ऋग्वेदः सूक्तं ८.४३
| ← सूक्तं ८.४२ | ऋग्वेदः - मण्डल ८ सूक्तं ८.४३ विरूप आङ्गिरसः। |
सूक्तं ८.४४ → |
| दे. अग्निः। गायत्री। |
इमे विप्रस्य वेधसोऽग्नेरस्तृतयज्वनः ।
गिर स्तोमास ईरते ॥१॥
अस्मै ते प्रतिहर्यते जातवेदो विचर्षणे ।
अग्ने जनामि सुष्टुतिम् ॥२॥
आरोका इव घेदह तिग्मा अग्ने तव त्विषः ।
दद्भिर्वनानि बप्सति ॥३॥
हरयो धूमकेतवो वातजूता उप द्यवि ।
यतन्ते वृथगग्नयः ॥४॥
एते त्ये वृथगग्नय इद्धासः समदृक्षत ।
उषसामिव केतवः ॥५॥
कृष्णा रजांसि पत्सुतः प्रयाणे जातवेदसः ।
अग्निर्यद्रोधति क्षमि ॥६॥
धासिं कृण्वान ओषधीर्बप्सदग्निर्न वायति ।
पुनर्यन्तरुणीरपि ॥७॥
जिह्वाभिरह नन्नमदर्चिषा जञ्जणाभवन् ।
अग्निर्वनेषु रोचते ॥८॥
अप्स्वग्ने सधिष्टव सौषधीरनु रुध्यसे ।
गर्भे सञ्जायसे पुनः ॥९॥
उदग्ने तव तद्घृतादर्ची रोचत आहुतम् ।
निंसानं जुह्वो मुखे ॥१०॥
उक्षान्नाय वशान्नाय सोमपृष्ठाय वेधसे ।
स्तोमैर्विधेमाग्नये ॥११॥
उत त्वा नमसा वयं होतर्वरेण्यक्रतो ।
अग्ने समिद्भिरीमहे ॥१२॥
उत त्वा भृगुवच्छुचे मनुष्वदग्न आहुत ।
अङ्गिरस्वद्धवामहे ॥१३॥
त्वं ह्यग्ने अग्निना विप्रो विप्रेण सन्सता ।
सखा सख्या समिध्यसे ॥१४॥
स त्वं विप्राय दाशुषे रयिं देहि सहस्रिणम् ।
अग्ने वीरवतीमिषम् ॥१५॥
अग्ने भ्रातः सहस्कृत रोहिदश्व शुचिव्रत ।
इमं स्तोमं जुषस्व मे ॥१६॥
उत त्वाग्ने मम स्तुतो वाश्राय प्रतिहर्यते ।
गोष्ठं गाव इवाशत ॥१७॥
तुभ्यं ता अङ्गिरस्तम विश्वाः सुक्षितयः पृथक् ।
अग्ने कामाय येमिरे ॥१८॥
अग्निं धीभिर्मनीषिणो मेधिरासो विपश्चितः ।
अद्मसद्याय हिन्विरे ॥१९॥
तं त्वामज्मेषु वाजिनं तन्वाना अग्ने अध्वरम् ।
वह्निं होतारमीळते ॥२०॥
पुरुत्रा हि सदृङ्ङसि विशो विश्वा अनु प्रभुः ।
समत्सु त्वा हवामहे ॥२१॥
तमीळिष्व य आहुतोऽग्निर्विभ्राजते घृतैः ।
इमं नः शृणवद्धवम् ॥२२॥
तं त्वा वयं हवामहे शृण्वन्तं जातवेदसम् ।
अग्ने घ्नन्तमप द्विषः ॥२३॥
विशां राजानमद्भुतमध्यक्षं धर्मणामिमम् ।
अग्निमीळे स उ श्रवत् ॥२४॥
अग्निं विश्वायुवेपसं मर्यं न वाजिनं हितम् ।
सप्तिं न वाजयामसि ॥२५॥
घ्नन्मृध्राण्यप द्विषो दहन्रक्षांसि विश्वहा ।
अग्ने तिग्मेन दीदिहि ॥२६॥
यं त्वा जनास इन्धते मनुष्वदङ्गिरस्तम ।
अग्ने स बोधि मे वचः ॥२७॥
यदग्ने दिविजा अस्यप्सुजा वा सहस्कृत ।
तं त्वा गीर्भिर्हवामहे ॥२८॥
तुभ्यं घेत्ते जना इमे विश्वाः सुक्षितयः पृथक् ।
धासिं हिन्वन्त्यत्तवे ॥२९॥
ते घेदग्ने स्वाध्योऽहा विश्वा नृचक्षसः ।
तरन्तः स्याम दुर्गहा ॥३०॥
अग्निं मन्द्रं पुरुप्रियं शीरं पावकशोचिषम् ।
हृद्भिर्मन्द्रेभिरीमहे ॥३१॥
स त्वमग्ने विभावसुः सृजन्सूर्यो न रश्मिभिः ।
शर्धन्तमांसि जिघ्नसे ॥३२॥
