ब्रह्मपुराणम्/अध्यायः ४४
| ← अध्यायः ४३ | ब्रह्मपुराणम् अध्यायः ४४ वेदव्यासः |
अध्यायः ४५ → |
इन्द्रद्युम्नस्य दक्षिणोदधितटगमनम्
ब्रह्मोवाच
तस्यां स नृपतिः पूर्वं कुर्वनाज्यमनुत्तमम्।
पालयामास मतिमान्प्रजाः पूत्रानिवौरसान्॥ ४४.१ ॥
सत्यवादी महाप्राज्ञः शूरः सर्वगुणाकरः।
मतिमान्धर्मसंपन्नः सर्वशास्त्रभृतां वरः॥ ४४.२ ॥
सत्यवाञ्छीलवान्दान्तः श्रीमान्परपुरंजयः।
आदित्य इव तेजोभी रूपैरास्विनयोरिव॥ ४४.३ ॥
वर्धमानसुराश्चर्यः शक्रतुल्यपराक्रमः।
शारदेन्दुरिवाऽऽभाति लक्षणैः समलंकृतः॥ ४४.४ ॥
आहर्ता सर्वयज्ञानां हयमेधादिकृत्तथा।
दानैर्यज्ञैस्तपोभिश्च तत्तुल्यो नास्ति भूपतिः॥ ४४.५ ॥
सुवर्णमणिमुक्तानां गजाश्वानां च भूपतिः।
प्रददौ विप्रमुख्येभ्यो यागे यागे महाधनम्॥ ४४.६ ॥
हस्त्यश्वरथमुख्यानां कम्बलाजिनवाससाम्।
रत्नानां धनधान्यानामन्तस्तस्य न विद्यते॥ ४४.७ ॥
एवं सर्वघनैर्युक्तो गुणैः सर्वैरलंकृतः।
सर्वकामसमृद्धात्मा कुर्वनाज्यमकण्टकम्॥ ४४.८ ॥
तस्येयं मतिरुत्पन्ना सर्वयोगेश्वरं हरिम्।
कथमाराधयिष्यामि भुक्तिमुक्तिप्रदं प्रभुम्॥ ४४.९ ॥
विचार्य सर्वशास्त्राणि तन्त्राण्यागमविस्तरम्।
इतिहासपुराणानि वेदाङ्गानि च सर्वशः॥ ४४.१० ॥
धर्मशास्त्राणि सर्वाणि नियमानृषिभाषितान्।
वेदाङ्गानि च शास्त्राणि विद्यास्थानानि यानि च॥ ४४.११ ॥
गुरुं संसेव्य यत्नेन ब्रह्मणान्वेपारगान्।
आधाय परमां काष्ठां कृतकृत्योऽभवत्तदा॥ ४४.१२ ॥
संप्राप्य परमं तत्त्वं वासुदेवाख्यमव्ययम्।
भ्रान्तिज्ञानादतीतस्तु मुमुक्षुः सेयतेन्द्रियः॥ ४४.१३ ॥
कथमाराधयिष्यामि देवदेवं सनातनम्।
पीतवस्त्रं चतुर्बाहुं शङ्खचक्रगदाधरम्॥ ४४.१४ ॥
वनमालावृतोरस्कं पद्मपत्रायतेक्षणम्।
श्रीवत्सोरःसमायुक्तं मुकुटाङ्गदशोभितम्॥ ४४.१५ ॥
स्वपुरात्स तु निष्क्रान्त उज्जयिन्याः प्रजापतिः।
बलेन महता युक्तः सभृत्यः सपुरोहितः॥ ४४.१६ ॥
अनुजग्मुस्तु तं सर्वे रथिनः शस्त्रपाणयः।
रथैर्विमानसंकाशैः पतकाध्वजसेवितैः॥ ४४.१७ ॥
सादिनश्च तथा सर्वे प्रासतोमरपामयः।
अश्वैः पवनसंकाशैरनुजग्मुस्तु तं तृपम्॥ ४४.१८ ॥
हिमवत्संभवैर्मत्तैर्वारणैः पर्वतोपमैः।
ईषादन्तैः सदा मत्तैः प्रचण्डैः षष्टिहायनैः॥ ४४.१९ ॥
