नारदपुराणम्- पूर्वार्धः/अध्यायः १२३
सनातन उवाच ।।
श्रृणु नारद वक्ष्यामि चतुर्दश्या व्रतानि ते ।।
यानि कृत्वा नरो लोके सर्वान्कामानवाप्नुयात् ।। १२३-१ ।।
चैत्रशुक्ल चतुर्दश्यां कुंकुमागरुचन्दनैः ।।
गन्धाद्यैर्वस्त्रमणिभिः कार्यार्या महती शिवे ।। १२३-२ ।।
वितानध्वजछत्राणि दत्वा पूज्याश्च मातरः ।।
एवं कृत्वार्चनं विप्र सोपवासोऽथवैकभुक् ।। १२३-३ ।।
अश्वमेधाधिकं पुण्यं लभते मानवो भुवि ।।
अत्रैव दमनार्चां च कारयेद्गंधपुष्पकैः ।। १२३-४ ।।
समर्पयेत्सुपूर्णायां शिवाय शिवरूपिणे ।।
राधकृष्णचतुर्द्दश्यां सोपवासो निशागमे ।। १२३-५ ।।
लिंगमभ्यर्चयेच्चैवं स्नात्वा धौतांबरः सुधीः ।।
गंधाद्यैरुपचारैश्च बिल्वपत्रैश्च सर्वतः ।। १२३-६ ।।
दत्वा मंत्रं द्विजाग्र्याय भुंजीत च परेऽहनि ।।
एवमेव तु कृष्णासु सर्वासु द्विजसत्तम ।। १२३-७ ।।
शिवव्रतं प्रकर्तव्यं धनसंतानमिच्छता ।।
राधशुक्लचतुर्दश्यां श्रीनृसिंहव्रतं चरेत् ।। १२३-८ ।।
उपवासविधानेन शक्तोऽशक्तस्तथैकभुक् ।।
निशागमे तु संपूज्य नृसिंहं दैत्यसूदनम् ।। १२३-९ ।।
उपचारैः षोडशभिः स्नानैः पंचामृतादिभिः ।।
ततः क्षमापयेद्देवं मन्त्रेणानेन नारद ।। १२३-१० ।।
तत्पहाटककेशांत ज्वलत्पावकलोचन ।।
वज्राधिकनखस्पर्शदिव्यसिंह नमोऽस्तु ते ।। १२३-११ ।।
इति संप्रार्थ्य देवेशं व्रती स्यात्स्थंडिलेशयः ।।
जितेंद्रियो जितक्रोधः सर्वभोगविवर्ज्जितः ।। १२३-१२ ।।
एवं यः कुरुते विप्र विधिवद्व्रतमुत्तमम् ।।
वर्षे वर्षे स लभते भुक्तभोगो हरेः पदम् ।। १२३-१३ ।।
ॐकारेश्वरयात्रा च कार्यात्रैव मुनीश्वर ।।
दुर्लभं वार्चनं तत्र दर्शनं पापनाशनम् ।। १२३-१४ ।।
किमत्र बहुनोक्तेन पूजाध्यानजपेक्षणम् ।।
यद्भवेत्तत्समुद्दिष्टं ज्ञानमोक्षप्रदं नृणाम् ।। १२३-१५ ।।
अत्र लिंगव्रतं चापि कर्त्तव्यं पापनाशनम् ।।
पंचामृतैस्तु संस्नाप्य लिंगमालिप्य कुंकुमैः ।। १२३-१६ ।।
नैवेद्यैश्च फलैर्धूपैर्दीपैर्वस्त्रविभूषणैः ।।
एवं यः पूजयेत्पैष्टं लिंगं सर्वार्थसिद्धिदम् ।। १२३-१७ ।।
भुक्तिं मुक्तिं स लभते महादेवप्रसादतः ।।
ज्येष्ठशुक्लचतुर्दश्यां दिवा पंचतपा निशः ।। १२३-१८ ।।
मुखे ददेद्धेमधेनुं रुद्रव्रतमिदं स्मृतम् ।।
शुचिशुक्लचतुर्दश्यां शिवं संपूज्य मानवः ।। १२३-१९ ।।
देशकालोद्भवैः पुष्पैः सर्वसंपदमाप्नुयात् ।।
नभः शुक्लचतुर्दश्यां पवित्रारोपणं मतम् ।। १२३-२० ।।
तत्स्वशाखोक्तविधिना कर्तव्यं द्विजसत्तम ।।
