महाभारतम्-14-आश्वमेधिकपर्व-091
| ← आश्वमेधिकपर्व-090 | महाभारतम् चतुर्दशपर्व महाभारतम्-14-आश्वमेधिकपर्व-091 वेदव्यासः |
आश्वमेधिकपर्व-092 → |
|
वैशंपायनेन जनमेजयंप्रति नकुलाख्यानकथनारम्भः।। 1 ।। अश्वमेधावसाने बिलान्निस्सृतेन कनकपार्श्वेन केनचिन्नकुलेन सदस्यान्प्रति उञ्छवृत्तिब्राह्मणस्य सक्तुप्रस्थदानप्रशंसनपूर्वकं युधिष्ठिराश्वमेधगार्हणम्।। 2 ।।। तथा सदस्यचोदनया तत्कथनोपक्रमः।। 3 ।।
| जनमेजय उवाच। | 14-91-1x |
|
पितामहस्य मे यज्ञे धर्मराजस्य धीमतः। यदाश्चर्यमभूत्किञ्चित्तद्भवान्वक्तुमर्हति।। | 14-91-1a 14-91-1b |
| वैशम्पायन उवाच। | 14-91-2x |
|
श्रूयतां राजशार्दूल महदाश्चर्यमुत्तमम्। अश्वमेधे महायज्ञे निवृत्ते यदभूत्प्रभो।। | 14-91-2a 14-91-2b |
|
तर्पितेषु द्विजाग्र्येषु ज्ञातिसम्बन्धिबन्धुषु। दीनान्धकृपणे वाऽपि तदा भरतसत्तम।। | 14-91-3a 14-91-3b |
|
घुष्यमाणे महादाने दिक्षु सर्वासु भारत। पतत्सु पुष्पवर्षेषु धर्मराजस्य मूर्धनि।। | 14-91-4a 14-91-4b |
|
बिलान्निस्सृत्य नकुलो रुक्मपार्श्वस्तदाऽनघः। वज्राशनिसमं नादममुञ्चद्वसुधाधिप।। | 14-91-5a 14-91-5b |
|
सकृदुत्सृज्य तन्नादं त्रासयानो मृगद्विजान्। मानुपं वचनं प्राह पुष्पोपरिशयो महान्।। | 14-91-6a 14-91-6b |
|
सक्तुप्रस्थेन वो नायं यज्ञस्तुल्यो नराधिपाः। उच्छवृत्तेर्वदान्यस्य कुरुक्षेत्रनिवासिनः।। | 14-91-7a 14-91-7b |
|
तस्य तद्वचनं श्रुत्वा नकुलस्य विशांपते। विस्मयं परमं जग्मुः सर्वे ते ब्राह्मणर्षभाः।। | 14-91-8a 14-91-8b |
|
ततः समेत्य नकुलं पर्यपृच्छन्त ते द्विजाः।। कुतस्त्वं समनुप्राप्तो यज्ञं साधुसमागमम्।। | 14-91-9a 14-91-9b |
|
किं बलं परमं तुभ्यं श्रुतं किं परायणम्। कथं भवन्तं विद्याम यो नो यज्ञं विगर्हसे।। | 14-91-10a 14-91-10b |
|
अविलुप्यागमं कृत्स्नं विविधैर्यज्ञियैः कृतम्। यथागमं यथान्यायं कर्तव्यं च तथा कृतम्।। | 14-91-11a 14-91-11b |
|
पूजार्हाः पूजिताश्चात्र विधिवच्छास्त्रदर्शात्। मन्त्राहुतिहुतश्चाग्निर्दत्तं देयममत्सरम्।। | 14-91-12a 14-91-12b |
|
तुष्टा द्विजातयश्चात्र दानैर्बहुविधैरपि। क्षत्रियाश्चि सुयुद्धेन श्राद्धैश्चापि पितामहाः।। | 14-91-13a 14-91-13b |
|
पालनेन विशस्तुष्टाः कामैस्तुष्टा वरस्त्रियः। अनुक्रोशैस्तता शूद्रा दानशेषैः पृथग्जनाः।। | 14-91-14a 14-91-14b |
|
ज्ञातिसम्बन्धिनस्तुष्टाः शौचेन च नृपस्य नः। देवा हविर्भिः पुण्यैस्च रक्षणैः शरणागताः।। | 14-91-15a 14-91-15b |
|
यदत्र तथ्यं तद्ब्रूहि सत्यंसत्यं द्विजातिषु। यथाश्रुतं यथादृष्टं पृष्टो ब्राह्मणकाम्यया।। | 14-91-16a 14-91-16b |
|
श्रद्धेयवाक्यः प्राज्ञस्त्वं दिव्यं रूपं बिभर्षि च। समागतश्च विप्रैस्त्वं तद्भवान्वक्तुमर्हति।। | 14-91-17a 14-91-17b |
|
