ब्रह्मपुराणम्/अध्यायः १६
| ← अध्यायः १५ | ब्रह्मपुराणम् अध्यायः १६ वेदव्यासः |
अध्यायः १७ → |
तत्रादौ सत्राजिदुपाख्यानवर्णनम्
लोमहर्षण उवाच
भजमानस्य पुत्रोऽथ रथमुख्यो विदूरथः।
राजाधिदेवः शूरस्तु विदूरथसुतोऽभवत्॥ १६.१ ॥
राजाधिदेवस्य सुता जज्ञिरे वीर्य्यवत्तराः।
दत्तातिदत्तौ बलिनौ शोणाश्वः श्वेतवाहनः॥ १६.२ ॥
शमी च दण्डशर्म्मा च दन्तशत्रुश्च शत्रुजित्।
श्रवणा च श्रविष्ठा च स्वसारौ सम्बभूवतुः॥ १६.३ ॥
शमिपुत्रः प्रतिक्षत्रः प्रतिक्षत्रस्य चात्मजः।
स्वयम्भोजः स्वयम्भोजाद्भदिकः सम्बभूव ह॥ १६.४ ॥
तस्य पुत्रा बभूवुर्हि सर्व्वे भीमपराक्रमाः।
कृतवर्म्माग्रजस्तेषां शतधन्वा तु मध्यमः॥ १६.५ ॥
देवान्तश्च नरान्तश्च भिषग्वैतरणश्च यः।
सुदान्तश्चादिदान्तश्च निकाश्यः कामदम्भकः॥ १६.६ ॥
देवान्तस्याभवत् पुत्रो विद्वान् कम्बलबर्हिषः।
असमौजाः सुतस्तस्य नासमौजाश्च तावुभौ॥ १६.७ ॥
अजातपुत्राय चसुतान् प्रददावसमौजसे।
सुदंष्ट्रश्च शुचारुश्च कृष्ण इत्यन्धकाः स्मृता॥ १६.८ ॥
गान्धारी चैव माद्री च क्रोष्टुभार्य्ये बभूवतुः।
गान्धारी जनयामास अनमित्रं महाबलम्॥ १६.९ ॥
माद्री युधाजितं पुत्रं ततो वै देवमीढुषम्।
अनमित्रममित्राणां जेतारमपराजितम्॥ १६.१० ॥
अनमित्रसुतो निघ्नो निघ्नतो द्वौ बभूवतुः।
प्रसेनश्चाथ सत्राजिच्छत्रुसेनाजितावुभौ॥ १६.११ ॥
प्रसेनो द्वारवत्यां तु निवसन् यो महामणिम्।
दिव्यं स्यमन्तकं नाम स सूर्यादुपलब्धवान्॥ १६.१२ ॥
तस्य सत्राजितः सूर्य्यः यथा प्राणसमोऽभवत्।
स कदाचिन्निशापाये रथेन रथिनां वरः॥ १६.१३ ॥
तोयकूलमपः स्प्रष्टुमुपस्थातुं ययौ रविम्।
तस्योपतिष्ठतः सूर्य्यं विवस्वानग्रतः स्थितः॥ १६.१४ ॥
विस्पष्टमूर्त्तिर्भगवांस्तेजोमण्डलवान् विभुः।
अथ राजा विवस्वन्तमुवाच स्थितमग्रतः॥ १६.१५ ॥
यथैव व्योम्नि पश्यामि सदा त्वां ज्योतिषां पते।
तेजोमण्डलिनं देवं तथैव पुरतः स्थितम्॥ १६.१६ ॥
को विशेषोऽस्ति मे त्वत्तः सख्येनोपगतस्य वै।
एतच्छ्रुत्वा तु भगवान्मणिरत्नं स्यमन्तकम्॥ १६.१७ ॥
स्वकण्ठादवमुच्याथ एकान्ते न्यस्तवान् विभुः।
ततो विग्रहवन्तं तं ददर्श नृपतिस्तदा॥ १६.१८ ॥
प्रीतिमानथ तं दृष्ट्वा मुहूर्त्तं कृतवान् कथाम्।
तमभिप्रस्थितं भूयो विवस्वन्तं स सत्रजित्॥ १६.१९ ॥