शताभिमंत्रितं कृत्वा ततो देव्यै निवेदयेत् ।। १२३-२१ ।।
पवित्रारोपणं कृत्वा नरो नार्यथवा यदि ।।
महादेव्याः प्रसादेन भुक्तिं मुक्तिमवाप्नुयात् ।। १२३-२२ ।।
भाद्रशुक्लचतुर्दश्यामनन्तव्रतमुत्तमम् ।।
कर्त्तव्यमेकभुक्तं हि गोधूमप्रस्थपिष्टकम् ।। १२३-२३ ।।
विपाच्य शर्कराज्याक्तमनंताय निवेदयेत् ।।
गन्धाद्यैः प्राक् समभ्यर्च्यः कार्पासं पट्टजं तु वा ।। १२३-२४ ।।
चतुर्दशग्रंथियुतं सूत्रं कृत्वा सुशोभनम् ।।
ततः पुराणमुत्तार्य सूत्रं क्षिप्त्वा जलाशयें ।। १२३-२५ ।।
निबघ्नीयान्नवं नारी वामे दक्षे पुमान्भुजे ।।
विपाच्य पिष्टपक्वं तत्प्रदद्याद्दक्षिणान्वितम् ।। १२३-२६ ।।
स्वयं च तन्मितं चाद्यादेवं कुर्याद्व्रतोत्तमम् ।।
द्विसप्तवर्षपर्यंतं तत उद्यापयेत्सुधीः ।। १२३-२७ ।।
मंडलं सर्वतोभद्रं धान्यवर्णैः प्रकल्प्य च ।।
सुशोभने न्यसेत्तत्र कलशं ताम्रजं मुने ।। १२३-२८ ।।
तस्योपरि न्यसेद्धैमीमनंतप्रतिमां शुभाम् ।।
पीतपट्टांशुकाच्छन्नां तत्र तां विधिना यजेत् ।। १२३-२९ ।।
गणेशं मातृकाः खेटाँल्लोकपांश्च यजेत्पृथक् ।।
ततो होमं हविष्येण कृत्वा पूर्णाहुतिं चरेत् ।। १२३-३० ।।
शय्यां सोपस्करां धेनुं प्रतिमां च द्विजोत्तम ।।
प्रदद्याद्गुरवे भक्त्या द्विजानन्यांश्चतुर्दश ।। १२३-३१ ।।
संभोज्य मिष्टपक्वान्नैर्दक्षिणाभिः प्रतोषयेत् ।।
एवं यः कुरुतेऽनंतव्रतं प्रत्यक्षमादरात् ।।। १२३-३२ ।।
सोऽप्यनंतप्रसादेन जायते भुक्तिमुक्तिभाक् ।।
कदलीव्रतमप्यत्र तद्विधानं च मे श्रृणु ।। १२३-३३ ।।
नरो वा यदि वा नारी रंभामुपवनस्थिताम् ।।
स्नात्वा संपूजयेद्गंधपुष्पधान्यांकुरादिभिः ।। १२३-३४ ।।
दधिदूर्वाक्षतैर्द्द्वीपैर्वस्त्रपक्कान्नसंयैः ।।
एवं संपूज्य मंत्रेण ततः संप्रार्थयेद्र्वती ।। १२३-३५ ।।
अप्सरो मरकन्याभिर्नागकन्याभिरार्चिते ।।
शरीरारोग्यलावण्यं देहि देवि नमोऽस्तु ते ।। १२३-३६ ।।
इति संप्रार्थ्यं कन्यास्तु चतस्रो वा सुवासिनीः ।।
संभोज्यां शुकसिद्वरकज्जलालक्तचर्चिताः ।। १२३-३७ ।।
नमस्कृत्य निजं गेहं समाप्य नियमं व्रजेत् ।।
एवं कृते व्रते विप्र लब्ध्वा सौभाग्यमुत्तमम् ।। १२३-३८ ।।
इह लोके विमानेन स्वर्गलोके व्रजेत्परम् ।।
इषकृष्णचतुर्द्दश्यां विषशस्त्रांबुवह्निभिः ।। १२३-३९ ।।
सर्पश्वापदवज्राद्यैर्हतानां ब्रह्मघातिनाम् ।।
चतुर्द्दश्यां क्रियाश्राद्धमेकोद्दिष्टविधानतः ।। १२३-४० ।।
