नारदपुराणम्- पूर्वार्धः/अध्यायः २०
नारद उवाच ।।
भगवन्सर्वधर्मज्ञ सर्वशास्त्रार्थपारग ।।
सर्वकर्मवरिष्टं च त्वयोक्तं ध्वजधारणम् ।। २०-१ ।।
यस्तु वै सुमतिर्नाम ध्वजारोपपरो मुने ।।
त्वयोक्तस्तस्य चरितं विस्तरेण ममादिश ।। २०-२ ।।
सनक उवाच ।।
श्रृणुष्वैकमनाः पुण्यमितिहासं पुरातनम् ।।
ब्रह्मणा कथितं मह्यं सर्वपापप्रणाशनम् ।। २०-३ ।।
आसीत्पुरा कृतयुगे सुमतिर्नाम भूपतिः ।।
सोमवंशोद्भवः श्रीमान्सत्पद्वीपैकनायकः ।। २०-४ ।।
धर्मात्मा सत्यसंपन्नः शुचिवंश्योऽतिथिप्रियः ।।
सर्वलक्षणसंपन्नः सर्वसंपद्विभूषितः ।। २०-५ ।।
सदा हरिकथासेवी हरिपूजापरायणः ।।
हरिभक्तिपराणां च शुश्रूषुर्निरहंकृतिः ।। २०-६ ।।
पूज्यपूजारतो नित्यं समदर्शी गुणान्वितः ।।
सर्वभूतहितः शान्तः कृतज्ञः कीर्तिमांस्तथा ।। २०-७ ।।
तस्य भार्या महाभागा सर्वलक्षणसंयुता ।।
पतिव्रता पतिप्राणा नाम्रा सत्यमतिर्मुने ।। २०-८ ।।
तावुभौ दम्पती नित्यं हरिपूजापरायणौ ।।
जातिस्मरौ महाभागौ सत्यज्ञौ सत्परायणौ ।। २०-९ ।।
अन्नदानरतौ नित्यं जलदानपरायणौ ।।
तडागारामवप्रादौ नसंख्यातान्वितेनतुः ।। २०-१० ।।
सा तु सत्यमतिर्नित्यं शुचिर्विष्णुगृहे सती ।।
नृत्यत्यत्यन्तसन्तुष्टा मनोज्ञा मञ्जुवादिनी ।। २०-११ ।।
सोऽपि राजा महाभागो द्वादशीद्धादशीदिने ।।
ध्वजमारोपयत्येव मनोज्ञं बहुविस्तरम् ।। २०-१२ ।।
एवं हरिपरं नित्यं राजानं धर्मकोविदम् ।।
प्रियां सत्यमतिं चास्य देवा अपि सदास्तुवन् ।। २०-१३ ।।
त्रिलोके विश्रुतौ ज्ञात्वा दम्पती धर्मको विदौ ।।
आययौ बहुभिः शिष्यैर्द्रष्टुकामो विभाण्डकः ।। २०-१४ ।।
तमायांतं मुनिं श्रुत्वा स तु राजा विभाण्डकम् ।।
प्रत्युद्ययौ सपत्नीकः प्रजाभि र्बहुविस्तरम् ।। २०-१५ ।।
कृतातिथ्यक्रियं शान्तं कृतासनपरिग्रहम् ।।
नीचासनस्थितो भूयः प्राञ्जलिर्मुनिमब्रवीत् ।। २०-१६ ।।
राजो वाच ।।
भगवन्कृतकृत्योऽस्मिं त्वदभ्यागमनेन वै ।।
सतामायमनं सन्तं प्रशंसन्ति सुरवावहम् ।। २०-१७ ।।
यत्र स्यान्महतां प्रेम तत्र स्युः सर्वसम्पदः ।।
तेजः कीर्तिर्धनं पुत्रा इति प्राहुर्विपश्चितः ।। २०-१८ ।।
तत्र वृद्धिमुपायान्ति श्रेयांस्यनुदिनं मुने ।।
यत्र सन्तः प्रकुर्वन्ति महतीं करुणां प्रभो ।। २०-१९ ।।
यो मृर्ध्नि धारयेदूह्यन्महत्पादजलं रजः ।।
स स्नातः सर्वतीर्थेषु पुण्यात्मा नात्र संशयः ।। २०-२० ।।
मम पुत्राश्च दाराश्च संपत्त्वयि समर्पिताः ।।
मामाज्ञापय विप्रेन्द्र किं प्रियं करवाणि ते ।। २०-२१ ।।
विनञ्चवनतं भूपं स निरीक्ष्य मुनीश्वरः ।।