हेमकक्षैः सपताकैर्घण्टकुण्डलाः।
अनुजग्मुश्च तं सर्वे गजयुद्धविशारदाः॥ ४४.२० ॥
संख्येयाश्च पादाता धनुष्प्रासासिपाणयः।
दिव्यमाल्याम्बधरा दिव्यगन्धानुलेपनाः॥ ४४.२१ ॥
अनुजग्मुश्च तं सर्वे युवानो मृष्टकुण्डलाः।
सर्वास्त्रकुशलाः शूराः सदा सङ्ग्रामलालसाः॥ ४४.२२ ॥
अन्तःपुरनिवासिन्यः स्त्रियः सर्वाः स्वलंकृताः।
विम्बौष्ठचारुदशनाः सर्वाभरणभूषिताः॥ ४४.२३ ॥
दिव्यवस्त्रधराः सर्वा दिव्यमाल्यविभूषिताः।
दिव्यगन्धानुलिप्ताङ्गाः शरच्चन्द्रनिभाननाः॥ ४४.२४ ॥
सुमध्यमाश्चारुवेषाश्चारुकर्णाकाञ्चिताः।
ताम्बूलरञ्जितमुखा रक्षिभिस्च सुरक्षिताः॥ ४४.२५ ॥
यानैरुच्चावचैः शुभ्रैर्मणिकाञ्चनभूषितैः।
उपगीयमानास्ताः सर्वा गायनैः स्तुतिपाठकैः॥ ४४.२६ ॥
वेष्टिताः शस्त्रहस्तैश्च पद्मपत्रायतेक्षणाः।
ब्राह्मणाः क्षत्रिया वैश्या अनुजग्मुस्च तं नृपम्॥ ४४.२७ ॥
वणिग्ग्रामगणाःसर्वे नानापुरनिवासिनः।
धनै रत्नैः सुवर्णेश्च सदाराः सपरिच्छदाः॥ ४४.२८ ॥
अस्त्रविक्रयकाश्चैव ताम्बूलपण्यजीविनः।
तृमविक्रयकाश्चैव काष्ठविक्रयकारकाः॥ ४४.२९ ॥
रङ्गोपजीविनः सर्वे मांसविक्रयिणस्तथा।
तैलविक्रयकाश्चैव वस्त्रविक्रयकास्तथा॥ ४४.३० ॥
फलविक्रयिणश्चैव पत्रविक्रयिणस्तथा।
तथा जवसहाराश्च रजकाश्च सहस्रशः॥ ४४.३१ ॥
गोपाला नापिताश्चैव तताऽन्ये वस्त्रसूचकाः।
मेषपालास्चाजपाला मृगपालाश्च हंसकाः॥ ४४.३२ ॥
धान्यविक्रयिणश्चैव सक्तुविक्रयिणश्च ये।
गुडविक्रयिकाश्चैव तथा लवणजीविनः॥ ४४.३३ ॥
गायना नर्तकाश्चैव तथा मङ्गलपाठकाः।
शैलूषाः कथकाश्चैव पुराणार्थविशारदाः॥ ४४.३४ ॥
कवयः काव्यकर्तारो नानाकाव्यविशारदाः।
विषध्ना गारुडाश्चैव नानारत्नपरीक्षकाः॥ ४४.३५ ॥
व्योकारास्ताम्रकाराश्च कांस्यकाराश्चरूठकाः।
कौषकाराश्चित्रकाराः कुन्दकाराश्च पावकाः॥ ४४.३६ ॥
दण्डकाराश्चासिकाराः सुराधूतोपजीविनः।
मल्ला दूताश्च कायस्था ये चान्ये कर्मकारिणः॥ ४४.३७ ॥
तन्तुवाया रूपकारा वार्तिकास्तैलपाठकाः।
लावजीवास्तैत्तिरिका मृगपक्ष्युपजीविनः॥ ४४.३८ ॥
गजवैद्याश्च वैद्याश्च नरवैद्याश्च यै नराः।
वृक्षवैद्यास्च गोवैद्या ये चान्ये छेददाहकाः॥ ४४.३९ ॥
एते नागरकाः सर्वे ये चान्ये नानुकीर्तिताः।
