रामायणम्/अयोध्याकाण्डम्/सर्गः १८


स ददर्श आसने रामः निषण्णम् पितरम् शुभे ।
कैकेयी सहितम् दीनम् मुखेन परिशुष्यता ॥२-१८-१॥

स पितुः चरणौ पूर्वम् अभिवाद्य विनीतवत् ।
ततः ववन्दे चरणौ कैकेय्याः सुसमाहितः ॥२-१८-२॥

राम इति उक्त्वा च वचनम् वाष्प पर्याकुल ईक्षणः ।
शशाक न्Rपतिर् दीनो न ईक्षितुम् न अभिभाषितुम् ॥२-१८-३॥

तत् अपूर्वम् नर पतेर् द्Rष्ट्वा रूपम् भय आवहम् ।
रामः अपि भयम् आपन्नः पदा स्प्Rष्ट्वा इव पन्नगम् ॥२-१८-४॥

इन्द्रियैः अप्रह्Rष्टैअः तम् शोक सम्ताप कर्शितम् ।
निह्श्वसन्तम् महा राजम् व्यथित आकुल चेतसम् ॥२-१८-५॥
ऊर्मि मालिनम् अक्षोभ्यम् क्षुभ्यन्तम् इव सागरम् ।
उपप्लुतम् इव आदित्यम् उक्त अन्Rतम् Rषिम् यथा ॥२-१८-६॥

अचिन्त्य कल्पम् हि पितुस् तम् शोकम् उपधारयन् ।
बभूव सम्रब्धतरः समुद्रैव पर्वणि ॥२-१८-७॥

चिन्तयाम् आस च तदा रामः पित्R हिते रतः ।
किम्स्विद् अद्य एव न्Rपतिर् न माम् प्रत्यभिनन्दति ॥२-१८-८॥

अन्यदा माम् पिता द्Rष्ट्वा कुपितः अपि प्रसीदति ।
तस्य माम् अद्य सम्प्रेक्ष्य किम् आयासः प्रवर्तते ॥२-१८-९॥

स दीनैव शोक आर्तः विषण्ण वदन द्युतिः ।
कैकेयीम् अभिवाद्य एव रामः वचनम् अब्रवीत् ॥२-१८-१०॥

कच्चिन् मया न अपराधम् अज्ञानात् येन मे पिता ।
कुपितः तन् मम आचक्ष्व त्वम् चैव एनम् प्रसादय ॥२-१८-११॥

अप्रसन्नमनाः किम् नु सदा मां प्रति वत्सलः ।
विवर्ण वदनो दीनो न हि माम् अभिभाषते ॥२-१८-१२॥

शारीरः मानसो वा अपि कच्चित् एनम् न बाधते ।
सम्तापो वा अभितापो वा दुर्लभम् हि सदा सुखम् ॥२-१८-१३॥

कच्चिन् न किम्चित् भरते कुमारे प्रिय दर्शने ।
शत्रुघ्ने वा महा सत्त्वे मात्RRणाम् वा मम अशुभम् ॥२-१८-१४॥

अतोषयन् महा राजम् अकुर्वन् वा पितुर् वचः ।
मुहूर्तम् अपि न इच्चेयम् जीवितुम् कुपिते न्Rपे ॥२-१८-१५॥

यतः मूलम् नरः पश्येत् प्रादुर्भावम् इह आत्मनः ।
कथम् तस्मिन् न वर्तेत प्रत्यक्षे सति दैवते ॥२-१८-१६॥

कच्चित् ते परुषम् किम्चित् अभिमानात् पिता मम ।
उक्तः भवत्या कोपेन यत्र अस्य लुलितम् मनः ॥२-१८-१७॥

एतत् आचक्ष्व मे देवि तत्त्वेन परिप्Rच्चतः ।
किम् निमित्तम् अपूर्वो अयम् विकारः मनुज अधिपे ॥२-१८-१८॥

एवमुक्ता तु कैकेयी राघवेण महात्मना ।
उवाचेदं सुनिर्लज्जा धृष्टमात्महितं वचः ॥२-१८-१९॥

न राजा कुपितो राम व्यसनम् नास्य किम्चन ।
किम्चिन्मनोगतं त्वस्य त्वद्भयान्नाभिभाषते ॥२-१८-२०॥

प्रियम् त्वामप्रियम् वक्तुम् वाणी नास्योपपर्तते ।
तदवश्यम् त्वया कार्यम् यदनेनाश्रुतम् मम ॥२-१८-२१॥