तत्ते सहस्व ईमहे दात्रं यन्नोपदस्यति ।
त्वदग्ने वार्यं वसु ॥३३॥
सायणभाष्यम्
षष्ठेऽनुवाके षट् सूक्तानि । तत्र 'इमे विप्रस्य' इति त्रयस्त्रिशदृचं प्रथमं सूक्तमाङ्गिरसस्य विरूपस्यार्षं गायत्रमग्निदेवताकम् । तथा चानुक्रान्तम्-‘इमे त्रयस्त्रिंशद्विरूप आङ्गिरस आग्नेयं तु ' इति । प्रातरनुवाक आग्नेये क्रतौ गायत्रे छन्दस्याश्विनशस्त्रे चैतदादिके द्वे सूक्ते । सूत्रितं च - ’इमे विप्रस्येति सूक्ते' ( आश्व. श्रौ. ४. १३) इति । कारीर्यवभृथेष्ट्योः प्रथमाज्यभागस्य ‘अप्स्वग्ने' इत्यनुवाक्या। तथा च सूत्रितम्- अप्सुमन्तावाज्यभागावप्स्वग्ने सधिष्टव' (आश्व. श्रौ. २. १३) इति । आग्नीध्रस्य प्रातःसवने प्रस्थितयाज्या । श्रूयते च - ’उक्षान्नाय वशान्नायेत्याग्नीध्रो यजति ' ( ऐ. ब्रा. ६. १०) इति । अग्निवतीष्टौ ‘त्वं ह्यग्ने ' इत्येषा याज्या । सूत्रितं च - ’त्वं ह्यग्ने अग्निनाग्ने त्वमस्मद्युयोध्यमीवाः' ( आश्व. श्रौ. ३. १३) इति । अग्निमन्थनेऽप्येषा । सूत्रितं च - ’त्वं ह्यग्ने अग्निना तं मर्जयन्त सुक्रतुम्' (आश्व. श्रौ. २. १६) इति । अग्नये कामायाष्टाकपालेष्टौ ‘तुभ्यं ता अङ्गिरस्तम' इत्येषानुवाक्या । सूत्रितं च--- तुभ्यं ता अङ्गिरस्तमाश्याम तं काममग्ने तवोतीति कामाय' ( आश्व. श्रौ. २. १०) इति । अन्वाहिताग्नेः प्रयाणे समारोपणपक्षेऽनयैकाहुतिः कर्तव्या । तथा च सूत्रितं - ’तुभ्यं ता अङ्गिरस्तमेति वाज्याहुतिं हुत्वा समारोपयेत्' (आश्व. श्रौ. ३. १०) इति । वैद्युताग्निनाम्नीनां संसर्गेऽग्नयेऽप्सुमतीष्टिः । तत्र ‘ यदग्ने दिविजाः' इति याज्या । ‘यदग्ने दिविजा अस्यग्निर्होता न्यसीदद्यजीयान्' (आश्व. श्रौ. ३. १३) इति ॥
इ॒मे विप्र॑स्य वे॒धसो॒ऽग्नेरस्तृ॑तयज्वनः ।
गिरः॒ स्तोमा॑स ईरते ॥१
इ॒मे । विप्र॑स्य । वे॒धसः॑ । अ॒ग्नेः । अस्तृ॑तऽयज्वनः ।
गिरः॑ । स्तोमा॑सः । ई॒र॒ते॒ ॥१
इमे । विप्रस्य । वेधसः । अग्नेः । अस्तृतऽयज्वनः ।
गिरः । स्तोमासः । ईरते ॥१
"इमे अस्मदीयाः “स्तोमासः स्तोतारः विप्रस्य मेधाविनः "वेधसः विधातुः अस्तृतयज्वनः अहिंसितयजमानस्य अग्नेः गिरः स्तुतीः "ईरते प्रेरयन्ति ।।
अस्मै॑ ते प्रति॒हर्य॑ते॒ जात॑वेदो॒ विच॑र्षणे ।
अग्ने॒ जना॑मि सुष्टु॒तिं ॥२
अस्मै॑ । ते॒ । प्र॒ति॒ऽहर्य॑ते । जात॑ऽवेदः । विऽच॑र्षणे ।
अग्ने॑ । जना॑मि । सु॒ऽस्तु॒तिम् ॥२
अस्मै । ते । प्रतिऽहर्यते । जातऽवेदः । विऽचर्षणे ।
अग्ने । जनामि । सुऽस्तुतिम् ॥२
हे "जातवेदः जातधन "विचर्षणे विद्रष्टः "अग्ने "अस्मै "प्रतिहर्यते प्रयच्छते "ते तुभ्यं "सुष्टुतिं शोभनां स्तुतिं "जनामि आङ्गिरसोऽहं जनयामि ॥
आ॒रो॒का इ॑व॒ घेदह॑ ति॒ग्मा अ॑ग्ने॒ तव॒ त्विषः॑ ।
