नारदपुराणम्- पूर्वार्धः/अध्यायः ११६
सनातन उवाच ॥
श्रृणु नारद वक्ष्यामि सप्तम्यास्ते व्रतान्यहम् ॥
यानि कृत्वा नरो भक्त्या सूर्यसायुज्यमाप्नुयात् ॥ ११६-१ ॥
चैत्रे तु शुक्लसप्तम्यां बहिः स्नानं समाचरेत् ॥
स्थंडिले गोमयालिप्ते गौरमृत्तिकयास्तृते ॥ ११६-२ ॥
लिखित्वाष्टदलं पद्मं कर्णिकायां विभावम् ॥
विन्यसेत्पूर्वपत्रे तु देवौ द्वौ कृतधातुकौ ॥ ११६-३ ॥
आग्नेयं च न्यसेन्पत्रे गंधर्वौ कृतकारकौ ॥
दक्षिणे च न्यसेत्पत्रे तथैव राक्षसद्वयम् ॥ ११६-४ ॥
आकृतौ द्वौ न्यसेत्पत्रे नैर्ऋते मुनिसत्तम ॥
काद्रवेयौ महानागौ पश्चिमे कृतचारकौ ॥ ११६-५ ॥
वायव्य यातुधानौ द्वौ उत्तरे च ऋषिद्वयम् ॥
ऐशान्ये विन्यसेत्पत्पे ग्रहमेको द्विजोत्तम ॥ ११६-६ ॥
तेषां संपूजनं कार्यं गंधमाल्यानुलेपनैः ॥
दीपैर्धूपैः सनैवेद्यैस्तांबूलक्रमुकादिभिः ॥ ११६-७ ॥
एवं संपूज्य होमं तु घृतेनाष्टशतं चरेत् ॥
सूर्यस्याष्टाष्ट चान्येषां प्रदद्यादाहुतीः क्रमात् ॥ ११६-८ ॥
नाममंत्रेण वेद्यां वा ततः पूर्णाहुतिं ददेत् ॥
दक्षिणा च ततो देया द्विजेभ्यः शक्तितो द्विज ॥ ११६-९ ॥
एतत्कृत्वा विधानं तु सर्वसौख्यमवाप्नुयात् ॥
देहांते मण्डलं भानोर्भत्त्वा गच्छेत्परं पदम् ॥ ११६-१० ॥
वैशाखशुक्लसप्तम्यां जह्नुना जाह्नवी स्वयम् ॥
क्रोधात्पीता पुनस्त्यक्ता कर्णरंध्रात्तु दक्षिणात् ॥ ११६-११ ॥
तां तत्र पूजयेत्स्नात्वा प्रत्यूषे विमले जले ॥
गंधपुष्पाक्षताद्यैश्च सर्वैरेवोपचारकैः ॥ ११६-१२ ॥
ततो घटसहस्रं तु देयं गंगाव्रते त्विदम् ॥
भक्त्या कृतं सप्तकुलं नयेत्स्वर्गमसंशयः ॥ ११६-१३ ॥
कमलव्रतमप्यत्र प्रोक्तं तद्विधिरुच्यते ॥
तिलमात्रं तु सौवर्णं विधाय कमलं शुभम् ॥ ११६-१४ ॥
वस्त्रयुग्मावृतं कृत्वा गंधधूपादिनार्चयेत् ॥
नमस्ते पद्महस्ताय नमस्ते विश्वधारिणे ॥ ११६-१५ ॥
दिवाकर नमस्तुभ्यं प्रभाकर नमोऽस्तु ते ॥
इति संप्रार्थ्य देवेशं सूर्ये चास्तमुपागते ॥ ११६-१६ ॥
सोदकुंभं तु तत्पद्मं कपिलां च द्विजेऽर्पयेत् ॥
तद्दिने तूपवस्तव्यं भोक्तव्यं च परेऽहनि ॥ ११६-१७ ॥
संभोज्य ब्राह्मणान्भक्त्या व्रतसाकल्यमाप्नुयात् ॥
निबव्रतं च तत्रेव तद्विधानं श्रृणुष्व मे ॥ ११६-१८ ॥