स्पृशन्करेण तं प्रीत्युवाचातिहर्षितः ।। २०-२२ ।।
ऋषिरुवाच ।।
गजन्यदुक्तं भवता तत्सर्वं त्वत्कुलोचितम् ।।
विनयावनतः सर्वो बहुश्रेयो लभेदिह ।। २०-२३ ।।
धर्मश्चार्थश्च कामश्च मोक्षश्च नृपसत्तम ।।
विनयाल्लभते मर्त्यो दुर्लभं किं महात्मनाम् ।। २०-२४ ।।
प्रीतोऽस्मि तव भूपाल सन्मार्गपरिवर्त्तिनः ।।
स्वस्ति ते सततं भूयाद्यत्पृच्छामि तदुच्यताम् ।। २०-२५ ।।
पूजा बहुविधाः सन्ति हरितुष्टिविधायिकाः ।।
तासु नित्यं ध्वजारोपे वर्त्त्से त्वं सदोद्यतः ।। २०-२६ ।।
भार्यापि तव साध्वीयं नित्यं नृत्यपरायणा ।।
किमर्थमेतद्वृत्तान्तं यथावद्वक्तुमर्हसि ।। २०-२७ ।।
राजोवाच ।।
श्रृणुष्व भगवन्सर्वं यत्पृच्छसि वदामि तत् ।।
आश्चर्यभूतं लोकानामावयोश्चरितं त्विह ।। २०-२८ ।।
अहमासं पुरा शूद्रो मालिनिर्नाम सत्तम ।।
कुमार्गनिरतो नित्यं सर्वलोकाहिते रतः ।। २०-२९ ।।
पिशुनो धर्मविद्वेषी देवद्रव्यापहारकः ।।
गोध्नश्च ब्रह्महा चौरः सर्वप्राणिवधे रतः ।। २०-३० ।।
नित्यं निष्ठुरवक्ता च पापी वेश्यापरायणः ।।
एवं स्थितः कियत्कालमनाहत्यं महदृचः ।। २०-३१ ।।
सर्वबन्धुपरित्यक्तो दुःखी वनमुपागतः ।।
मृगमांसाशनो नित्यं तथा पान्थाविलुम्पकः ।। २०-३२ ।।
एकाकी दुःखबहुलो न्यवसन्निर्जने वने ।।
एकदा क्षुत्परिश्रान्तो निदाघार्त्तः पिपासितः ।। २०-३३ ।।
जीर्णं देवालयं विष्णोरपश्यं विजने वने ।।
हंसकारण्डवाकीर्णं तत्समीपे महत्सरः ।। २०-३४ ।।
पर्यन्तवनपुष्पौघच्छादितं तन्मुनीश्वर ।।
अपिबं तत्र पानीयं तत्तीरे विगतश्रमः ।। २०-३५ ।।
फलानि जग्ध्वा शीर्णानि स्वयं क्षुच्च निवारिता ।।
तस्मिञ्जीर्णीलये विष्णोनर्निवासं कृतकवानहम् ।। २०-३६ ।।
जीर्णस्फुटितसंधानं तस्य नित्यमकारिषम् ।।
पर्णैस्तृणैश्च काष्ठैघै र्गृहं सम्यक् प्रकल्पितम् ।। २०-३७ ।।
स्वसुऱार्थं तु तद्भमिर्मया लिप्ता मुनीश्वर ।।
तत्राहं व्याधवृत्तिस्थो हत्वा बहुविधान्मृगान् ।। २०-३८ ।।
आजीवं वर्तय न्नित्यं वर्षाणां विंशतिः स्थितः ।।
अथेयमागता साध्वी विन्ध्यदेशसमुद्भवा ।। २०-३९ ।।
निषादकुलजा विप्रा नान्मा ख्याताऽवकोकिला ।।
बन्धुवर्गपरित्यक्ता दुःखिता जीर्णविग्रहा ।। २०-४० ।।
क्षुत्तृड्घर्मपरिश्रान्ता शोचन्ती स्वकृतं ह्यघम् ।।
दैवयोगाकत्समायाताभ्रमन्ती विजने वने ।। २०-४१ ।।
ग्रीष्मतापार्द्दिता बाह्ये स्वान्ते चाधिनिपूडिता ।।
इमां दुःखार्दितां दृष्ट्वा जाता मे विपुला दया ।। २०-४२ ।।
दत्तं मया जलं चास्यै मांसं वन्यफलानि च ।।