द॒द्भिर्वना॑नि बप्सति ॥३
आ॒रो॒काःऽइ॑व । घ॒ । इत् । अह॑ । ति॒ग्माः । अ॒ग्ने॒ । तव॑ । त्विषः॑ ।
द॒त्ऽभिः । वना॑नि । ब॒प्स॒ति॒ ॥३
आरोकाःऽइव । घ । इत् । अह । तिग्माः । अग्ने । तव । त्विषः ।
दत्ऽभिः । वनानि । बप्सति ॥३
हे अग्ने “तव "तिग्माः तीक्ष्णाः “त्विषः दीप्तयः “आरोकाइव आरोचमानाः पशव इव “दद्भिः दन्तैः "वनानि अरण्यानि “बप्सति भक्षयन्ति । “घेदह इति त्रयं पूरकम् ।।
हर॑यो धू॒मके॑तवो॒ वात॑जूता॒ उप॒ द्यवि॑ ।
यतं॑ते॒ वृथ॑ग॒ग्नयः॑ ॥४
हर॑यः । धू॒मऽके॑तवः । वात॑ऽजूताः । उप॑ । द्यवि॑ ।
यत॑न्ते । वृथ॑क् । अ॒ग्नयः॑ ॥४
हरयः । धूमऽकेतवः । वातऽजूताः । उप । द्यवि ।
यतन्ते । वृथक् । अग्नयः ॥४
"हरयः हरणशीलाः “वातजूताः वातप्रेरिताः "धूमकेतवः धूमध्वजाः "अग्नयः "उप “द्यवि अन्तरिक्षे "वृथक् पृथक् "यतन्ते गच्छन्ति । पृथगित्यनेन सममव्ययं वृथगिति । पृथगित्येव वाजसनेयिनः पठन्ति (वा. सं. ३३. २)॥
ए॒ते त्ये वृथ॑ग॒ग्नय॑ इ॒द्धासः॒ सम॑दृक्षत ।
उ॒षसा॑मिव के॒तवः॑ ॥५
ए॒ते । त्ये । वृथ॑क् । अ॒ग्नयः॑ । इ॒द्धासः॑ । सम् । अ॒दृ॒क्ष॒त॒ ।
उ॒षसा॑म्ऽइव । के॒तवः॑ ॥५
एते । त्ये । वृथक् । अग्नयः । इद्धासः । सम् । अदृक्षत ।
उषसाम्ऽइव । केतवः ॥५
“एते “त्ये एते अग्नयः "वृथक् पृथक् "इद्धासः अग्निहोत्रिभिः समिद्धाः सन्तः "उषसामिव “केतवः उषसां प्रज्ञापका इव "समदृक्षत सम्यग्दृश्यन्ते ॥ ॥ २९ ॥
कृ॒ष्णा रजां॑सि पत्सु॒तः प्र॒याणे॑ जा॒तवे॑दसः ।
अ॒ग्निर्यद्रोध॑ति॒ क्षमि॑ ॥६
कृ॒ष्णा । रजां॑सि । प॒त्सु॒तः । प्र॒ऽयाने॑ । जा॒तऽवे॑दसः ।
अ॒ग्निः । यत् । रोध॑ति । क्षमि॑ ॥६
कृष्णा । रजांसि । पत्सुतः । प्रऽयाने । जातऽवेदसः ।
अग्निः । यत् । रोधति । क्षमि ॥६
"जातवेदसः अग्नेः "प्रयाणे “पत्सुतः पत्तः "रजांसि पांसवः कृष्णानि भवन्ति । कदेत्यत आह । "क्षमि क्षमायां "यत् यदा “अग्निः "रोधति शुष्कान् वनस्पतीन् निरुणद्धि ।।।
धा॒सिं कृ॑ण्वा॒न ओष॑धी॒र्बप्स॑द॒ग्निर्न वा॑यति ।
पुन॒र्यंतरु॑णी॒रपि॑ ॥७
धा॒सिम् । कृ॒ण्वा॒नः । ओष॑धीः । बप्स॑त् । अ॒ग्निः । न । वा॒य॒ति॒ ।
पुनः॑ । यन् । तरु॑णीः । अपि॑ ॥७
धासिम् । कृण्वानः । ओषधीः । बप्सत् । अग्निः । न । वायति ।
पुनः । यन् । तरुणीः । अपि ॥७
“अग्निः “ओषधीः “धासिम् अन्नम्। 'क्षुत् धासि' इत्यन्ननामसु पाठात् । "कृण्वानः कुर्वन् “बप्सत् भक्षयन् "न “वायति न शाम्यति । "पुनः च “तरुणीः ओषधीः "अपि "यन् गच्छन् भवति । भक्षयितुमिति शेषः ।।
जि॒ह्वाभि॒रह॒ नन्न॑मद॒र्चिषा॑ जंजणा॒भव॑न् ।
अ॒ग्निर्वने॑षु रोचते ॥८
जि॒ह्वाभिः॑ । अह॑ । नन्न॑मत् । अ॒र्चिषा॑ । ज॒ञ्ज॒णा॒ऽभव॑न् ।
अ॒ग्निः । वने॑षु । रो॒च॒ते॒ ॥८
जिह्वाभिः । अह । नन्नमत् । अर्चिषा । जञ्जणाऽभवन् ।
