महाभारतम्-06-भीष्मपर्व-050

by वेदव्यासः

← भीष्मपर्व-049

महाभारतम् षष्ठपर्व महाभारतम्-06-भीष्मपर्व-050 वेदव्यासः

भीष्मपर्व-051 →

महाभारतम्/भीष्मपर्व

1. 001
2. 002
3. 003
4. 004
5. 005
6. 006
7. 007
8. 008
9. 009
10. 010
11. 011
12. 012
13. 013
14. 014
15. 015
16. 016
17. 017
18. 018
19. 019
20. 020
21. 021
22. 022
23. 023
24. 024
25. 025
26. 026
27. 027
28. 028
29. 029
30. 030
31. 031
32. 032
33. 033
34. 034
35. 035
36. 036
37. 037
38. 038
39. 039
40. 040
41. 041
42. 042
43. 043
44. 044
45. 045
46. 046
47. 047
48. 048
49. 049
50. 050
51. 051
52. 052
53. 053
54. 054
55. 055
56. 056
57. 057
58. 058
59. 059
60. 060
61. 061
62. 062
63. 063
64. 064
65. 065
66. 066
67. 067
68. 068
69. 069
70. 070
71. 071
72. 072
73. 073
74. 074
75. 075
76. 076
77. 077
78. 078
79. 079
80. 080
81. 081
82. 082
83. 083
84. 084
85. 085
86. 086
87. 087
88. 088
89. 089
90. 090
91. 091
92. 092
93. 093
94. 094
95. 095
96. 096
97. 097
98. 098
99. 099
100. 100
101. 101
102. 102
103. 103
104. 104
105. 105
106. 106
107. 107
108. 108
109. 109
110. 110
111. 111
112. 112
113. 113
114. 114
115. 115
116. 116
117. 117
118. 118
119. 119
120. 120
121. 121
122. 122

