ब्रह्मपुराणम्/अध्यायः १३९

विकिस्रोतः तः
← अध्यायः १३८ ब्रह्मपुराणम्
अध्यायः १३९
वेदव्यासः
अध्यायः १४० →
  1. अध्यायः १
  2. अध्यायः २
  3. अध्यायः ३
  4. अध्यायः ४
  5. अध्यायः ५
  6. अध्यायः ६
  7. अध्यायः ७
  8. अध्यायः ८
  9. अध्यायः ९
  10. अध्यायः १०
  11. अध्यायः ११
  12. अध्यायः १२
  13. अध्यायः १३
  14. अध्यायः १४
  15. अध्यायः १५
  16. अध्यायः १६
  17. अध्यायः १७
  18. अध्यायः १८
  19. अध्यायः १९
  20. अध्यायः २०
  21. अध्यायः २१
  22. अध्यायः २२
  23. अध्यायः २३
  24. अध्यायः २४
  25. अध्यायः २५
  26. अध्यायः २६
  27. अध्यायः २७
  28. अध्यायः २८
  29. अध्यायः २९
  30. अध्यायः ३०
  31. अध्यायः ३१
  32. अध्यायः ३२
  33. अध्यायः ३३
  34. अध्यायः ३४
  35. अध्यायः ३५
  36. अध्यायः ३६
  37. अध्यायः ३७
  38. अध्यायः ३८
  39. अध्यायः ३९
  40. अध्यायः ४०
  41. अध्यायः ४१
  42. अध्यायः ४२
  43. अध्यायः ४३
  44. अध्यायः ४४
  45. अध्यायः ४५
  46. अध्यायः ४६
  47. अध्यायः ४७
  48. अध्यायः ४८
  49. अध्यायः ४९
  50. अध्यायः ५०
  51. अध्यायः ५१
  52. अध्यायः ५२
  53. अध्यायः ५३
  54. अध्यायः ५४
  55. अध्यायः ५५
  56. अध्यायः ५६
  57. अध्यायः ५७
  58. अध्यायः ५८
  59. अध्यायः ५९
  60. अध्यायः ६०
  61. अध्यायः ६१
  62. अध्यायः ६२
  63. अध्यायः ६३
  64. अध्यायः ६४
  65. अध्यायः ६५
  66. अध्यायः ६६
  67. अध्यायः ६७
  68. अध्यायः ६८
  69. अध्यायः ६९
  70. अध्यायः ७०
  71. अध्यायः ७१
  72. अध्यायः ७२
  73. अध्यायः ७३
  74. अध्यायः ७४
  75. अध्यायः ७५
  76. अध्यायः ७६
  77. अध्यायः ७७
  78. अध्यायः ७८
  79. अध्यायः ७९
  80. अध्यायः ८०
  81. अध्यायः ८१
  82. अध्यायः ८२
  83. अध्यायः ८३
  84. अध्यायः ८४
  85. अध्यायः ८५
  86. अध्यायः ८६
  87. अध्यायः ८७
  88. अध्यायः ८८
  89. अध्यायः ८९
  90. अध्यायः ९०
  91. अध्यायः ९१
  92. अध्यायः ९२
  93. अध्यायः ९३
  94. अध्यायः ९४
  95. अध्यायः ९५
  96. अध्यायः ९६
  97. अध्यायः ९७
  98. अध्यायः ९८
  99. अध्यायः ९९
  100. अध्यायः १००
  101. अध्यायः १०१
  102. अध्यायः १०२
  103. अध्यायः १०३
  104. अध्यायः १०४
  105. अध्यायः १०५
  106. अध्यायः १०६
  107. अध्यायः १०७
  108. अध्यायः १०८
  109. अध्यायः १०९
  110. अध्यायः ११०
  111. अध्यायः १११
  112. अध्यायः ११२
  113. अध्यायः ११३
  114. अध्यायः ११४
  115. अध्यायः ११५
  116. अध्यायः ११६
  117. अध्यायः ११७
  118. अध्यायः ११८
  119. अध्यायः ११९
  120. अध्यायः १२०
  121. अध्यायः १२१
  122. अध्यायः १२२
  123. अध्यायः १२३
  124. अध्यायः १२४
  125. अध्यायः १२५
  126. अध्यायः १२६