अग्निः । वनेषु । रोचते ॥८
"अग्निः “जिह्वाभिरह ज्वालाभिरेव "नन्नमत् वनस्पतीनत्यन्तं नमयन् "अर्चिषा तेजसा “जञ्जणाभवन् ज्वलन् । ‘जञ्जणाभवन् मल्मलाभवन्' इति ज्वलतिकर्मसु पाठात् । "वनेषु अरण्येषु “रोचते प्रकाशते ।।
अ॒प्स्व॑ग्ने॒ सधि॒ष्टव॒ सौष॑धी॒रनु॑ रुध्यसे ।
गर्भे॒ संजा॑यसे॒ पुनः॑ ॥९
अ॒प्ऽसु । अ॒ग्ने॒ । सधिः॑ । तव॑ । सः । ओष॑धीः । अनु॑ । रु॒ध्य॒से॒ ।
गर्भे॑ । सन् । जा॒य॒से॒ । पुन॒रिति॑ ॥९
अप्ऽसु । अग्ने । सधिः । तव । सः । ओषधीः । अनु । रुध्यसे ।
गर्भे । सन् । जायसे । पुनरिति ॥९
हे "अग्ने यस्य “तव "अप्सु सधिः प्रवेशस्थानं "सः त्वम् "ओषधीः "अनु “रुध्यसे अनुरुणत्सि । "पुनः च तासां भूमिष्ठानां "गर्भे "सन् भवन् "जायसे प्रादुर्भवसि ॥
उद॑ग्ने॒ तव॒ तद्घृ॒ताद॒र्ची रो॑चत॒ आहु॑तं ।
निंसा॑नं जु॒ह्वो॒३॒॑ मुखे॑ ॥१०
उत् । अ॒ग्ने॒ । तव॑ । तत् । घृ॒तात् । अ॒र्चिः । रो॒च॒ते॒ । आऽहु॑तम् ।
निंसा॑नम् । जु॒ह्वः॑ । मुखे॑ ॥१०
उत् । अग्ने । तव । तत् । घृतात् । अर्चिः । रोचते । आऽहुतम् ।
निंसानम् । जुह्वः । मुखे ॥१०
हे "अग्ने "तव "घृतात् "आहुतं "जुह्वः होमसाधनभूतायाः स्रुचः "मुखे “निंसानं लिहानं “तत् “अर्चिः “उत् “रोचते प्रकाशते ॥ ॥ ३० ॥
उ॒क्षान्ना॑य व॒शान्ना॑य॒ सोम॑पृष्ठाय वे॒धसे॑ ।
स्तोमै॑र्विधेमा॒ग्नये॑ ॥११
उ॒क्षऽअ॑न्नाय । व॒शाऽअ॑न्नाय । सोम॑ऽपृष्ठाय । वे॒धसे॑ ।
स्तोमैः॑ । वि॒धे॒म॒ । अ॒ग्नये॑ ॥११
उक्षऽअन्नाय । वशाऽअन्नाय । सोमऽपृष्ठाय । वेधसे ।
स्तोमैः । विधेम । अग्नये ॥११
“उक्षान्नाय । उक्षान्नमदनीयं हविर्यस्यासावुक्षान्नः । तस्मै "वशान्नाय। वशान्नं यस्यासौ वशान्नः । तस्मै "सोमपृष्ठाय सोमघृतपृष्ठाय "वेधसे विधात्रे कामानाम् "अग्नये "स्तोमैः “विधेम परिचरेम ॥
उ॒त त्वा॒ नम॑सा व॒यं होत॒र्वरे॑ण्यक्रतो ।
अग्ने॑ स॒मिद्भि॑रीमहे ॥१२
उ॒त । त्वा॒ । नम॑सा । व॒यम् । होतः॑ । वरे॑ण्यक्रतो॒ इति॒ वरे॑ण्यऽक्रतो ।
अग्ने॑ । स॒मित्ऽभिः॑ । ई॒म॒हे॒ ॥१२
उत । त्वा । नमसा । वयम् । होतः । वरेण्यक्रतो इति वरेण्यऽक्रतो ।
अग्ने । समित्ऽभिः । ईमहे ॥१२
“उत अपि च हे “होतः देवानां ह्वातः “वरेण्यक्रतो वरणीयप्रज्ञ “अग्ने “त्वा त्वां “वयम् आङ्गिरसाः "नमसा अन्नेन हविषा "समिद्भिः च "ईमहे याचामहे ॥
उ॒त त्वा॑ भृगु॒वच्छु॑चे मनु॒ष्वद॑ग्न आहुत ।
अं॒गि॒र॒स्वद्ध॑वामहे ॥१३
उ॒त । त्वा॒ । भृ॒गु॒ऽवत् । शु॒चे॒ । म॒नु॒ष्वत् । अ॒ग्ने॒ । आ॒ऽहु॒त॒ ।
अ॒ङ्गि॒र॒स्वत् । ह॒वा॒म॒हे॒ ॥१३
उत । त्वा । भृगुऽवत् । शुचे । मनुष्वत् । अग्ने । आऽहुत ।
अङ्गिरस्वत् । हवामहे ॥१३
हे “शुचे स्वभावतः शुद्ध "आहुत "अग्ने “त्वा त्वां "भृगुवत् यथा भृगुस्तथा "मनुष्वत् यथा च मनुस्तथा "अङ्गिरस्वत् अङ्गिरोवच्च "हवामहे ॥