धृष्टद्युम्नेन क्रौञ्चव्यूहनिर्माणम् ।। 1 ।।

सञ्जय उवाच।	6-50-1x
कृतेऽवहारे सैन्यानां प्रथमे भरतर्षभ । भीष्मे च युद्धसंरब्धे हृष्टे दुर्योधने तथा ।।	6-50-1a 6-50-1b
धर्मराजस्ततस्तूर्णमभिगम्य जनार्दनम् । भ्रातृभिः सहितः सर्वैः सर्वैश्चैव जनेश्वरैः ।।	6-50-2a 6-50-2b
शुचा परमया युक्तश्चिन्तयानः पराजयम्। वार्ष्णेयमब्रवीद्रजान्दृष्ट्वा भीष्मस्य विक्रमम् ।।	6-50-3a 6-50-3b
कृष्ण पश्य महेष्वासं भीष्मं भीमपराक्रमम् । शरैर्दहन्तं सैन्यं मे ग्रीष्मे कक्षमिवानलम् ।।	6-50-4a 6-50-4b
कथमेनं महात्मानं शक्ष्यामः प्रतिवीक्षितुम् । लेलिह्यमानं सैन्यं मे हविष्मन्तमिवानलम् ।।	6-50-5a 6-50-5b
एतं हि पुरुषव्याघ्रं धनुष्मन्तं महाबलम् । दृष्ट्वा विप्रद्रुर्त सैन्यं समरे मार्गणाहतम् ।।	6-50-6a 6-50-6b
शक्यो जेतुं यमः क्रुद्धो वज्रपाणिश्च संयुगे । वरुणः पाशभृद्वापि कुबेरो वा गदाधरः ।।	6-50-7a 6-50-7b
न तु भीष्मो महाजेताः शक्यो जेतुं महाबलः । सोऽहमेवं गते मग्नो भीष्मागाधजलेऽप्लुवे ।।	6-50-8a 6-50-8b
आत्मनो बुद्धिदौर्बल्याद्भीष्ममासाद्य केशव । वनं यात्सामि वार्ष्णेय श्रेयो मे तत्र जीवितुम् ।।	6-50-9a 6-50-9b
न त्वेतान्पृथिवीपालान्दातुं भीष्माय मृत्यवे । क्षपयिष्यति सेनां मे कृष्ण भीष्मो महास्त्रवित् ।।	6-50-10a 6-50-10b
यथाऽनलं प्रज्वलितं पतङ्गाः समभिद्रुताः । विनाशायोपगच्छन्ति तथा मे सनिको जनः ।।	6-50-11a 6-50-11b
क्षयं नीतोऽस्मि वार्ष्णेय राज्यहेतोः पराक्रमी । भ्रातश्चैव मे वीराः कर्शिताः शरपीडिताः ।।	6-50-12a 6-50-12b
मत्कृते भ्रातृहार्देन राज्याद्भ्रष्टास्तथा सुखात्। जीवितं बहुमन्येऽहं जीवितं ह्यद्य दुर्लभम् ।।	6-50-13a 6-50-13b
जीवितस्य च शेषेण तपस्तप्स्यामि दुश्चरम् । न घातयिष्यामि रणे मित्राणीमानि केशव ।।	6-50-14a 6-50-14b
रथान्मे बहुसाहस्रान्दिव्यैरस्त्रैर्महाबलः । घातयत्यनिशं भीष्मः प्रवराणां प्रहारिणाम् ।।	6-50-15a 6-50-15b
किं नु कृत्वा हितं मे स्याद्ब्रूहि माधव माचिरम् । मध्यस्थमिव पश्यामि समरे सव्यसाचिनम् ।।	6-50-16a 6-50-16b
एको भीमः परं शक्त्या युध्यत्येव महाभुजः । केवलं बाहुवीर्येण क्षत्रधर्ममनुस्मरन् ।।	6-50-17a 6-50-17b
गदया वीरघातिन्या यथोत्साहं महामनाः । करोत्यसुकरं कर्म रथाश्वनरपङ्क्तिषु ।।	6-50-18a 6-50-18b
नालमेष क्षयं कर्तुं परसैन्यस्य मारिष । आर्जवेनैव युद्धेन वीर वर्षशतैरपि ।।	6-50-19a 6-50-19b
एकोऽस्त्रवित्सखा तेऽयं सोऽप्यस्मान्समुपेक्षते । निर्दह्यमानान्भीष्मेण द्रोणेन च महात्मना ।।	6-50-20a 6-50-20b
