रामायणम्/अयोध्याकाण्डम्/सर्गः ५९
| ← सर्गः ५८ | रामायणम्/अयोध्याकाण्डम् अयोध्याकाण्डम् वाल्मीकिः |
सर्गः ६० → |
| रामायणम्/अयोध्याकाण्डम् |
|---|
श्रीमद्वाल्मीकियरामायणे अयोध्याकाण्डे एकोनषष्ठितमः सर्गः ॥२-५९॥ मम तु अश्वा निवृत्तस्य न प्रावर्तन्त वर्त्मनि । उष्णम् अश्रु विमुन्चन्तः रामे सम्प्रस्थिते वनम् ॥२-५९-१॥ उभाभ्याम् राज पुत्राभ्याम् अथ कृत्वा अहम् ज्ञलिम् । प्रस्थितः रथम् आस्थाय तत् दुह्खम् अपि धारयन् ॥२-५९-२॥ गुहा इव सार्धम् तत्र एव स्थितः अस्मि दिवसान् बहून् । आशया यदि माम् रामः पुनः शब्दापयेद् इति ॥२-५९-३॥ विषये ते महा राज माम व्यसन कर्शिताः । अपि वृक्षाः परिम्लानः सपुष्प अन्कुर कोरकाः ॥२-५९-४॥ उपतप्तोदका नद्यः पल्वलानि सराम्सि च । परिष्कुपलाशानि वनान्युपवनानि च ॥२-५९-५॥ न च सर्पन्ति सत्त्वानि व्याला न प्रसरन्ति च । राम शोक अभिभूतम् तन् निष्कूजम् अभवद् वनम् ॥२-५९-६॥ लीन पुष्कर पत्राः च नर इन्द्र कलुष उदकाः । सम्तप्त पद्माः पद्मिन्यो लीन मीन विहम्गमाः ॥२-५९-७॥ जलजानि च पुष्पाणि माल्यानि स्थलजानि च । न अद्य भान्ति अल्प गन्धीनि फलानि च यथा पुरम् ॥२-५९-८॥ अत्रोद्यानानि शून्यानि प्रलीनविहगानि च । न चाभिरामानारामान् पश्यामि मनुजर्षभ ॥२-५९-९॥ प्रविशन्तम् अयोध्याम् माम् न कश्चित् अभिनन्दति । नरा रामम् अपश्यन्तः निह्श्वसन्ति मुहुर् मुहुः ॥२-५९-१०॥ देव राजरथम् दृष्ट्वा विना राममिहागतम् । दुःखादश्रुमुखः सर्वो राजमार्गगतो जनः ॥२-५९-११॥ हर्म्यैः विमानैः प्रासादैः अवेक्ष्य रथम् आगतम् । हाहा कार कृता नार्यो राम अदर्शन कर्शिताः ॥२-५९-१२॥ आयतैः विमलैः नेत्रैः अश्रु वेग परिप्लुतैः । अन्योन्यम् अभिवीक्षन्ते व्यक्तम् आर्ततराः स्त्रियः ॥२-५९-१३॥ न अमित्राणाम् न मित्राणाम् उदासीन जनस्य च । अहम् आर्ततया कम्चित् विशेषम् न उपलक्षये ॥२-५९-१४॥ अप्रहृष्ट मनुष्या च दीन नाग तुरम्गमा । आर्त स्वर परिम्लाना विनिह्श्वसित निह्स्वना ॥२-५९-१५॥ निरानन्दा महा राज राम प्रव्राजन आतुला । कौसल्या पुत्र हीना इवायोध्या प्रतिभाति मा मा ॥२-५९-१६॥ सूतस्य वचनम् श्रुत्वा वाचा परम दीनया । बाष्प उपहतया राजा तम् सूतम् इदम् अब्रवीत् ॥२-५९-१७॥ कैकेय्या विनियुक्तेन पाप अभिजन भावया । मया न मन्त्र कुशलैः वृद्धैः सह समर्थितम् ॥२-५९-१८॥ न सुहृद्भिर् न च अमात्यैः मन्त्रयित्वा न नैगमैः । मया अयम् अर्थः सम्मोहात् स्त्री हेतोह् सहसा कृतः ॥२-५९-१९॥ भवितव्यतया नूनम् इदम् वा व्यसनम् महत् । कुलस्य अस्य विनाशाय प्राप्तम् सूत यदृच्चया ॥२-५९-२०॥ सूत यद्य् अस्ति ते किम्चिन् मया अपि सुकृतम् कृतम् । त्वम् प्रापय आशु माम् रामम् प्राणाः सम्त्वरयन्ति माम् ॥२-५९-२१॥ यद् यद् या अपि मम एव आज्ञा निवर्तयतु राघवम् । न शक्ष्यामि विना राम मुहूर्तम् अपि जीवितुम् ॥२-५९-२२॥ अथवा अपि महा बाहुर् गतः दूरम् भविष्यति । माम् एव रथम् आरोप्य शीघ्रम् रामाय दर्शय ॥२-५९-२३॥ वृत्त दम्ष्ट्रः महा इष्वासः क्व असौ लक्ष्मण पूर्वजः । यदि जीवामि साध्व् एनम् पश्येयम् सह सीतया ॥२-५९-२४॥ लोहित अक्षम् महा बाहुम् आमुक्त मणि कुण्डलम् । रामम् यदि न पश्यामि गमिष्यामि यम क्षयम् ॥२-५९-२५॥ अतः नु किम् दुह्खतरम् यो अहम् इक्ष्वाकु नन्दनम् । इमाम् अवस्थाम् आपन्नो न इह पश्यामि राघवम् ॥२-५९-२६॥ हा राम राम अनुज हा हा वैदेहि तपस्विनी । न माम् जानीत दुह्खेन म्रियमाणम् अनाथवत् ॥२-५९-२७॥ स तेन राजा दुःखेन भृशमर्पितचेतनः । अवगाढः सुदुष्पारम् शोकसागमब्रवीत् ॥२-५९-२८॥ रामशोकमहाभोगः सीताविरहपारगः । श्वसितोर्मिमहावर्तो बाष्पफेनजलाविलः ॥२-५९-२९॥ बाहुविक्षेपमीनौघो विक्रन्दितमहास्वनः । प्रकीर्णकेशशैवालः कैकेयीबडबामुखः ॥२-५९-३०॥ ममाश्रुवेगप्रभवः कुब्जावाक्यमहाग्रहः । वरवेलो नृशम्साया रामप्रव्राजनायतः ॥२-५९-३१॥ यस्मिन् बत निमग्नोऽहम् कौसल्ये राघवम् विना । दुस्तरः जीवता देवि मया अयम् शोक सागरः ॥२-५९-३२॥ अशोभनम् यो अहम् इह अद्य राघवम् । दिदृक्षमाणो न लभे सलक्ष्मणम्इति इव राजा विलपन् महा यहाशःपपात तूर्णम् शयने स मूर्चितः ॥२-५९-३३॥ इति विलपति पार्थिवे प्रनष्टे । करुणतरम् द्विगुणम् च राम हेतोः । वचनम् अनुनिशम्य तस्य देवी । भयम् अगमत् पुनर् एव राम माता ॥२-५९-३४॥ इति वाल्मीकि रामायणे आदि काव्ये अयोध्याकाण्डे एकोनषष्ठितमः सर्गः ॥२-५९॥पाठकौ घनपाठी वि.श्रीरामः, घनपाठी हरिसीताराममूर्तिः च । अत्र उपलभ्यते ।स्रोतः
[सम्पाद्यताम्]