त्वं ह्य॑ग्ने अ॒ग्निना॒ विप्रो॒ विप्रे॑ण॒ सन्त्स॒ता ।
सखा॒ सख्या॑ समि॒ध्यसे॑ ॥१४
त्वम् । हि । अ॒ग्ने॒ । अ॒ग्निना॑ । विप्रः॑ । विप्रे॑ण । सन् । स॒ता ।
सखा॑ । सख्या॑ । स॒म्ऽइ॒ध्यसे॑ ॥१४
त्वम् । हि । अग्ने । अग्निना । विप्रः । विप्रेण । सन् । सता ।
सखा । सख्या । सम्ऽइध्यसे ॥१४
हे "अग्ने "विप्रः मेधावी "सन् विद्यमानः "सखा च “त्वं "विप्रेण "सता "सख्या "अग्निना “समिध्यसे । तथा च ब्राह्मणं - ’त्वं ह्यग्ने अग्निना विप्रो विप्रेण सन्त्सतेति विप्र इतरो विप्र इतरः सन्नितरः सन्नितरः सखा सख्या समिध्यस इत्येष ह वा अस्य स्वः सखा' (ऐ. ब्रा. १. १६ ) इति ॥
स त्वं विप्रा॑य दा॒शुषे॑ र॒यिं दे॑हि सह॒स्रिणं॑ ।
अग्ने॑ वी॒रव॑ती॒मिषं॑ ॥१५
सः । त्वम् । विप्रा॑य । दा॒शुषे॑ । र॒यिम् । दे॒हि॒ । स॒ह॒स्रिण॑म् ।
अग्ने॑ । वी॒रऽव॑तीम् । इष॑म् ॥१५
सः । त्वम् । विप्राय । दाशुषे । रयिम् । देहि । सहस्रिणम् ।
अग्ने । वीरऽवतीम् । इषम् ॥१५
हे "अग्ने "सः प्रसिद्धः "त्वं "विप्राय मेधाविने "दाशुषे हविषां प्रदात्रे यजमानाय "सहस्रिणं सहस्रसंख्याकमपरिमितं "रयिं धनं "वीरवतीं पुत्रपौत्रादिसहितम् “इषम् अन्नं च "देहि ॥ ॥३१॥
अग्ने॒ भ्रातः॒ सह॑स्कृत॒ रोहि॑दश्व॒ शुचि॑व्रत ।
इ॒मं स्तोमं॑ जुषस्व मे ॥१६
अग्ने॑ । भ्रात॒रिति॑ । सहः॑ऽकृत । रोहि॑त्ऽअश्व । शुचि॑ऽव्रत ।
इ॒मम् । स्तोम॑म् । जु॒ष॒स्व॒ । मे॒ ॥१६
अग्ने । भ्रातरिति । सहःऽकृत । रोहित्ऽअश्व । शुचिऽव्रत ।
इमम् । स्तोमम् । जुषस्व । मे ॥१६
हे "अग्ने "भ्रातः भ्रातृवद्यजमानानां मित्रभूत "सहस्कृत सहसा बलेन कृत "रोहिदश्व लोहितवर्णाश्व “शुचिव्रत शुद्धकर्मन्नग्ने "मे आङ्गिरसस्य मम “इमं "स्तोमं "जुषस्व सेवस्व ॥
उ॒त त्वा॑ग्ने॒ मम॒ स्तुतो॑ वा॒श्राय॑ प्रति॒हर्य॑ते ।
गो॒ष्ठं गाव॑ इवाशत ॥१७
उ॒त । त्वा॒ । अ॒ग्ने॒ । मम॑ । स्तुतः॑ । वा॒श्राय॑ । प्र॒ति॒ऽहर्य॑ते ।
गो॒ऽस्थम् । गावः॑ऽइव । आ॒श॒त॒ ॥१७
उत । त्वा । अग्ने । मम । स्तुतः । वाश्राय । प्रतिऽहर्यते ।
गोऽस्थम् । गावःऽइव । आशत ॥१७
“उत अपि च हे "अग्ने “त्वा त्वां "मम आङ्गिरसस्य “स्तुतः स्तुतयः “वाश्राय वाशनशीलाय वत्साय “प्रतिहर्यते पयः कामयमानाय दोग्धुं “गोष्ठं “गावइव यथा गावः प्रविशन्ति तथा “आशत प्राप्नुवन्ति ।।
तुभ्यं॒ ता अं॑गिरस्तम॒ विश्वाः॑ सुक्षि॒तयः॒ पृथ॑क् ।
अग्ने॒ कामा॑य येमिरे ॥१८
तुभ्य॑म् । ताः । अ॒ङ्गि॒रः॒ऽत॒म॒ । विश्वाः॑ । सु॒ऽक्षि॒तयः॑ । पृथ॑क् ।
अग्ने॑ । कामा॑य । ये॒मि॒रे॒ ॥१८
तुभ्यम् । ताः । अङ्गिरःऽतम । विश्वाः । सुऽक्षितयः । पृथक् ।
अग्ने । कामाय । येमिरे ॥१८