गतश्रमात्वियं ब्रह्मन्मया पृष्टा यथा तथम् ।। २०-४३ ।।
अवेदयत्स्ववृत्तान्तं तच्छृणुष्व महामुने ।।
नान्मावकोकिला चाहं निषादकुलसम्भवा ।। २०-४४ ।।
दारुकस्य सुता चाहं विन्ध्यपर्वतवासिनी ।।
परस्वहारिणी नित्यं सदा पैशुन्यवादिनी ।। २०-४५ ।।
पुंश्चलूत्येवमुक्त्वा तु बन्धुवर्गैः समुज्झिता ।।
कियत्कालं ततः पत्या भृताहं लोकनिन्दिता ।। २०-४६ ।।
दैवात्सोऽपि गतो लोकं यमस्यात्र विहाय माम् ।।
कान्तारे विजने चैका भ्रमन्ती दुःखपीडिता ।। २०-४७ ।।
दैवात्त्वत्सविधं प्राप्ता जीविताहं त्वयाधुना ।।
इत्येवं स्वकृतं कर्म मह्यं सर्वं न्यवेदयत् ।। २०-४८ ।।
ततो देवालये तस्मिन्दम्पतीभावमाश्रितौ ।।
स्थितौ वर्षाणि दश च आवां मांसफलाशिनौ ।। २०-४९ ।।
एकदा मद्यपानेन प्रमत्तौ निर्भरैमुने ।।
तत्र देवालये रात्रौ मुदितौ मांसभोजनात् ।। २०-५० ।।
तनुवस्त्रापरिज्ञानौ नृत्यं चकृव मोहितौ ।।
प्रारब्धकर्म भोगान्तमावां युगपदागतौ ।। २०-५१ ।।
यमदूतास्तदायाताः पाशहस्ता भयंकराः ।।
नेतुमावां नृत्यरतौ सुधोरां यमयातनाम् ।। २०-५२ ।।
ततः प्रसन्नो भगवान्कर्मणा मम मानद ।।
देवावसथसंस्कारसंज्ञितेन कृतेन नः ।। २०-५३ ।।
स्वदूतान्प्रेषयामास स्वभक्तावनतत्परः ।।
ते दूता देवदेवस्य शङ्खचक्र गदाधराः ।। २०-५४ ।।
सहस्रसूर्यासंकाशाः सर्वे चारुचतुर्भुजाः ।।
किरीटकुण्डलधरा हारिणो वनमालिनः ।। २०-५५ ।।
दिशो वितिमिरा विप्र कुर्वन्तः स्वेन तेजसा ।।
भयंकरान्याशहस्तान्दंष्ट्रिणो यमकिङ्करान् ।। २०-५६ ।।
आवयोग्राहणे यत्तानृचुः कृष्णपरायणाः ।। २०-५७ ।।
विष्णुदूता ऊचुः ।।
भो भो क्रूरा दूराचारा विवेकपरिवर्जिताः ।।
मुञ्चध्वमेतौ निष्पापौ दम्पती हरिवल्लभौ ।। २०-५८ ।।
विवेकस्त्रिषु लोकेषु संपदामादिकारणम् ।।
अपापे पापधीर्यस्तु तं विद्यात्पुरुषाधमम् ।। २०-५९ ।।
पापे त्वपापधीर्यस्तु तं विद्यादधमाधमम् ।। २०-६० ।।
यमदूता ऊचुः ।।
युष्माभिः सत्यमेवोक्तं किं त्वेतौ पापिसत्तमौ ।।
यमेन पापिनो दण्ड्यास्तन्नेष्यामो वयं त्विमौ ।। २०-६१ ।।
श्रुतिप्रणिहितो धर्मो ह्यधर्मस्तद्विपर्ययः ।।
धर्माधर्मविवेकोऽयं तन्नेष्यामो यमान्तिकम् ।। २०-६२ ।।
एतच्त्छुवातिकुपिता विष्णुदूता महौजसः ।।
प्रत्यूचूस्तान्यमभटानधर्मे धर्ममानिनः ।। २०-६३ ।।
विष्णदूता ऊचुः ।।
अहो कष्टं धर्मदृशामधर्मः स्पृशते सभाम् ।।
सम्यग्विवेकशून्यानां निदानं ह्यापदां महत् ।। २०-६४ ।।
तर्काणाद्यविशेषेण नरकाध्यक्षतां गताः ।।
यूयं किमर्थमद्यापि कर्त्तुं पापानि सोद्यमाः ।। २०-६५ ।।