अनुजग्मुस्तु राजानं समस्तपुरवासिनः॥ ४४.४० ॥
यथा व्रजन्तं पितरं ग्रामान्तरं समुत्सुकाः।
अनुयान्ति यथा पुत्रास्तथा तं तेऽपि नागराः॥ ४४.४१ ॥
एवं स नृपतिः श्रीमान्वृतः सर्वैर्महाजनैः।
हस्त्श्वरथपादातैर्जगाम च शनैः शनैः॥ ४४.४२ ॥
एवं गत्वा स नृपतिर्दक्षिणस्योदधेस्तटम्।
सर्वैस्तैर्दीर्घकालेन बलैरनुगतः प्रभुः॥ ४४.४३ ॥
ददर्श सागरं रम्यं नृत्यन्तमिव च स्थितम्।
अनेकशतसाहस्रैरूर्मिभिश्च समाकुलम्॥ ४४.४४ ॥
नानारत्नालयं पूर्णं नानाप्राणिसमाकुलम्।
वीचीतरङ्गबहुलं महाश्चर्यसमन्वितम्॥ ४४.४५ ॥
तीर्थराजं महाशब्दमपारं सुभयंकरम्।
मेघवृन्दप्रतीकाशमगाधं मकरालयम्॥ ४४.४६ ॥
सत्स्यैः कूर्मैश्च शङ्खैश्च सुक्तिकान्क्रशङ्कुभिः।
शिशुमारैः कर्कटैश्च वृतं सर्पैर्महाविषैः॥ ४४.४७ ॥
लवणोदं हरेः स्थानं शयनस्य नदीपतिम्।
सर्वपापहरं पुण्यं सर्ववाञ्छाफलप्रदम्॥ ४४.४८ ॥
अनेकावर्तगम्भीरं दानवानां समाश्रयम्।
अमृतस्यारणिं दिव्यं देवयोनिमपां पतिम्॥ ४४.४९ ॥
विशिष्टं सर्वभूतानां प्राणिनां जीवधारणम्।
सुपवित्रं पवित्राणां मङ्गलानां च मङ्गलम्॥ ४४.५०
तीर्थानामुत्तमं तीर्थमव्ययं यादसां पतिम्।
चन्द्रवृद्धिक्षयस्येव यस्य मानं प्रतिष्ठितम्॥ ४४.५१ ॥
अभेद्यं सर्वभूतानां देवानाममृतालयम्।
उत्पत्तिस्थितिसंहारहेतुभूतं सनातनम्॥ ४४.५२ ॥
उपजीव्यं च सर्वेषां पुण्यं नदनदीपतिम्।
दृष्ट्वा तं नृपतिश्रेष्ठो विस्मयं परमं गतः॥ ४४.५३ ॥
निवासमकरोत्तत्र वेलामासाद्य सागरीम्।
पुण्ये मनोहरे देशे सर्वभूमिगुणैर्युते॥ ४४.५४ ॥
वृतं शालैः कदम्बैश्च पुंनागैः सरलद्रुमैः।
पनसैर्नारिकेलैश्च बकुलैर्नागकेसरैः॥ ४४.५५ ॥
तालैः पिप्लैः खर्जूरैर्नारङ्गैर्बीदजपूरकैः।
शालैराम्रातकैर्लोध्रैर्बकुलैर्बहुवारकैः॥ ४४.५६ ॥
कपित्थैः कर्णिकारैस्च पाटलालशोकचम्पकैः।
दाडिमैश्च तमालैश्च पारिजातैस्तथाऽर्जुनैः॥ ४४.५७ ॥
प्राचीनामलकैर्बिल्वैः प्रियंगुवटखादिरैः।
इङ्गदीसप्तपर्णैश्च अश्वत्थागस्त्यजम्बुनकैः॥ ४४.५८ ॥
मधुकैः कर्णिकारैश्च बहुवारैः सतिन्दुकैः।
पलाशबदरैर्नीपैः सिद्धनिम्बशुभाठ्जनैः॥ ४४.५९ ॥
वारकैः कोविदारैश्च भल्लातामलकैस्तथा।
इति हिन्तालकाङ्कोलैः करञ्जैः सविभीतकैः॥ ४४.६० ॥
