पृष्ठतः ।।	6-19-20a 6-19-20b
चक्ररक्षौ तु भीमस्य माद्रीपुत्रौ महाद्युती। द्रौपदेयाः ससौभद्राः पृष्ठगोपास्तरस्विनः ।।	6-19-21a 6-19-21b
धृष्टद्युम्नश्च पाञ्चाल्यस्तेषां गोप्ता महारथः । सहितः पृतनाशूरैः रथमुख्यैः प्रभद्रकैः ।।	6-19-22a 6-19-22b
शिखण्डी तु ततः पश्चादर्जुनेनाभिरक्षितः। यत्तो भीष्मविनाशाय प्रययौ भरतर्षभ ।।	6-19-23a 6-19-23b
पृष्ठतोऽप्यर्जुनस्यासीद्युयुधानो महाबलः । चक्ररक्षौ तु पाञ्चाल्यौ युधामन्यूत्तमोजसौ ।।	6-19-24a 6-19-24b
राजा तु मध्यमानीके कुन्तीपुत्रो युधिष्ठिरः । बृहद्भीः कुञ्जरैर्मत्तैश्चलद्भिरचलैरिव ।।	6-19-25a 6-19-25b
अक्षौहिण्याथ पाञ्चाल्यो यज्ञसेनो महामनाः । विराटमन्वयात्पश्चात्पाण्डवार्थं पराक्रमी ।।	6-19-26a 6-19-26b
तेषामादित्यचन्द्राभाः कनकोत्तमभूषणाः । नानाचिह्नधरा राजन्रथेष्वासन्महाध्वजाः ।।	6-19-27a 6-19-27b
समुत्सार्य ततः पश्चाद्धृष्टद्युम्नो महारथः । भ्रातृभिः सहपुत्रैश्च सोऽभ्यरक्षद्युधिष्ठिरम् ।।	6-19-28a 6-19-28b
त्वदीयानां परेषां च रथेषु विपुलान्ध्वजान्। अभिभूयार्जुनस्यैको रथे तस्थौ महाकपिः ।।	6-19-29a 6-19-29b
पदातास्त्वग्रतोऽगच्छन्नसिशक्त्यृष्टिपाणयः। अनेकशतसाहस्रा भीमसेनस्य रक्षिणः ।।	6-19-30a 6-19-30b
वारणा दशसाहस्राः प्रभिन्नकरटामुखाः । शूरा हेममयैर्जालैर्दीप्यमाना इवाचलाः ।।	6-19-31a 6-19-31b
क्षरन्त इव जीमूता महार्हाः पद्मगन्धिनः। राजानमन्वयुः यश्चाज्जीमूता इव वार्षिकाः ।।	6-19-32a 6-19-32b
भीमसेनो गदां भीमां प्रकर्षन्परिघोपमाम्। प्रचकर्ष महासैन्यं दुराधर्षो महामनाः ।।	6-19-33a 6-19-33b
तमर्कमिव दुष्प्रेक्ष्यं तपन्तमिव वाहिनीम् । न शेकुः सर्वयोधास्ते प्रतिवीक्षितुमन्तिके ।।	6-19-34a 6-19-34b
वज्रो नामैष स व्यूहो निर्भयः सर्वतोमुखः। चापविद्युद्ध्वजो घोरो गुप्तो गाण्डीवधन्वना ।।	6-19-35a 6-19-35b
यं प्रतिव्यूहय् तिष्ठन्ति पाण्डवास्तव वाहिनीम् । अजेयो मानुषे लोके पाण्डवैरभिरक्षितः ।।	6-19-36a 6-19-36b
संध्यां तिष्ठत्सु सैन्येषु सूर्यस्योदयनं प्रति। प्रववौ पृष्ठतो वायुर्निरभ्रे स्तनयित्नुमान् ।।	6-19-37a 6-19-37b
विष्वग्वाताश्च विववुर्नीचैः शर्करकर्षिणः । रजश्चोद्धूयत महत्तम आच्छादयञ्जगत् ।।	6-19-38a 6-19-38b
पपात महती चोल्का प्राङ्भुखी भरतर्षभ । उद्यन्तं सूर्यमाहत्य व्यशीर्यत महास्वना ।।	6-19-39a 6-19-39b
अथ संनह्यमानेषु सैन्येषु भरतर्षभ । निष्प्रभोऽभ्युद्ययौ सूर्यः सघोषं भूश्चचाल च ।।	6-19-40a 6-19-40b
व्यशीर्यत सनादा च भूस्तदा भरतर्षभ । निर्घाता बहवो राजन्दिक्षु सर्वासु चाभवन् । प्रादुरासीद्रजस्तीव्रं न प्राज्ञायत किंचन ।।	6-19-41a 6-19-41b 6-19-41c
ध्वजानां धूयमानानां सहसा मातरिश्वना । किङ्किणीजालबद्धानां काञ्चनस्रग्वराम्बरैः ।।	6-19-42a 6-19-42b
महतां सपताकानामादित्यसमतेजसाम् । सर्वं झणझणीभूतमासीत्तालवनेष्विव ।।	6-19-43a 6-19-43b
एवं ते पुरुषव्याघ्राः पाण्डवा युद्धनन्दिनः । व्यवस्थिताः प्रतिव्यूह्य तव पुत्रस्य वाहिनीम् ।।	6-19-44a 6-19-44b
ग्रसन्त इव मञ्जानो योधानां भरतर्षभ । दृष्ट्वाग्रतो भीमसेनं गदापाणिमवस्थितम् ।।	6-19-45a 6-19-45b
।। इति श्रीमन्महाभारते भीष्मपर्वणि भगवद्गीतापर्वणि एकोनविंशोऽध्यायः ।।

6-19-4 संहतानिति। अल्पैः संहत्यैव योद्धव्यम्। बहुभिस्तु विशकलितैरपि योद्धुं शक्यमित्यर्थः ।। 6-19-6 व्यूह व्यूहं कुरु ।। 6-19-18 स्पन्दमाना किंचिञ्चलन्ती ।। 6-19-31 वारणा राजनमन्वयुरिति संबन्धः । अचलाः निष्कम्भाः ।। 6-19-32 जीमूतः पर्वताः ।। 6-19-39 आहत्य आस्फाल्य ।। 6-19-45 मज्जान इति। नोऽस्माकं योधामञ्नाः धातुविशेषान् ग्रसन्त इवेति योज्यम्। भीमसेनं दृष्ट्वा वस्थिता इति संबन्धः ।।

भीष्मपर्व-018

पुटाग्रे अल्लिखितम्।

भीष्मपर्व-020