निंबपत्रैः स्मृता पूजा भास्करस्य द्विजोत्तम ॥
खखोल्कायेति मंत्रेण प्रणवाद्येन नारद ॥ ११६-१९ ॥
निंबपत्रं ततोऽश्नीयाच्छयेद्भूमौ च वाग्यतः ॥
द्विजान्परेऽह्नि संभोज्य स्वयं भुंजीत बंधुभिः ॥ ११६-२० ॥
निंबपत्रव्रतं चैतत्कर्तॄणां सर्वसौख्यदम् ॥
सप्तमी शर्कराख्यैषा प्रोक्ता तच्चापि मे श्रृणु ॥ ११६-२१ ॥
अमृतं पिबतो हस्तात्सूर्यस्यामृतबिंदवः ॥
निष्पेतुर्भुवि चोत्पन्नाः शालिमुद्गयवेक्षवः ॥ ११६-२२ ॥
शर्करा च ततस्तस्मादिक्षुसारामृतोपमा ॥
इष्टा रवेरतः पुण्या शर्करा हव्यकव्ययोः ॥ ११६-२३ ॥
शर्करासप्तमी चैव वाजिमेधफलप्रदा ॥
सर्वदुःखोपशमनी पुत्रसंततिवर्धिनी ॥ ११६-२४ ॥
अस्यांतु शर्करादानं शर्कराभोजनं तथा ॥
कर्तव्यं हि प्रयत्नेन व्रतमेतद्रविप्रियम् ॥ ११६-२५ ॥
यः कुर्यात्परया भक्त्या स वै सद्गतिमाप्नुयात् ॥
ज्येष्ठे तु शुक्लसप्तम्यां जात इंद्रो रविः स्वयम् ॥ ११६-२६ ॥
तं संपूज्य विधानेन सोपवासो जितेंद्रियः ॥
स्वर्गतिं लभते विप्र देवेंद्रस्य प्रसादतः ॥ ११६-२७ ॥
आषाढशुक्लसप्तम्यां विवस्वान्नाम भास्करः ॥
जातस्तं तत्र संप्रार्च्य गन्धपुष्पादिभिः पृथक् ॥ ११६-२८ ॥
लभते सूर्यसायुज्यं विप्रेंद्रात्र न संशयः ॥
श्रावणे शुक्लसप्तम्यामव्यंगाख्यं व्रतं शुभम् ॥ ११६-२९ ॥
कार्पासं तु चतुर्हस्तं सार्द्ध वस्त्रं हि गोपतेः ॥
पूजांते प्रीतये देयं व्रतमेतच्छुभावहम् ॥ ११६-३० ॥
यदि चेद्धस्तयुक्तेयं तदा स्यात्पापनाशिनी ॥
अस्यां दानं जपो होमः सर्वं चाक्षय्यतां व्रजेत् ॥ ११६-३१ ॥
भाद्रे तु शुक्लसप्तम्याममुक्ताभरणव्रतम् ॥
सोमस्य तु महेशस्य पूजनं चात्र कीर्तितम् ॥ ११६-३२ ॥
गंगादिभिः षोडशभिरुपचारैः समर्चनम् ॥
प्रार्थ्य प्रणम्य विसृजेत्सर्वकामसमृद्धये ॥ ११६-३३ ॥
फलसप्तमिका चेयं तद्विधानमुदीर्यते ॥
नालिकेरं च वृंताकं नारंगं बीजपूरकम् ॥ ११६-३४ ॥
कूष्मांडं बृहतीपूगमिति सप्त फलानि वै ॥
महादेवस्य पुरतो विन्यस्यापरदोरकम् ॥ ११६-३५ ॥
सप्ततन्तुकृतं सप्तग्रंथियुक्तं द्विजोत्तम ॥
संपूज्य परया भक्त्या धारयेद्वामके करे ॥ ११६-३६ ॥
स्त्री नरो दक्षिणे चैव यावद्वर्षं समाप्यते ॥
संभोज्य विप्रान्सप्तैव पायसेन विसृज्यस तान् ॥ ११६-३७ ॥