कर्तव्यं विप्रवर्गं च भोजयेन्मिष्टपक्वकैः ।।
तर्पणं च गवां ग्रासं बलिं चैव श्वकाकयोः ।। १२३-४१ ।।
कृत्वाचम्य स्वयं पश्चाद्भुंजीयाद्बंधुभिः सह ।।
एवं यः कुरुते विप्र श्राद्धं संपन्नदक्षिणम् ।। १२३-४२ ।।
स उद्धृत्य पितॄन्गच्छेद्देवलोकं सनातनम् ।।
इषशुक्ल चतुर्द्दश्यां धर्मराजं द्विजोत्तम ।। १२३-४३ ।।
गंधाद्यैः सम्यगभ्यर्च्य सौवर्णं भोज्य वाङवम् ।।
दद्यात्तस्मै धर्मराजस्त्रायते भुवि नारद ।। १२३-४४ ।।
एवं यः कुरुते धर्मप्रतिमादानमुत्तमम् ।।
स भुक्त्वेह वरान्भोगान्दिवं धर्माज्ञया व्रजेत् ।। १२३-४५ ।।
ऊर्ज्जकृष्णचतुर्द्दश्यां तैलाभ्यंगं विधूदये ।।
कृत्वा स्नात्वार्चयेद्धर्मं नरकादभयं लभेत् ।। १२३-४६ ।।
प्रदोषे तैलदीपांस्तु दीपयेद्यमतुष्टये ।।
चतुष्पथे गृहाद्ब्राह्मप्रदेशे वा समाहितः ।। १२३-४७ ।।
वत्सरे हेमलंब्याख्ये मासि श्रीमति कार्तिके ।।
शुक्लपक्षे चतुर्द्दश्यामरुणाभ्युदयं प्रति ।। १२३-४८ ।।
स्नात्वा विश्वेश्वरो देवो देवैः सह मुनीश्वर ।।
मणिकर्णिक तीर्थे च त्रिपुंड्रं भस्मना दधत् ।। १२३-४९ ।।
स्वात्मानं स्वयमभ्यर्च्य चक्रे पाशुपतव्रतम् ।।
ततस्तत्र महापूजां लिंगे गन्धादिभिश्चरेत् ।। १२३-५० ।।
द्रोणपुष्पैर्बिल्वदलैरर्कपुष्पैश्च केतकैः ।।
पुष्पैः फलैर्मिष्टपक्वैर्नैवेद्यैर्विविधैरपि ।। १२३-५१ ।।
एवं कृत्वैकभुक्तं तु व्रतं विश्वेशतोषणम् ।।
लभते वांछितान्कामानिहामुत्र च नारद ।। १२३-५२ ।।
ब्रह्मकूर्चव्रतं चात्र कर्तव्यमृद्धिमिच्छता ।।
सोपवासः पञ्चगव्यं पिबेद्रात्रौ जितेंद्रियः ।। १२३-५३ ।।
कपिलायास्तु गोमूत्रं कृष्णाया गोमयं तथा ।।
श्वेतायाः क्षीरमुदितं रक्तायाश्च तथा दधि ।। १२३-५४ ।।
गृहीत्वा कर्बुरायाश्च घृतमेकत्र मेलयेत् ।।
कुशां बुना ततः प्रातः स्नात्वा सन्तर्प्यं देवताः ।। १२३-५५ ।।
ब्रह्मणांस्तोषयित्वा च भुञ्जीयाद्वाग्यतः स्वयम् ।।
ब्रह्मकूर्चव्रतं ह्येतत्सर्वपातकनाशनम् ।। १२३-५६ ।।
यच्च बाल्ये कृतं पापं कौमारे वार्द्धकेऽपि यत् ।।
ब्रह्मकूर्चोपवासेन तत्क्षणादेव नश्यति ।। १२३-५७ ।।
पाषाणव्रतमप्यत्र प्रोक्तं तच्छृणु नारद ।।
सोपवासो दिवा नक्तं पाषाणाकारपिष्टचकम् ।। १२३-५८ ।।
प्रार्च्य गन्धादिभिर्गौरीं घृतपंक्वमुपाहरेत् ।।
व्रतमेतच्चरित्वा तु यथोक्तं द्विजसत्तम ।। १२३-५९ ।।
ऐश्वर्यसौख्यसौभाग्यरूपाणि प्राप्नुयान्नरः ।।
मार्गशुक्लचतुर्दश्यामेकभुक्तः पुरोदितम् ।। १२३-६० ।।