हे "अङ्गिरस्तम अङ्गिरसां श्रेष्ठ “अग्ने "तुभ्यं "विश्वाः सर्वाः “ताः प्रसिद्धाः “सुक्षितयः प्रजाः “कामाय आत्मनः कामसिद्ध्यर्थं "पृथक् "येमिरे नियच्छन्ति ।
अ॒ग्निं धी॒भिर्म॑नी॒षिणो॒ मेधि॑रासो विप॒श्चितः॑ ।
अ॒द्म॒सद्या॑य हिन्विरे ॥१९
अ॒ग्निम् । धी॒भिः । म॒नी॒षिणः॑ । मेधि॑रासः । वि॒पः॒ऽचितः॑ ।
अ॒द्म॒ऽसद्या॑य । हि॒न्वि॒रे॒ ॥१९
अग्निम् । धीभिः । मनीषिणः । मेधिरासः । विपःऽचितः ।
अद्मऽसद्याय । हिन्विरे ॥१९
"मनीषिणः मनस ईश्वराः "मेधिरासः मेधाविनः “विपश्चितः प्राज्ञा यजमानाः “धीभिः कर्मभिः "अद्मसद्याय अन्नस्य भजनाय "अग्निं हिन्विरे प्रीणयन्ति ।।
तं त्वामज्मे॑षु वा॒जिनं॑ तन्वा॒ना अ॑ग्ने अध्व॒रं ।
वह्निं॒ होता॑रमीळते ॥२०
तम् । त्वाम् । अज्मे॑षु । वा॒जिन॑म् । त॒न्वा॒नाः । अ॒ग्ने॒ । अ॒ध्व॒रम् ।
वह्नि॑म् । होता॑रम् । ई॒ळ॒ते॒ ॥२०
तम् । त्वाम् । अज्मेषु । वाजिनम् । तन्वानाः । अग्ने । अध्वरम् ।
वह्निम् । होतारम् । ईळते ॥२०
हे "अग्ने "वाजिनं बलिनं "वह्निं हविषां वोढारं "होतारं देवानामाह्वातारं "तं प्रसिद्धं "त्वाम् । “अज्मेषु गृहेषु "अध्वरं यज्ञं "तन्वानाः विस्तारयन्तो यजमानाः “ईळते स्तुवन्ति ॥ ॥ ३२ ॥
पु॒रु॒त्रा हि स॒दृङ्ङसि॒ विशो॒ विश्वा॒ अनु॑ प्र॒भुः ।
स॒मत्सु॑ त्वा हवामहे ॥२१
पु॒रु॒ऽत्रा । हि । स॒ऽदृङ् । असि॑ । विशः॑ । विश्वाः॑ । अनु॑ । प्र॒ऽभुः ।
स॒मत्ऽसु॑ । त्वा॒ । ह॒वा॒म॒हे॒ ॥२१
पुरुऽत्रा । हि । सऽदृङ् । असि । विशः । विश्वाः । अनु । प्रऽभुः ।
समत्ऽसु । त्वा । हवामहे ॥२१
हे अग्ने त्वं "हि यतः "प्रभु प्रभुः । सुलोपश्छान्दसः । "पुरुत्रा बहुषु प्रदेशेषु "विश्वाः सर्वाः “विशः प्रजाः "अनु "सदृङ् समानदर्शी “असि अतः "त्वा त्वां "समत्सु संग्रामेषु “हवामहे ह्वयामः॥
तमी॑ळिष्व॒ य आहु॑तो॒ऽग्निर्वि॒भ्राज॑ते घृ॒तैः ।
इ॒मं नः॑ शृणव॒द्धवं॑ ॥२२
तम् । ई॒ळि॒ष्व॒ । यः । आऽहु॑तः । अ॒ग्निः । वि॒ऽभ्राज॑ते । घृ॒तैः ।
इ॒मम् । नः॒ । शृ॒ण॒व॒त् । हव॑म् ॥२२
तम् । ईळिष्व । यः । आऽहुतः । अग्निः । विऽभ्राजते । घृतैः ।
इमम् । नः । शृणवत् । हवम् ॥२२
"यः "अग्निः “घृतैः सह 'आहुतः "विभ्राजते यश्च "नः अस्माकम् "इमं "हवम् आह्वानं “शृणवत् शृणोति “तम् अग्निम् “ईळिष्व स्तुहि ॥
तं त्वा॑ व॒यं ह॑वामहे शृ॒ण्वंतं॑ जा॒तवे॑दसं ।
अग्ने॒ घ्नंत॒मप॒ द्विषः॑ ॥२३
तम् । त्वा॒ । व॒यम् । ह॒वा॒म॒हे॒ । शृ॒ण्वन्त॑म् । जा॒तऽवे॑दसम् ।
अग्ने॑ । घ्नन्त॑म् । अप॑ । द्विषः॑ ॥२३
तम् । त्वा । वयम् । हवामहे । शृण्वन्तम् । जातऽवेदसम् ।
अग्ने । घ्नन्तम् । अप । द्विषः ॥२३
हे "अग्ने "जातवेदसं जातधनं जातप्रज्ञं वा "द्विषः शत्रून् "अप “घ्न्तं हिंसन्तं "शृण्वन्तम् अस्मदीयमाह्वानं शृण्वन्तं च त्वां "वयम् आङ्गिरसाः "हवामहे ।।