एष मह्यम् वरम् दत्त्वा पुरा मामभिपूज्य च ।
स पश्चात्तप्यते राजा यथान्यः प्राकृतस्तथा ॥२-१८-२२॥

अतिसृज्य ददानीति वरम् मम विशाम्पतिः ।
स निरर्थं गतजले सेतुम् बन्धितुमिच्छति ॥२-१८-२३॥

धर्मूलमिदम् राम विदितम् च सतामपि ।
तत्सत्यम् न त्यजेद्राजा कुपितस्त्वत्कृते यथा ॥२-१८-२४॥

यदि तद्वक्ष्यते राजा शुभम् वा यदि वाऽशुभम् ।
करिष्यसि ततः सर्वमाख्यामि पुनस्त्वहम् ॥२-१८-२५॥

यदि त्वभिहितं राज्ञा त्वयि तन्न विपत्स्यते ।
ततोऽहमभिधास्यामि न ह्येष त्वयि वक्ष्यति ॥२-१८-२६॥

एतात्तु वचनं श्रुत्वा कैकेय्या समुदाहृतम् ।
उवाच व्यथितो रामस्ताम् देवीम् नृपसन्निधौ ॥२-१८-२७॥

अहो धिङ्नार्हसे देवि पक्तुं मामीदृशं वचः ।
अहम् हि वचनात् राज्ञः पतेयम् अपि पावके ॥२-१८-२८॥
भक्षयेयम् विषम् तीक्ष्णम् मज्जेयम् अपि च अर्णवे ।
नियुक्तः गुरुणा पित्रा न्Rपेण च हितेन च ॥२-१८-२९॥

तत् ब्रूहि वचनम् देवि राज्ञो यद् अभिकान्क्षितम् ।
करिष्ये प्रतिजाने च रामः द्विर् न अभिभाषते ॥२-१८-३०॥

तम् आर्जव समायुक्तम् अनार्या सत्य वादिनम् ।
उवाच रामम् कैकेयी वचनम् भ्Rश दारुणम् ॥२-१८-३१॥

पुरा देव असुरे युद्धे पित्रा ते मम राघव ।
रक्षितेन वरौ दत्तौ सशल्येन महा रणे ॥२-१८-३२॥

तत्र मे याचितः राजा भरतस्य अभिषेचनम् ।
गमनम् दण्डक अरण्ये तव च अद्य एव राघव ॥२-१८-३३॥

यदि सत्य प्रतिज्ञम् त्वम् पितरम् कर्तुम् इच्चसि ।
आत्मानम् च नर रेष्ठ मम वाक्यम् इदम् श्Rणु ॥२-१८-३४॥

स निदेशे पितुस् तिष्ठ यथा तेन प्रतिश्रुतम् ।
त्वया अरण्यम् प्रवेष्टव्यम् नव वर्षाणि पन्च च ॥२-१८-३५॥

भरतस्त्वभिषिच्येत यदेतदभिषेचन्म् ।
त्वदर्थे विहितम् राज्ञा तेन सर्वेण राघव ॥२-१८-३६॥

सप्त सप्त च वर्षाणि दण्डक अरण्यम् आश्रितः ।
अभिषेकम् इमम् त्यक्त्वा जटा चीर धरः वस ॥२-१८-३७॥

भरतः कोसल पुरे प्रशास्तु वसुधाम् इमाम् ।
नाना रत्न समाकीर्णम् सवाजि रथ कुन्जराम् ॥२-१८-३८॥

एतेन त्वां नरेन्द्रोयम् कारुण्येन समाप्लुतः ।
शोकसंक्लिष्टवदनो न शक्नोति निरीक्षितुम् ॥२-१८-३९॥

एतत्कुरु नरेन्ध्रस्य वचनं रघुनन्दन ।
सत्यन महता राम तारयस्व नरेश्वरम् ॥२-१८-४०॥

इतीव तस्यां परुषम् वदन्त्याम् ।
नचैव रामः प्रविवेश शोकम् ।
प्रविव्यधे चापि महानुभावो ।
राजा तु पुत्रव्यसनाभितप्तः ॥२-१८-४१॥

॥
इत्यार्षे श्रीमद्रामायणे आदिकाव्ये अयोध्याकाण्डेअष्टादशः सर्गः ॥



इति वाल्मीकि रामायणे आदि काव्ये अयोध्याकाण्डे अष्टादशः सर्गः ॥२-१८॥

रामायणम्/अयोध्याकाण्डम्/सर्गः १८

सञ्चरणावलिः

शोधः