दिव्यान्यस्त्राणि भीष्मस्य द्रोणस्य च महात्मनः । धक्ष्यन्ति क्षत्रियान्सर्वान्प्रयुक्तानि पुनः पुनः ।।	6-50-21a 6-50-21b
कृष्ण भीष्मः सुसंरब्धः सहितः सर्वपार्थिवैः । क्षपयिष्यति नो नूनं यादृशोऽस्य पराक्रमः ।।	6-50-22a 6-50-22b
स त्वं पश्य महाभाग योगेश्वर महारथम् । भीष्मं यः शमयेत्संख्ये दावाग्निं जलदो यथा ।।	6-50-23a 6-50-23b
तव प्रसादाद्गोविन्द पाण्डवा निहतद्विषः । स्वराज्यमनुसंप्राप्ता मोदिष्यन्ते सबान्धवाः ।।	6-50-24a 6-50-24b
एवमुक्त्वा ततः पार्थो ध्यान्नास्ते महामनाः । चिरमन्तर्मना भूत्वा शोकोपहतचेतनः ।।	6-50-25a 6-50-25b
शोकार्तं तमथो ज्ञात्वा दुःखोपहतचेतसम् । अब्रवीत्तत्र गोविन्दो हर्षयन्सर्वपाण्डवान् ।।	6-50-26a 6-50-26b
माशुचो भरतश्रेष्ट न त्वं शोचितुमर्हसि । यस्य ते भ्रातरः शूराः सर्वलोकेषु धन्विनःक ।।	6-50-27a 6-50-27b
अहं च प्रियकृद्राजन्सात्यकिश्च महायशाः । विराटद्रुपदौ चेमौ धृष्टद्युम्नश्च पार्षतः ।।	6-50-28a 6-50-28b
तथैव सबलाश्चेमे राजानो राजसत्तम। त्वत्प्रसादं प्रतीक्षन्ते त्वद्भक्ताश्च विशांपते ।।	6-50-29a 6-50-29b
एष ते पार्षतो नित्यं हितकामः प्रिये रतः । सैनापत्यमनुप्राप्तो धृष्टद्युम्नो महाबलः ।।	6-50-30a 6-50-30b
शिखण्डी च महाबाहो भीष्मस्य निधनं किल। एतच्छ्रुत्वा ततो धर्मो धृष्टद्युम्नं महारथम् । अब्रवीत्समितौ तस्यां वासुदेवस्य श्रृण्वतः ।।	6-50-31a 6-50-31b 6-50-31c
धृष्टद्युम्न निबोधेदं यत्त्वां वक्ष्यामि मारिष। नातिक्रम्यं भवेत्तच्च वचनं मम भाषितम् ।।	6-50-32a 6-50-32b
भवान्सेनापतिर्मह्यं वासुदेवेन संमितः। कार्तिकेयो यथा नित्यं देवानामभवत्पुरा ।।	6-50-33a 6-50-33b
तथा त्वमपि पाण्डूनां सेनानीः पुरुषर्षभ। स त्वं पुरुषशार्दूल विक्रम्य जहि कौरवान् ।।	6-50-34a 6-50-34b
अहं च तेऽनुयास्यामि भीमः कृष्णश्च मारिष । माद्रीपुत्रौ च सहितौ द्रौपदेयाश्च दंशिताः ।।	6-50-35a 6-50-35b
ये चान्ये पृथिवीपालाः प्रधानाः पुरुषर्षभ । तत उद्धर्षयन्सर्वान्धृष्टद्युम्नोऽभ्यभाषत ।।	6-50-36a 6-50-36b
अहं द्रोणान्तकः पार्थ विहितः शम्भुना पुरा। रणे भीष्मं कृपं द्रोणं तथा शल्यं जयद्रथम् ।।	6-50-37a 6-50-37b
सर्वानद्य रणे दृप्तान्प्रतियोत्स्यामि पार्थिव । अथोत्क्रुष्टं महेष्वासैः पाण्डवैर्युद्धदुर्मदैः ।।	6-50-38a 6-50-38b
समुद्यते पार्थिवेन्द्रे पार्षते शत्रुसूदने । तमब्रवीत्ततः पार्थः पार्षतं पृतनापतिम् ।।	6-50-39a 6-50-39b
व्यूहः क्रौञ्चारुणो नाम सर्वशत्रुनिबर्हणः । यं बृहस्पतिरिन्द्राय तदा देवासुरेऽब्रवीत् ।।	6-50-40a 6-50-40b
तं यथावत्प्रतिव्यूहं परानीकविनाशनम् । अदृष्टपूर्वं राजानः पश्यन्तु कुरुभिः सह ।।	6-50-41a 6-50-41b