स्वयं भुंजीत मतिमान् व्रतसंपूर्तिहेतवे ॥
फलानि तानि देयानि सप्तस्वपि द्विजेषु च ॥ ११६-३८ ॥
एवं तु सप्त वर्षाणि कृत्वोपास्य यथाविधि ॥
सायुज्यं लभते विप्र महादेवस्य तद्व्रती ॥ ११६-३९ ॥
आश्विने शुक्लपक्षे तु विज्ञेया शुभसप्तमी ॥
तस्यां कृतस्नानपूजो वाचयित्वा द्विजोत्तमान् ॥ ११६-४० ॥
आरभ्य कपिलांगां च संपूज्य प्रार्थयेत्ततः ॥
त्वामहं दद्मि कल्याणि प्रीयतामर्यमा स्वयम् ॥ ११६-४१ ॥
पालय त्वं जगत्कत्स्नं यतोऽसि धर्मसम्भवा ॥
इत्युक्त्वा वेदविदुषे दत्त्वा कृत्वा च दक्षिणाम् ॥ ११६-४२ ॥
नमस्कृत्य स्वयं विप्र विसृजेत्प्राशयेत्वरवयम् ॥
पचगव्यं व्रतं चेत्थं विधाय श्वो द्विजोत्तमान् ॥ ११६-४३ ॥
भोजयित्वा स्वयं चाद्यात्तदन्नं द्विजशेषितम् ॥
कृतं ह्येतद्गतं विप्र सुभाष्यं श्रद्धयान्वितः ॥ ११६-४४ ॥
देवदेवप्रसादेन भुक्तिमुक्तिमवाप्नुयात् ॥
अथ कार्तिकशुक्लायां शाकाख्यं सप्तमीव्रतम् ॥ ११६-४५ ॥
तस्यां तु सप्तशाकानिसस्वर्णकमलानि च ॥
प्रदद्यात्सप्तविप्रेभ्यः शाकाहारस्ततः स्वयम् ॥ ११६-४६ ॥
द्वितीयेऽह्नि द्विजान्भोज्य दत्वा तेभ्योऽन्नदक्षिणाम् ॥
विसृज्य बंधुभिः सार्द्धं स्वयं भुञ्जीत वाग्यतः ॥ ११६-४७ ॥
मार्गस्य सितसप्तम्यां मित्रव्रतमुदाहृतम् ॥
यद्विष्णोर्दक्षिणं नेत्रं तदेव कृतवानिह ॥ ११६-४८ ॥
अदित्यां कश्यपाज्जज्ञे मित्रो नामा दिवाकरः ॥
अतोऽस्यां पूजनं तस्य यथोक्तविधिना द्विज ॥ ११६-४९ ॥
कृत्वा द्विजान्भोजयित्वा सप्तैव मधुरादिना ॥
सुवर्णदक्षिणां दत्वा विसृज्याश्नीत च स्वयम् ॥ ११६-५० ॥
कृत्वैतद्विधिना लोकं सृर्य्यस्य व्रजति ध्रुवम् ॥
द्विजोब्राह्मं तथा शूद्रः सत्कुलेजन्म चाप्नुयात् ॥ ११६-५१ ॥
पौषस्य शुक्लसप्तम्यां व्रतं चाभयसंज्ञितम् ॥
उपोष्य भानुं त्रिःसन्ध्यं समभ्यर्च्य धरास्थितः ॥ ११६-५२ ॥
क्षीरसिक्तान्नसंबद्धं मोदकं प्रस्थसंमितम् ॥
द्विजाय दत्वा भोज्यान्यान्सप्ताष्टभ्यश्च दक्षिणाम् ॥ ११६-५३ ॥
पृथवी वा सुवर्णं वा विसृज्याश्नीत च स्वयम् ॥
अभयाख्यं व्रतं त्वेतत्सर्वस्याभयदं स्मृतम् ॥ ११६-५४ ॥
मार्तंडाख्यं व्रतं नाम कथयंति द्विजाः परे ॥
एकमेवेति च प्रोक्तमेकदैवतया बुधैः ॥ ११६-५५ ॥