स्वकर्मक्षयपर्यन्तं महापातकिनोऽपि च ।।
तिष्टन्ति नरके घोरे यावच्चन्द्रार्कतारकम् ।। २०-६६ ।।
पूर्वसंचितपापानामदृष्ट्वा निष्कृतिं वृथा ।।
किमर्थं पापकर्माणि करिष्येऽथ पुनः पुनः ।। २०-६७ ।।
श्रुतिप्रणिहितो धर्मः सत्यं सत्यं न संशयः ।।
किन्त्वाभ्यां चरितान्धर्मान्प्रवक्ष्यामो यथातथम् ।। २०-६८ ।।
एतौ पापविनिर्मुक्तौ हरिशुश्रूषणे रतौ ।।
हरिणात्रायमाणौ च मुञ्चध्वमविलम्बितम् ।। २०-६९ ।।
एषा च नर्तनं चक्रे तथैव ध्वजरोषणम् ।।
अन्तकाले विष्णुगृहे तेन निष्पापतां गतौ ।। २०-७० ।।
अन्तकाले तु यन्नाम श्रुत्वोक्त्वापि च वै सकृत् ।।
लभते परमं स्थानं किमु शूश्रूषणे रताः ।। २०-७१ ।।
महापातकयुक्तो वा युक्तो वाप्युपपातकैः ।.।
कृष्णसेवी नरोऽन्तेऽपि लभते परमां गतिम् ।। २०-७२ ।।
यतीनां विष्णुभक्तानां परिचर्या परायणाः ।।
ते दूताः सहसा यान्ति पापिनोऽपि परां गतिम् ।। २०-७३ ।।
मुहुर्तं वा मुहुर्तार्द्धं यस्तिष्टोद्धरिमन्दिरे ।।
सोऽपि याति परं स्थानं किमुद्वात्रघिंशवत्सरान् ।। २०-७४ ।।
उपलेपनकर्त्तारौ संमार्जनपरायणौ ।।
एतौ हरिगृहे नित्यं जीर्णशीर्णाधिरोपकौ ।। २०-७५ ।।
जलसेचनकर्त्तारौ दीपदौ हरिमन्दिरे ।।
कथमेतौ महाभागौ यातनाभोगमर्हथ ।। २०-७६ ।।
इत्युक्ता विष्णुदूतास्ते च्छित्वा पाशांस्तदैव हि ।।
आरोप्यावां विमानाग्रयं ययुर्विष्णोः परं पदम् ।। २०-७७ ।।
तत्र सामीप्यमापन्नौ देवदेवस्य चक्रिणः ।।
दिव्यान्भोगान्भुक्तवन्तौ तावत्कालं मुनीश्वर ।। २०-७८ ।।
दिव्यान्भोगांस्तु तत्रापि भुक्त्वा यातौ महीमिमाम् ।।
अत्रापि संपदतुला हरिसेवाप्रसादतः ।। २०-७९ ।।
अनिच्छया कृतेनापि सेवनेन हरेर्मुने ।।
प्राप्तमीदृक् फलं विप्र देवानामपि दुर्लभम् ।। २०-८० ।।
इच्छयाराध्य विश्वेशं भक्तिभावेन माधवम् ।।
प्राप्स्यावः परमं श्रेय इति हेतुर्निरुपितः ।। २०-८१ ।।
अवशेनापि यत्कर्म कृतं स्यात्सुमहत्फलम् ।।
जायते भूमिदेवेन्द्र किं पुनः श्रद्धया कृतम् ।। २०-८२ ।।
एतदुक्तं निशम्यासौ स मुनीन्द्रो विभण्डकः ।।
प्रशस्य दम्पती तौ तु प्रययौ स्वतपोवनम् ।। २०-८३ ।।
तस्माज्जानीहि देवर्षे देवदेवस्य चक्रिणः ।।
परिचर्या तु सर्वेषां कामधेनूपमा स्मृता ।। २०-८४ ।।
हरिपूजापराणां तु हरिरेव सनातनः ।।
ददाति परमं श्रेयः सर्वकामफलमप्रदः ।। २०-८५ ।।
य इदं पुण्यमाख्यानं सर्वपापप्रणाशनम् ।।
पठेच्च श्रृणुयाद्वापि सोऽपि याति परां रातिम् ।। २०-८६ ।।
इति श्रबृहन्नारदीयपराणे पूर्वभागे प्रथमपादे सुमतिभूपकथावर्णनं नाम विंशऽध्यायः ।।