ससर्जमधुकाश्मर्यैः शाल्मलीदेवदारुभिः।
शाखोटकैर्निम्बवटैः कुम्भीकोष्ठहरीतकैः॥ ४४.६१ ॥
गुग्गुलैश्चन्दनैर्वृक्षैस्तथैवागुरूपाटलैः।
जम्बीरकरुणैर्वृक्षैस्तिन्तिडीरक्तचन्दनैः॥ ४४.६२ ॥
एवं नानाविधैर्वृक्षैस्तथाऽन्यैर्बहुपादपैः।
कल्पद्रुमैर्नित्यफलैः सर्वर्तुकुसुमोत्करैः॥ ४४.६३ ॥
नानापक्षिरुतैर्दिव्यैर्मत्तकोकिलनादितैः।
मयूरवरसंघुष्टैः शुकसारिकसंकुलैः॥ ४४.६४ ॥
हारीतैर्भृङ्गराजैश्च चातकैर्बहुपुत्रकैः।
जीवंजीवककाकोलैः कलविङ्कै कपोतकैः॥ ४४.६५ ॥
खगैर्नानाविधश्चान्यैः श्रोत्ररम्यैर्मनोहरैः।
पुष्पिताग्रेषु वृक्षेषु कूजद्मिश्चार्वधिष्ठितैः॥ ४४.६६ ॥
केतकीवनखण्डैश्च सदा पुष्पधरैः सितैः।
मल्लिकाकुन्दकुसुमैर्यूथिकातगरैस्तथा॥ ४४.६७ ॥
कुटजैर्बाणपुष्पैश्च अतिमुक्तैः सकुब्जकैः।
मालतीकरवीरैश्च तथा कदलकाञ्चनैः॥ ४४.६८ ॥
अनयैर्नानाविधैः पुष्पैः सुगन्धैश्चारुदर्शनैः।
वनोद्यानोपवनजैर्नानावर्णैः सुगन्धिभिः॥ ४४.६९ ॥
विद्याधरगणाकीर्णैः सिद्धचारणसेवितैः।
गन्धर्वोरगरक्षोभिर्भूताप्सरसकिंनरैः॥ ४४.७० ॥
मुनियक्षगणाकीर्णैर्नानासत्त्वनिषेवितैः।
मृगैः शाखामृगैः सिंहैर्वराहमहिषाकुलैः॥ ४४.७१ ॥
तथाऽन्यैः कृष्णसाराद्यैर्मृगैः सर्वत्र शोभितैः॥
शार्दूलैर्दीप्तमातङ्गैस्तथाऽन्यैर्वनचारिभिः॥ ४४.७२ ॥
एवं नानाविधैर्वृक्षैरुद्यानैर्नन्दनोपमैः।
लतागुल्मवितानैस्च विविधैश्च जलाशयैः॥ ४४.७३ ॥
हंसकारण्डवाकीर्णैः पद्मिनीखण्डमण्डितैः।
कादम्बैश्च प्लवैर्हंसैश्चक्रवाकोपसोभितैः॥ ४४.७४ ॥
कमलैः शतपत्रैश्च कह्लारैः कुमुदोत्पलैः।
खगैर्जलचरैस्चान्यैः पुष्पैर्जलसमुद्भवैः॥ ४४.७५ ॥
पर्वतैर्दीप्तशिखरैश्चारुकन्दरमण्डितैः।
नानावृक्षसमाकीर्णैर्नानाधातुविभूषितैः॥ ४४.७६ ॥
सर्वाश्चर्यमयैः श्रृङ्गैः सर्वभूतालयैः शुभैः।
सर्वौषधिसमायुक्तैर्विपुलैश्चित्रसानुभिः॥ ४४.७७ ॥
एवं सर्वैः समुदितैः शोभितं सुमनोहरैः।
ददर्श स महीपालः स्थानं त्रैलोक्यपूजितम्॥ ४४.७८ ॥
दशयोजनविस्तीर्ण पञ्चयोजनमायतम्।
नानाश्चर्यसमायुक्तं क्षेत्रं परमुर्लभम्॥ ४४.७९ ॥
इति श्रीमहापुराणे आदिब्राह्मे स्वयंभ्वृषिसंवादे क्षेत्रदर्शनं नाम चतुश्चत्वारिंशोऽध्यायः॥ ४४ ॥