निराहारो वृषं स्वर्णं प्रार्च्य दद्याद्द्विजातये ।।
परेऽह्नि प्रातरुत्थाय स्नात्वा सोमं महेश्वरम् ।। १२३-६१ ।।
पूजयेत्कमलैः पुष्पैर्गंधमाल्यानुलेपनैः ।।
द्विजान्सम्भोज्य मिष्टान्नौस्तोषयेद्दक्षिणादिभिः ।। १२३-६२ ।।
एतच्छिवव्रतं विप्र भुक्तिमुक्तिप्रदायकम् ।।
कर्तॄणामुपदेष्टॄणां साह्यानामनुमोदिनाम् ।। १२३-६३ ।।
पौषशुक्लचतुर्दश्यां विरूपाक्षव्रतं स्मृतम् ।।
कपर्दीश्वरसांनिध्यं प्राप्स्याम्यत्र विचिंत्य च ।। १२३-६४ ।।
स्नात्वागाधजले विप्र विरूपाक्षं शिवं यजेत् ।।
गंधमाल्यनमस्कारधूपदीपान्नसंपदा ।। १२३-६५ ।।
तत्स्थं द्विजातये दत्त्वा मोदते दिवि देववत् ।।
माघकृष्णचतुर्द्दश्यां यमतर्पणमीरितम् ।। १२३-६६ ।।
अनर्काभ्युदिते काले स्नात्वा संतर्पयेद्यमम् ।।
द्विसप्तनामभिः प्रोक्तैः सर्वपापविमुक्तये ।। १२३-६७ ।।
तिलदर्भांबुभिः कार्यं तर्प्पणं द्विजभोजनम् ।।
कृशरान्नं स्वयं चापि तदेवाश्नीत वाग्यतः ।। १२३-६८ ।।
अंत्यकृष्णचतुर्दश्यां शिवरात्रिव्रतं द्विज ।।
निर्जलं समुपोष्यात्र दिवानक्तं प्रपूजयेत् ।। १२३-६९ ।।
स्वयंभुवादिकं लिंगं पार्थिवं वा समाहितः ।।
गंधाद्यैरुपचारैश्च सांबुबिल्वदलादिभिः ।। १२३-७० ।।
धूपैर्दीपैश्च नैवेद्यैः स्तोत्रपाठैर्जपादिभिः ।।
ततः परेऽह्नि संपूज्य पुनरेवोपचारकैः ।। १२३-७१ ।।
संभोज्य विप्रान्मिष्टान्नैर्विसृजेल्लब्धदक्षिणान् ।।
एवं कृत्वा व्रतं मर्त्यो महादेवप्रसादतः ।। १२३-७२ ।।
अमर्त्यभोगान् लभते दैवतैः सुसभाजितः ।।
अंत्यशुक्लचतुर्दश्यां दुर्गां संपूज्य भक्तितः ।। १२३-७३ ।।
गन्धाद्यैरुपचारैस्तु विप्रान्संभोजयेत्ततः ।।
एवं कृत्वा व्रतं विप्र दुर्गायाश्चैकभोजनः ।। १२३-७४ ।।
लभते वांछितान्कामानिहामुत्र च नारद ।।
चैत्रकृष्णचतुर्दश्यामुपवासं विधाय च ।। १२३-७५ ।।
केदारोदकपानेन वाचिमेधफलं भवेत् ।।
उद्यापने तु सर्वांसां सामान्यो विधिरुच्यते ।। १२३-७६ ।।
कुंभाश्चतुर्दशैवात्र सपूगाक्षतमोदकाः ।।
सदक्षिणांशुकास्ताम्रामृन्मयाश्चाव्रणा नवाः ।। १२३-७७ ।।
तावंतो वशदंडाश्च पवित्राण्यासनानि च ।।
पात्राणि यज्ञसूत्राणि तावत्येव हि कल्पयेत् ।। १२३-७८ ।।
शेषं प्रागुक्तवत्कुर्याद्वित्तशाठ्यविवर्ज्जितः ।। १२३-७९ ।।
इति श्रीबृहन्नारदीयपुराणे पूर्वभागे बृहदुपाख्याने चतुर्थभागे द्वादशमासस्थितचतुर्दशीव्रतवर्णनं नाम त्रयोविंशत्यधिकशततमोऽध्यायः ।। १२३ ।।