माघे तु कृष्णसप्तम्यां व्रतं सर्वाप्तिसंज्ञकम् ॥
समुपोष्य दिने तस्मिन्सम्पूज्यादित्यबिम्बकम् ॥ ११६-५६ ॥
सौवर्णं गंधपुष्पाद्यैः कृत्वा रात्रौ च जागरम् ॥
परेऽह्नि विप्रान्सम्भोज्य पायसेन तु सप्त वै ॥ ११६-५७ ॥
दक्षिणां नालिकेराणि तेभ्यो दत्वा गुरुं ततः ॥
सौवर्णं तु रवेर्बिम्बं युक्तं दक्षिणयान्यया ॥ ११६-५८ ॥
समर्प्य च भृशं प्रार्थ्य विसृज्याद्यात्स्वयं ततः ॥
एतत्सर्वाप्तिदं नाम संप्रोक्तं सार्वकामिकम् ॥ ११६-५९ ॥
व्रतस्यास्य प्रभावेण द्वैतं सिध्येद्धि सर्वथा ॥
माघस्य शुक्लसप्तम्यामचलाख्यं व्रतं स्मृतम् ॥ ११६-६० ॥
त्रिलोचनजयंतीयं सर्वपापहरा स्मृता ॥
रथाख्या सप्तमी चेयं चक्रवर्तित्वदायिनी ॥ ११६-६१ ॥
अस्यां समर्च्य सवितुः प्रतिमां तु हैमीं हैमाश्वयुक्तरथगां तु ददेत्सहेभाम् ॥
यो भावभक्तिसहितः स गतो हि लोकं शम्भोः स मोदत इहापि च भुक्तभोगः ॥ ११६-६२ ॥
भास्करी सप्तमी चेयं कोटिभास्वद्ग्रहोपमा ॥
अरुणोदयवेलायामस्यां स्नानं विधीयते ॥ ११६-६३ ॥
अर्कस्य च बदर्याश्च सप्त सप्त दलानि वै ॥
निधाय शिरसि स्नायात्सप्तजन्माघशांतये ॥ ११६-६४ ॥
पुत्रप्रदं व्रतं चात्र प्राहादित्यः स्वयं प्रभुः ॥
यो माघसितप्तम्यां पूजयेन्मां विधानतः ॥ ११६-६५ ॥
तस्याहं पुत्रतां यास्ये स्वांशेन भृशतोषितः ॥
तस्माज्जितेंद्रियो भूत्वा समुपोष्य दिवानिशम् ॥ ११६-६६ ॥
पूजयेदपरे चाह्नि होमं कृत्वा द्विजां स्ततः ॥
दध्योदनेन पयसा पायसेन च भोजयेत् ॥ ११६-६७ ॥
अनेन विधिना यस् कुरुते पुत्रसप्तमीः ॥
लभते स तु सत्पुत्रं चिरायुषमनामयम् ॥ ११६-६८ ॥
तपस्यशुक्लसप्तम्यां व्रतमर्कपुटं चरेत्॥
अर्कपत्रैर्यजेदर्कमर्कपत्राणि चाश्नुयात् ॥ ११६-६९ ॥
अर्कनाम जपेच्छश्वदित्थं चार्कपुटव्रतम् ॥
धनदं पुत्रदं चैतत्सर्वपापप्रणाशनम् ॥ ११६-७० ॥
त्रिवर्गदामिति प्राहुः केचिदेतद्वतं द्विज ॥
यज्ञव्रतं तथाप्यन्ये विधिवद्धोमकर्मणा ॥ ११६-७१ ॥
सर्वासु सर्वमासेषु सप्तमीषु द्विजोत्तमः ॥
भास्कराराधनं प्रोक्तं सर्वकामिकमित्यलम् ॥ ११६-७२ ॥
इति श्रीबृहन्नारदीयपुराणे पूर्वभागे बृहदुपाख्याने चतुर्थपादे द्वादशमासस्थितसप्तमीव्रतनिरूपणं नाम षोडशाधिकशततमोऽध्यायः ॥ ११६ ॥