लोकान् भासयसे सर्व्वान् भास्करस्तदा।
तदेतन्मणिरत्नं मे भगवन् दातुमर्हसि॥ १६.२० ॥
ततः स्यमन्तकमणिं दत्तवात् भास्करस्तदा।
स तमाबध्य नगरीं प्रविवेश महीपतिः॥ १६.२१ ॥
तं जनाः पर्य्यधावन्तः सूर्य्योऽयं गच्छतीति ह।
स्वां पुरीं स विसिष्माय राजा त्वन्तःपुरं तथा॥ १६.२२ ॥
तं प्रसेनजितं दिव्यं मणिरत्नं स्यमन्तकम्।
ददौ भ्रात्रे नरपतिः प्रेम्णा सत्राजिदुत्तमम्॥ १६.२३ ॥
स मणिः स्यन्दते रुक्मं वृष्ण्यन्धकनिवेशने।
कालवर्षी च पर्जन्यो न च व्याधिभयं ह्मभूत्॥ १६.२४ ॥
लिप्सां चक्रे प्रसेनस्य मणिरत्ने स्यमन्तके।
गोविन्दो न च तं लेभे भक्तोऽपि न जहार सः॥ १६.२५ ॥
कदचिन्मृगयां यातः प्रसेनस्तेन भूषितः।
स्यमन्तककृते सिंहाद्वधं प्राप वनेचरात् ॥ १६.२६ ॥
अथ सिंहं प्रधावन्तमृक्षराजो महाबलः।
निहत्य मणिरत्नं तदादाय प्राविशद्गुहाम्॥ १६.२७ ॥
ततो वृष्ण्यन्धकाः कृष्णं प्रसेनवधकारणात्।
प्रार्थनां तां मणेर्बुद्ध्वा सर्व्व एव शशङ्किरे॥ १६.२८ ॥
स शङ्क्यमानो धर्म्मात्मा ह्यकारी तस्य कर्म्मणः।
आहरिष्ये मणिमिति प्रतिज्ञाय वनं ययौ॥ १६.२९ ॥
यत्र प्रसेनो मृगयां व्याचरत्तत्र चाप्यथ।
प्रसेनस्य पदं गृह्य पुरुषैराप्तकारिभिः॥ १६.३० ॥
ऋक्षवन्तं गिरिवरं विन्ध्यं च गिरिमुत्तम्।
अन्वेषयन् परिश्रान्तः स ददर्श महामनाः॥ १६.३१ ॥
साश्वं हतं प्रसेनं तु नाविन्दत च तन्मणिम्।
अथ सिंहः प्रसेनस्य शरीरस्याविदूरतः॥ १६.३२ ॥
ऋक्षेण निहतो दृष्टः पदैर्ऋक्षस्तु सूचितः।
पदैस्तैरन्वियायाथ गुहामृक्षस्य माधवः॥ १६.३३ ॥
स हि ऋक्षविले वाणीं शुश्राव प्रमदेरिताम्।
धात्र्या कुमारमादाय सुतं जाम्बवतो द्विजाः॥ १६.३४ ॥
क्रीडयन्त्या च मणिना मा रोदीरित्यथेरिताम्॥ १६.३५ ॥
धात्र्युवाच
सिंहः प्रसेनमधीत् सिंहो जाम्बवता हतः।
सुकुमारक मा रोदीस्तव ह्येष स्यमन्तकः॥ १६.३६ ॥
व्यक्तितस्तस्य शब्दस्य तूर्णमेव बिलं ययौ।
प्रविश्य तत्र च भगवांस्तदृक्षबिलमञ्जसा॥ १६.३७ ॥
स्थापयित्वा बिलद्वारे यदूँल्लाङ्गलिना सह।
शार्ङ्गधन्वा बिलस्थं तु जाम्बवन्तं ददर्श सः॥ १६.३८ ॥
युयुधे वासुदेवस्तु बिले जाम्बवता सह।
बाहुभ्यामेव गोविन्दो दिवसानेकविंशतिम्॥ १६.३९ ॥
प्रविष्टेऽथ बिले कृष्णे बलदेवपुरःसराः।