  127. अध्यायः १२७
  128. अध्यायः १२८
  129. अध्यायः १२९
  130. अध्यायः १३०
  131. अध्यायः १३१
  132. अध्यायः १३२
  133. अध्यायः १३३
  134. अध्यायः १३४
  135. अध्यायः १३५
  136. अध्यायः १३६
  137. अध्यायः १३७
  138. अध्यायः १३८
  139. अध्यायः १३९
  140. अध्यायः १४०
  141. अध्यायः १४१
  142. अध्यायः १४२
  143. अध्यायः १४३
  144. अध्यायः १४४
  145. अध्यायः १४५
  146. अध्यायः १४६
  147. अध्यायः १४७
  148. अध्यायः १४८
  149. अध्यायः १४९
  150. अध्यायः १५०
  151. अध्यायः १५१
  152. अध्यायः १५२
  153. अध्यायः १५३
  154. अध्यायः १५४
  155. अध्यायः १५५
  156. अध्यायः १५६
  157. अध्यायः १५७
  158. अध्यायः १५८
  159. अध्यायः १५९
  160. अध्यायः १६०
  161. अध्यायः १६१
  162. अध्यायः १६२
  163. अध्यायः १६३
  164. अध्यायः १६४
  165. अध्यायः १६५
  166. अध्यायः १६६
  167. अध्यायः १६७
  168. अध्यायः १६८
  169. अध्यायः १६९
  170. अध्यायः १७०
  171. अध्यायः १७१
  172. अध्यायः १७२
  173. अध्यायः १७३
  174. अध्यायः १७४
  175. अध्यायः १७५
  176. अध्यायः १७६
  177. अध्यायः १७७
  178. अध्यायः १७८
  179. अध्यायः १७९
  180. अध्यायः १८०
  181. अध्यायः १८१
  182. अध्यायः १८२
  183. अध्यायः १८३
  184. अध्यायः १८४
  185. अध्यायः १८५
  186. अध्यायः १८६
  187. अध्यायः १८७
  188. अध्यायः १८८
  189. अध्यायः १८९
  190. अध्यायः १९०
  191. अध्यायः १९१
  192. अध्यायः १९२
  193. अध्यायः १९३
  194. अध्यायः १९४
  195. अध्यायः १९५
  196. अध्यायः १९६
  197. अध्यायः १९७
  198. अध्यायः १९८
  199. अध्यायः १९९
  200. अध्यायः २००
  201. अध्यायः २०१
  202. अध्यायः २०२
  203. अध्यायः २०३
  204. अध्यायः २०४
  205. अध्यायः २०५
  206. अध्यायः २०६
  207. अध्यायः २०७
  208. अध्यायः २०८
  209. अध्यायः २०९
  210. अध्यायः २१०
  211. अध्यायः २११
  212. अध्यायः २१२
  213. अध्यायः २१३
  214. अध्यायः २१४
  215. अध्यायः २१५
  216. अध्यायः २१६
  217. अध्यायः २१७
  218. अध्यायः २१८
  219. अध्यायः २१९
  220. अध्यायः २२०
  221. अध्यायः २२१
  222. अध्यायः २२२
  223. अध्यायः २२३
  224. अध्यायः २२४
  225. अध्यायः २२५
  226. अध्यायः २२६
  227. अध्यायः २२७
  228. अध्यायः २२८
  229. अध्यायः २२९
  230. अध्यायः २३०
  231. अध्यायः २३१
  232. अध्यायः २३२
  233. अध्यायः २३३
  234. अध्यायः २३४
  235. अध्यायः २३५
  236. अध्यायः २३६
  237. अध्यायः २३७
  238. अध्यायः २३८
  239. अध्यायः २३९
  240. अध्यायः २४०
  241. अध्यायः २४१
  242. अध्यायः २४२
  243. अध्यायः २४३
  244. अध्यायः २४४
  245. अध्यायः २४५
  246. अध्यायः २४६