वि॒शां राजा॑न॒मद्भु॑त॒मध्य॑क्षं॒ धर्म॑णामि॒मं ।
अ॒ग्निमी॑ळे॒ स उ॑ श्रवत् ॥२४
वि॒शाम् । राजा॑नम् । अद्भु॑तम् । अधि॑ऽअक्षम् । धर्म॑णाम् । इ॒मम् ।
अ॒ग्निम् । ई॒ळे॒ । सः । ऊं॒ इति॑ । श्र॒व॒त् ॥२४
विशाम् । राजानम् । अद्भुतम् । अधिऽअक्षम् । धर्मणाम् । इमम् ।
अग्निम् । ईळे । सः । ऊं इति । श्रवत् ॥२४
“विशां प्रजानां "राजानम् ईश्वरम् "अद्भुतं महान्तं “धर्मणां कर्मणाम् "अध्यक्षम् अनुसंधातारं यं "इममग्निमीळे स्तौमि "स "उ स एवाग्निः “श्रवत् अस्मदीयां स्तुतिं शृणोतु ॥
अ॒ग्निं वि॒श्वायु॑वेपसं॒ मर्यं॒ न वा॒जिनं॑ हि॒तं ।
सप्तिं॒ न वा॑जयामसि ॥२५
अ॒ग्निम् । वि॒श्वायु॑ऽवेपसम् । मर्य॑म् । न । वा॒जिन॑म् । हि॒तम् ।
सप्ति॑म् । न । वा॒ज॒या॒म॒सि॒ ॥२५
अग्निम् । विश्वायुऽवेपसम् । मर्यम् । न । वाजिनम् । हितम् ।
सप्तिम् । न । वाजयामसि ॥२५
“विश्वायुवेपसं सर्वगतबलम् "अग्निं “वाजिनं बलिनं “मर्यं "न मनुष्यमिव “हितं "सप्तिं “न अश्वमिव “वाजयामसि स्तुतिभिर्हविर्भिश्च बलिनं कुर्मः ॥ ॥ ३३ ॥
घ्नन्मृ॒ध्राण्यप॒ द्विषो॒ दह॒न्रक्षां॑सि वि॒श्वहा॑ ।
अग्ने॑ ति॒ग्मेन॑ दीदिहि ॥२६
घ्नन् । मृ॒ध्राणि॑ । अप॑ । द्विषः॑ । दह॑न् । रक्षां॑सि । वि॒श्वहा॑ ।
अग्ने॑ । ति॒ग्मेन॑ । दी॒दि॒हि॒ ॥२६
घ्नन् । मृध्राणि । अप । द्विषः । दहन् । रक्षांसि । विश्वहा ।
अग्ने । तिग्मेन । दीदिहि ॥२६
हे "अग्ने त्वं “मृध्राणि हिंसकान् "द्विषः द्वेष्टॄन् “अप “घ्नन् हिंसन् "विश्वहा सर्वदा "रक्षांसि च "दहन् "तिग्मेन तीक्ष्णेन तेजसा "दीदिहि दीप्यस्व ॥
यं त्वा॒ जना॑स इंध॒ते म॑नु॒ष्वदं॑गिरस्तम ।
अग्ने॒ स बो॑धि मे॒ वचः॑ ॥२७
यम् । त्वा॒ । जना॑सः । इ॒न्ध॒ते । म॒नु॒ष्वत् । अ॒ङ्गि॒रः॒ऽत॒म॒ ।
अग्ने॑ । सः । बो॒धि॒ । मे॒ । वचः॑ ॥२७
यम् । त्वा । जनासः । इन्धते । मनुष्वत् । अङ्गिरःऽतम ।
अग्ने । सः । बोधि । मे । वचः ॥२७
हे “अङ्गिरस्तमाग्ने “यं "त्वा त्वां "जनासः जनाः "मनुष्वत् यथा मनुस्तथा “इन्धते दीपयन्ति "सः त्वं "मे मदीयं "वचः स्तुतिं "बोधि बुध्यस्व ।।
यद॑ग्ने दिवि॒जा अस्य॑प्सु॒जा वा॑ सहस्कृत ।
तं त्वा॑ गी॒र्भिर्ह॑वामहे ॥२८
यत् । अ॒ग्ने॒ । दि॒वि॒ऽजाः । असि॑ । अ॒प्सु॒ऽजाः । वा॒ । स॒हः॒ऽकृ॒त॒ ।
तम् । त्वा॒ । गीः॒ऽभिः । ह॒वा॒म॒हे॒ ॥२८
यत् । अग्ने । दिविऽजाः । असि । अप्सुऽजाः । वा । सहःऽकृत ।
तम् । त्वा । गीःऽभिः । हवामहे ॥२८
हे "अग्ने “यत् यस्त्वं "दिविजाः दिवि भवः "असि भवसि “अप्सुजा “वा अन्तरिक्षजातश्च भवसि “सहस्कृतः सहसा बलेन कृतश्चासि "तं "त्वा त्वामग्निं “गीर्भिः स्तुतिभिः “हवामहे ह्वयामः ॥
तुभ्यं॒ घेत्ते जना॑ इ॒मे विश्वाः॑ सुक्षि॒तयः॒ पृथ॑क् ।
