रामायणम्/अयोध्याकाण्डम्/सर्गः २८


सएवम् ब्रुवतीम् सीताम् धर्मज्ञो धर्म वत्सलः ।
निवर्तन अर्थे धर्म आत्मा वाक्यम् एतत् उवाच ह ॥२-२८-१॥

सान्त्वयित्वा पुनस्ताम् तु बाष्पदूषितलोचनाम् ।
निवर्तनार्थे धर्मात्मा वाक्यमेतदुवाच ह ॥२-२८-२॥

सीते महा कुलीना असि धर्मे च निरता सदा ।
इह आचर स्वधर्मम् त्वम् मा यथा मनसः सुखम् ॥२-२८-३॥

सीते यथा त्वाम् वक्ष्यामि तथा कार्यम् त्वया अबले ।
वने दोषा हि बहवो वदतः तान् निबोध मे ॥२-२८-४॥

सीते विमुच्यताम् एषा वन वास कृता मतिः ।
बहु दोषम् हि कान्तारम् वनम् इति अभिधीयते ॥२-२८-५॥

हित बुद्ध्या खलु वचो मया एतत् अभिधीयते ।
सदा सुखम् न जानामि दुह्खम् एव सदा वनम् ॥२-२८-६॥

गिरि निर्झर सम्भूता गिरि कन्दर वासिनाम् ।
सिम्हानाम् निनदा दुह्खाः श्रोतुम् दुह्खम् अतः वनम् ॥२-२८-७॥

क्रीडमानाश्च विस्रब्धा मत्ताह् शून्ये महामृगाः ।
दृष्ट्वा समभिवर्तन्ते सीते दुःखमतो वनम् ॥२-२८-८॥

सग्राहाः सरितश्चैव पङ्कवत्यश्च दुस्तराः ।
मत्तैरपि गजैर्नित्यमतो दुःखतरम् वनम् ॥२-२८-९॥

लताकण्टकसम्पूर्णाः कृकवाकूपनादिताः ।
निरपाश्च सुदुर्गाश्च मार्गा दुःखमतो वनम् ॥२-२८-१०॥

सुप्यते पर्ण शय्यासु स्वयम् भग्नासु भू तले ।
रात्रिषु श्रम खिन्नेन तस्मात् दुह्खतरम् वनम् ॥२-२८-११॥

अहोरात्रम् च सन्तोषः कर्तव्यो नियतात्मना ।
फलैर्वृक्षावपतितैः सीते दुःखमतो वनम् ॥२-२८-१२॥

उपवासः च कर्तव्या यथा प्राणेन मैथिलि ।
जटा भारः च कर्तव्यो वल्कल अम्बर धारिणा ॥२-२८-१३॥

देवतानाम् पितृइणाम् चकर्तव्यम् विधिपूर्वकम् ।
प्राप्तानामतिथीनाम् च नित्यशः प्रतिपूजनम् ॥२-२८-१४॥

कार्यस्त्रीरभिषेकश्च काले काले च नित्यशः ।
चरता नियमेनैव तस्माद्दुःखतरम् वनम् ॥२-२८-१५॥

उपहारश्च कर्तव्यः कुसुमैः स्वयमाहृतैः ।
आर्षेण विधिना वेद्याम् बाले दुःखमतो वनम् ॥२-२८-१६॥

यथालब्धेन कर्तव्यः सन्तोष्स्तेन मैथिलि ।
यताहारैर्वनचरैः सीते दुःखमतो वनम् ॥२-२८-१७॥

अतीव वातः तिमिरम् बुभुक्षा च अत्र नित्यशः ।
भयानि च महान्ति अत्र ततः दुह्खतरम् वनम् ॥२-२८-१८॥

सरी सृपाः च बहवो बहु रूपाः च भामिनि ।
चरन्ति पृथिवीम् दर्पात् अतः दुखतरम् वनम् ॥२-२८-१९॥

नदी निलयनाः सर्पा नदी कुटिल गामिनः ।
तिष्ठन्ति आवृत्य पन्थानम् अतः दुह्खतरम् वनम् ॥२-२८-२०॥

पतम्गा वृश्चिकाः कीटा दम्शाः च मशकैः सह ।
बाधन्ते नित्यम् अबले सर्वम् दुह्खम् अतः वनम् ॥२-२८-२१॥

द्रुमाः कण्टकिनः चैव कुश काशाः च भामिनि ।
वने व्याकुल शाखा अग्राः तेन दुह्खतरम् वनम् ॥२-२८-२२॥

कायक्लेशाश्च बहवो भयानि विविधानि च ।
अरण्यवासे वसतो क्धुःखमेव ततो वनम् ॥२-२८-२३॥

क्रोधलोभे विमोक्तव्यौ कर्तव्या तपसे मतिः ।
न भेतव्यम् च भेतव्ये नित्यम् दुःखमतो वनम् ॥२-२८-२४॥

तत् अलम् ते वनम् गत्वा क्षमम् न हि वनम् तव ।
विमृशन्न् इह पश्यामि बहु दोषतरम् वनम् ॥२-२८-२५॥

वनम् तु नेतुम् न कृता मतिस् तदा ।
बभूव रामेण यदा महात्मना ।
न तस्य सीता वचनम् चकार तत् ।
ततः अब्रवीद् रामम् इदम् सुदुह्खिता ॥२-२८-२६॥

॥
इति अयोध्य कान्दे रामयने ष्टाविम्शः सर्गः ॥



इति वाल्मीकि रामायणे आदि काव्ये अयोध्याकाण्डे अष्टाविंशः सर्गः ॥२-२८॥

रामायणम्/अयोध्याकाण्डम्/सर्गः २८

सञ्चरणावलिः

शोधः