खड्गतीर्थवर्णनम्
ब्रह्मोवाच
खड्गतीर्थमिति ख्यातं गौतम्या उत्तरे तटे।
तत्र स्नानेन दानेन मुक्तिभागी भवेन्नरः।। १३९.१ ।।

तत्र वृत्तं प्रवक्ष्यामि श्रृणु नारद यत्नतः।
पैलूष इति विख्यातः कवषस्य सुतो द्विजः।। १३९.२ ।।

कुटुम्बभारात्परितो ह्यर्थार्थी परिधावति।
न किमप्याससादासौ ततो वैराग्यमास्थितः।। १३९.३ ।।

अत्यन्तविमुखे दैवे व्यर्थीभूते तु पौरुषे।
न वैराग्यादन्यदस्ति पण्डितस्यावलम्बनम्।। १३९.४ ।।

इति संचिन्तयामास तदाऽसौ निःश्वसन्मुहुः।
क्रमागतं धनं नास्ति पोष्याश्च बहवो मम।। १३९.५ ।।

मानी चाऽऽत्मा न कष्टार्हो हा धिग्दुर्दैवचेष्टितम्।
स कटाचिद्वृत्तियुतो वृत्तिभिः परिवर्तयन्।। १३९.६ ।।

न लेभे तद्धनं वृत्तेर्विरागमगमत्तदा।
सेवा निषिद्धा या काचिद्‌गहना दुष्करं तपः।। १३९.७ ।।

बलादाकर्षतीयं मां तृष्णा सर्वत्र दुष्कृते।
त्वयाऽपकृतमज्ञानात्तस्मात्तृष्णे नमोऽस्तु ते।। १३९.८ ।।

एवं विचिन्त्य मेधावी तृष्णाछेदाय किं भवेत्।
इत्यालोच्य स पैलूषः पितरं वाक्यमब्रवीत्।। १३९.९ ।।

पैलूष उवाच
ज्ञानासिना क्रोधलोभौ संसृतिं चातिदुस्तराम्।
छेद्‌मीमां केन हे तात तमुपायं वद प्रभो।। १३९.१० ।।

[१]कवष उवाच
ईश्वराज्ज्ञानमन्विच्छेदित्येषा वैदिकी श्रुतिः।
तस्मादाराधयेशानं ततो ज्ञानमवाप्स्यसि।। १३९.११ ।।

ब्रह्मोवाच
तथेत्युक्त्वा स पैलूषो ज्ञानायेश्वरमार्चयत्।
ततस्तुष्टो महेशानो ज्ञानं प्रादाद्‌द्विजातये।।
प्राप्तज्ञानो महाबुद्धिर्गाथाः प्रोवाच मुक्तिदाः।। १३९.१२ ।।

पैलूष उवाच
क्रोधस्तु प्रथमं शत्रुर्निष्फलो देहनाशनः।
ज्ञानखड्गेन तं छित्त्वा परमं सुखमाप्नुयात्।। १३९.१३ ।।

तृष्णा बहुविधा माया बन्धनी पापकारिणी।
छित्त्वैतां ज्ञानखड्गेन सुखं तिष्ठति मानवः।। १३९.१४ ।।

सङ्गस्तु परमोऽधर्मो देवादीनामिति श्रुतिः।
असङ्गस्याऽऽत्मनोऽप्यस्य सङ्गोऽयं परमो रिपुः।। १३९.१५ ।।

छित्त्वैनं ज्ञानखड्गेन शिवैकत्वमवाप्नुयात्।
संशयः परमो नाशो धर्मार्थानां विनाशकृत्।। १३९.१६ ।।

छित्त्वैनं संशयं जन्तुः परमेप्सितमाप्नुयात्।
पिशाचीव विशत्याशा निर्दहत्यखिलं सुखम्।।
पूर्णाहन्तासिना छित्त्वा जीवन्मुक्तिमवाप्नुयात्।। १३९.१७ ।।

ब्रह्मोवाच
ततो ज्ञानमवाप्यासौ गङ्गीतीरं समाश्रितः।
ज्ञानखड्गेन निर्मोहस्ततो मुक्तिमवाप सः।। १३९.१८ ।।

ततः प्रभृति तत्तीर्थं खड्गतीर्थमिति स्मृतम्।
ज्ञानतीर्थं तच कवषं पैलूषं सर्वकामदम्।। १३९.१९ ।।

इत्यादिषट्‌सहस्राणि तीर्थान्याहुमहर्षयः।
अशेषपापतापौघहराणीष्टप्रदानि च।। १३९.२० ।।

इति श्रीमहापुराणे आदिब्राह्मे तीर्थमाहात्म्ये खड्गतीर्थवर्णनं नामैकोनचत्वारिंशदधिकशततमोऽध्यायः।। १३९ ।।

गौतमीमाहात्म्ये सप्ततितमोऽध्यायः

  1. तुलनीय ऋ. १०.३० कवष ऐलूष