धा॒सिं हि॑न्वं॒त्यत्त॑वे ॥२९
तुभ्य॑म् । घ॒ । इत् । ते । जनाः॑ । इ॒मे । विश्वाः॑ । सु॒ऽक्षि॒तयः॑ । पृथ॑क् ।
धा॒सिम् । हि॒न्व॒न्ति॒ । अत्त॑वे ॥२९
तुभ्यम् । घ । इत् । ते । जनाः । इमे । विश्वाः । सुऽक्षितयः । पृथक् ।
धासिम् । हिन्वन्ति । अत्तवे ॥२९
हे अग्ने "तुभ्यं “घ त्वदर्थमेव “ते "इमे मया दृश्यमानाः "जनाः "विश्वाः सर्वाः "सुक्षितयः प्रजाश्च “धासिम् अन्नं हविः "अत्तवे अदनाय "पृथक् "हिन्वन्ति प्रेरयन्ति ॥
ते घेद॑ग्ने स्वा॒ध्योऽहा॒ विश्वा॑ नृ॒चक्ष॑सः ।
तरं॑तः स्याम दु॒र्गहा॑ ॥३०
ते । घ॒ । इत् । अ॒ग्ने॒ । सु॒ऽआ॒ध्यः॑ । अहा॑ । विश्वा॑ । नृ॒ऽचक्ष॑सः ।
तर॑न्तः । स्या॒म॒ । दुः॒ऽगहा॑ ॥३०
ते । घ । इत् । अग्ने । सुऽआध्यः । अहा । विश्वा । नृऽचक्षसः ।
तरन्तः । स्याम । दुःऽगहा ॥३०
हे "अग्ने "ते "घेत् त्वदर्थमेव खलु वयं "स्वाध्यः सुकर्माणः सन्तः “विश्वा विश्वानि “अहा अहानि "नृचक्षसः द्रष्टारश्च "दुर्गहा दुःखेन गाहयितव्यानि “तरन्तः "स्याम भवेम ॥ ॥ ३४ ॥
अ॒ग्निं मं॒द्रं पु॑रुप्रि॒यं शी॒रं पा॑व॒कशो॑चिषं ।
हृ॒द्भिर्मं॒द्रेभि॑रीमहे ॥३१
अ॒ग्निम् । म॒न्द्रम् । पु॒रु॒ऽप्रि॒यम् । शी॒रम् । पा॒व॒कऽशो॑चिषम् ।
हृ॒त्ऽभिः । म॒न्द्रेभिः॑ । ई॒म॒हे॒ ॥३१
अग्निम् । मन्द्रम् । पुरुऽप्रियम् । शीरम् । पावकऽशोचिषम् ।
हृत्ऽभिः । मन्द्रेभिः । ईमहे ॥३१
"मन्द्रं मादनं “पुरुप्रियं बहुप्रियं "शीरं यज्ञेषु शयनशीलं “पावकशोचिषं पावकदीप्तिम् “अग्निं "हृद्भिः मनोहरैर्मन्द्रैः मादनैः स्तोत्रैः "ईमहे याचामहे ।।
स त्वम॑ग्ने वि॒भाव॑सुः सृ॒जन्त्सूर्यो॒ न र॒श्मिभिः॑ ।
शर्धं॒तमां॑सि जिघ्नसे ॥३२
सः । त्वम् । अ॒ग्ने॒ । वि॒भाऽव॑सुः । सृ॒जन् । सूर्यः॑ । न । र॒श्मिऽभिः॑ ।
शर्ध॑न् । तमां॑सि । जि॒घ्न॒से॒ ॥३२
सः । त्वम् । अग्ने । विभाऽवसुः । सृजन् । सूर्यः । न । रश्मिऽभिः ।
शर्धन् । तमांसि । जिघ्नसे ॥३२
हे "अग्ने "विभावसुः दीप्तिधनः "सः प्रसिद्धः "त्वं "सृजन् उद्यन् "सूर्यो "न यथा सूर्यस्तथा “रश्मिभिः "शर्धन् बलं कुर्वन् “तमांसि "जिघ्नसे नाशयसि ।।
तत्ते॑ सहस्व ईमहे दा॒त्रं यन्नोप॒दस्य॑ति ।
त्वद॑ग्ने॒ वार्यं॒ वसु॑ ॥३३
तत् । ते॒ । स॒ह॒स्वः॒ । ई॒म॒हे॒ । दा॒त्रम् । यत् । न । उ॒प॒ऽदस्य॑ति ।
त्वत् । अ॒ग्ने॒ । वार्य॑म् । वसु॑ ॥३३
तत् । ते । सहस्वः । ईमहे । दात्रम् । यत् । न । उपऽदस्यति ।
त्वत् । अग्ने । वार्यम् । वसु ॥३३
हे "सहस्वः बलवन् "अग्ने "ते तव "यत् वसु "नोपदस्यति नोपक्षीयते "तत् "दात्रं दातव्यं “वार्यं वरणीयं च “वसु धनं "त्वत् त्वत्तः "ईमहे याचामहे ॥ ॥ ३५ ॥
| मण्डल ८ | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|