पुरीं द्वारवतीमेत्य हतं कृष्णं न्यवेदयन्॥ १६.४० ॥
वासुदेवोऽपि निर्जित्य जाम्बवन्तं महाबलम्।
लेभे जाम्बवतीं कन्यामृक्षराजस्य सम्मताम्॥ १६.४१ ॥
मणिं स्यमन्तकं चैव जग्राहात्मविशुद्धये।
अनुनीयर्क्षराजं तु निर्ययौ च ततो बिलात्॥ १६.४२ ॥
उपायाद्द्वारकां कृष्णः सविनीतैः पुरःसरैः।
एवं स मणिराहृत्य विशोध्यात्मानमच्युतः॥ १६.४३ ॥
ददौ सत्राजिते तं वै सर्वसात्त्वतसंसदि।
एवं मिथ्याभिशस्तेन कृष्णेनामित्रघातिना॥ १६.४४ ॥
आत्मा विशोधितः पापाद्विनिर्जित्य स्यमन्तकम्।
सत्राजितो दश त्वासन् भार्य्यास्तासां शतं सुताः॥ १६.४५ ॥
ख्यातिमन्तस्त्रयस्तेषां भङ्गकारस्तु पूर्व्वजः।
वीरो वातपतिश्चैव वसुमेधस्तथेव च ॥ १६.४६ ॥
कुमार्य्यश्चापि तिस्रो वै दिक्षु ख्याता द्विजोत्तमाः।
सत्यभामोत्तमा तासां व्रतिनी च च दृढव्रता॥ १६.४७ ॥
तथा प्रस्वापिनी चैव भार्य्याः कृष्णाय ता ददौ।
सभाक्षो भङ्गकारिस्तु नावेयश्च नरोत्तमौ॥ १६.४८ ॥
जज्ञाते गुणसम्पन्नौ विश्रुतौ रूपसम्पदा।
माद्रयाः पुत्रस्तु जज्ञेऽथ वृष्णिपुत्रो युधाजितः॥ १६.४९ ॥
जज्ञाते तनयौ वृष्णेः श्वफल्कश्चित्रकस्तथा।
श्वफल्कः काशिराजस्य सुतां भार्य्यामविन्दत॥ १६.५० ॥
गान्दिनीं नाम तस्याश्च गाः सदा प्रददौ पिता।
तस्यां जज्ञे महाबाहुः श्रुतवानतिथिप्रियः॥ १६.५१ ॥
अक्रूरोऽथ महाभागो जज्ञे विपुलदक्षिणः।
उपमद्गुस्ततथा मद्गुर्म्मुदरश्चारिमर्दनः॥ १६.५२ ॥
आरिक्षेपस्तथोपेक्षः शत्रुहा चारिमेजयः।
धर्म्मभृच्चापि धर्म्मा च गृध्रभोजान्धकस्तथा॥ १६.५३ ॥
आवाहप्रतिवाहौ च सुन्दरी च वराङ्गना।
विश्रुताश्वस्य महिषी कन्या चास्य वसुन्धरा॥ १६.५४ ॥
रुपयौवनसम्पन्ना सर्व्वसत्त्वमनोहरा।
अक्रूरेणोग्रसेनायां सुतौ वै कुलनन्दनौ॥ १६.५५ ॥
वसुदेवश्चोपदेवश्च जज्ञाते देववर्च्चसौ।
चित्रकस्याभवन् पुत्राः पृथुर्व्विपृथुरेव च॥ १६.५६ ॥
अश्वग्रीवोऽश्वबाहुश्च सुपार्श्वकगवेषणौ।
अरिष्टनेमिश्च सुता धर्म्मो धर्म्मभृदेव च॥ १६.५७ ॥
सुबाहुर्बहुबाहुश्च श्रविष्ठाश्रवणे स्त्रियौ।
इमां मिथ्याभिशस्तिं यः कृष्णस्य समुदाहृताम्॥ १६.५८ ॥
वेद मिथ्याभिशापास्तं न स्पृशन्ति कदाचन॥ १६.५९ ॥
इति श्रीब्राह्मे महापुराणे स्यमन्तकप्रत्यानयननिरूपणं नाम षोडशोऽध्यायः॥ १६ ॥