यथोक्तः स नृदेवेन विष्णुर्वज्रभृता यथा। प्रभाते सर्वसैन्यानामग्रे चक्रे धनञ्जयम् ।।	6-50-42a 6-50-42b
आदित्यपथगः केतुस्तस्याद्भुतमनोरमः । शासनात्पुरुहूतस्य निर्मितो विश्वकर्मणा ।।	6-50-43a 6-50-43b
इन्द्रायुधसवर्णाभिः पताकाभिरलङ्कृतः । आकाशग इवाकाशे गन्धर्वनगरोपमः ।।	6-50-44a 6-50-44b
नृत्यमान इवाभाति रथचर्यासु मारिष । तेन रत्नवता पार्थः स च गाण्डीवधन्वना ।।	6-50-45a 6-50-45b
बभूव परमोपेतः सुमेरुरिव भानुना । शिरोभूद्द्रुपदो राजा महत्या सेनया वृतः ।।	6-50-46a 6-50-46b
कुन्तिभोजश्च चैद्यश्च चक्षुर्भ्यां तौ जनेश्वरौ । दाशार्णकाः प्रभद्राश्च दाशेरकगणैः सह ।।	6-50-47a 6-50-47b
अनूपकाः किराताश्च ग्रीवायां भरतर्षभ । पटच्चरैश्च पौण्ड्रैश्च राजन्पौरवकैस्तथा ।।	6-50-48a 6-50-48b
निषादैः सहितश्चापि पृष्ठमासीद्युधिष्ठिरः। पक्षौ तु भीमसेनश्च धृष्टद्युम्नश्च पार्षतः ।।	6-50-49a 6-50-49b
द्रौपदेयाभिमन्युश्च सात्यकिश्च महारथः । पिशाचा दारदाश्चैव पुण्ड्राः कुण्डीविषैः सह ।।	6-50-50a 6-50-50b
मारुता धेनुकाश्चैव तंगमाः परतंगणाः । बाह्लिकास्तित्तिराश्चैव चोलाः पाण्ड्याश्च भारत ।।	6-50-51a 6-50-51b
एते जनपदा राजन्दक्षिणं पक्षमाश्रिताः । अग्निवेशास्तुद्दुण्डाश्च मालवा दानभारयः ।।	6-50-52a 6-50-52b
शबरा उद्भसाश्चैव वत्साश्च सह नाकुलैः । नकुलः सहदेवश्च वामं पक्षं समाश्रिताः ।।	6-50-53a 6-50-53b
रथानामयुतं पक्षौ शिरस्तु नियुतं तथा। पृष्ठमर्बुदमेवासीत्सहस्रामि च विंशतिः ।।	6-50-54a 6-50-54b
ग्रीवायां नियुतं चापि सहस्रामि च सप्ततिः । पक्षकोटिप्रपक्षेषु पक्षान्तेषु च वारणाः ।।	6-50-55a 6-50-55b
जग्मुः परिवृता राजंश्चलन्त इव पर्वताः । जघनं पालयामास विराटः सह केकयैः ।।	6-50-56a 6-50-56b
काशिराजश्च शैब्यश्च रथानामयुतैस्त्रिभिः । एवमेनं महाव्यूहं व्यूह्य भारत पाण्डवाः ।।	6-50-57a 6-50-57b
सूर्योधयं त इच्छतः स्थिता युद्धाय दंशिताः । तेषामादित्यवर्मानि विमलानि महान्ति च । श्वेतच्छत्राण्यशोभन्त वारणेषु रथेषु च ।।	6-50-58a 6-50-58b 6-50-58c
।। इति श्रीमन्महाभारते भीष्मपर्वणि भीष्मवधपर्वणि द्वितीयदिवसयुद्धे पञ्चाशोऽद्यायः ।।

6-50-19 आर्जवेन अकुटिलेन दिव्यास्त्रमायाहीनेन ।। 6-50-25 अन्तर्मनाः विमनाः ।। 6-50-31 निधनं निधनहेतुः ।। 6-50-32 भाषितमुक्तम् ।। 6-50-33 मह्यं मम ।। 6-50-44 आकाशग इव पक्षीव ।। 6-50-45 रथचर्यासु रथवर्त्मसु ।। 6-50-46 परमोपेतः परा उत्कृष्टा चासौ मा लक्ष्मीश्चेति परमा तया उपेतः ।।

भीष्मपर्व-049

पुटाग्रे अल्लिखितम्।

भीष्मपर्व-051