इति पृष्टो द्विजैस्तैः स प्रहसन्नकुलोऽब्रवीत्। नैषा मृषामया वाणी प्रोक्ता दर्पेण वा द्विजाः।। | 14-91-18a 14-91-18b |
|
यन्मयोक्तमिदं वाक्यं युष्माभिश्चाप्युपश्रुतम्। सक्तुप्रस्थेन वो नायं यज्ञस्तुल्यो द्विजर्षभाः।। | 14-91-19a 14-91-19b |
|
इत्यवश्यं मयैतद्वो वक्तव्यं द्विजसत्तमाः। शृणुताव्यग्रमनसः शंसतो मे यथातथम्।। | 14-91-20a 14-91-20b |
|
अनुभूतं च दृष्टं च यन्मयाऽद्भुतमुत्तमम्। उञ्छवृत्तेर्वदान्यस्य कुरुक्षेत्रनिवासिनः।। | 14-91-21a 14-91-21b |
|
स्वर्गं येन द्विजाः प्राप्तः सभार्यः ससुतस्नुषः। यथा चार्धं शरीरस्य ममेदं काञ्चनीकृतम्।। | 14-91-22a 14-91-22b |
|
।। इति श्रीमन्महाभारते आश्वमेधिकपर्वणि अनुगीतापर्वणि एकनवतितमोऽध्यायः।। 91 ।। |
14-91-5 नीलाक्षस्तत्र नकुल इति झ.पाठः।। 14-91-6 धृष्टो बिलशयो महान् इति झ.पाठः।। 14-91-22 ममेदं यत्रेति शेषः।।
१४.९२ 14.90
जनमेजय उवाच॥
पितामहस्य मे यज्ञे धर्मपुत्रस्य धीमतः |
यदाश्चर्यमभूत्किञ्चित्तद्भवान्वक्तुमर्हति ॥१॥
वैशम्पायन उवाच॥
श्रूयतां राजशार्दूल महदाश्चर्यमुत्तमम् |
अश्वमेधे महायज्ञे निवृत्ते यदभूद्विभो ॥२॥
तर्पितेषु द्विजाग्र्येषु ज्ञातिसम्बन्धिबन्धुषु |
दीनान्धकृपणे चापि तदा भरतसत्तम ॥३॥
घुष्यमाणे महादाने दिक्षु सर्वासु भारत |
पतत्सु पुष्पवर्षेषु धर्मराजस्य मूर्धनि ॥४॥
बिलान्निष्क्रम्य नकुलो रुक्मपार्श्वस्तदानघ |
वज्राशनिसमं नादममुञ्चत विशां पते ॥५॥
सकृदुत्सृज्य तं नादं त्रासयानो मृगद्विजान् |
मानुषं वचनं प्राह धृष्टो बिलशयो महान् ॥६॥
सक्तुप्रस्थेन वो नायं यज्ञस्तुल्यो नराधिपाः |
उञ्छवृत्तेर्वदान्यस्य कुरुक्षेत्रनिवासिनः ॥७॥
तस्य तद्वचनं श्रुत्वा नकुलस्य विशां पते |
विस्मयं परमं जग्मुः सर्वे ते ब्राह्मणर्षभाः ॥८॥
ततः समेत्य नकुलं पर्यपृच्छन्त ते द्विजाः |
कुतस्त्वं समनुप्राप्तो यज्ञं साधुसमागमम् ॥९॥
किं बलं परमं तुभ्यं किं श्रुतं किं परायणम् |
कथं भवन्तं विद्याम यो नो यज्ञं विगर्हसे ॥१०॥
अविलुप्यागमं कृत्स्नं विधिज्ञैर्याजकैः कृतम् |
यथागमं यथान्यायं कर्तव्यं च यथाकृतम् ॥११॥
पूजार्हाः पूजिताश्चात्र विधिवच्छास्त्रचक्षुषा |
मन्त्रपूतं हुतश्चाग्निर्दत्तं देयममत्सरम् ॥१२॥
तुष्टा द्विजर्षभाश्चात्र दानैर्बहुविधैरपि |
क्षत्रियाश्च सुयुद्धेन श्राद्धैरपि पितामहाः ॥१३॥
पालनेन विशस्तुष्टाः कामैस्तुष्टा वरस्त्रियः |
अनुक्रोशैस्तथा शूद्रा दानशेषैः पृथग्जनाः ॥१४॥
ज्ञातिसम्बन्धिनस्तुष्टाः शौचेन च नृपस्य नः |
देवा हविर्भिः पुण्यैश्च रक्षणैः शरणागताः ॥१५॥
यदत्र तथ्यं तद्ब्रूहि सत्यसन्ध द्विजातिषु |
यथाश्रुतं यथादृष्टं पृष्टो ब्राह्मणकाम्यया ॥१६॥
श्रद्धेयवाक्यः प्राज्ञस्त्वं दिव्यं रूपं बिभर्षि च |
समागतश्च विप्रैस्त्वं तत्त्वतो वक्तुमर्हसि ॥१७॥
इति पृष्टो द्विजैस्तैः स प्रहस्य नकुलोऽब्रवीत् |
नैषानृता मया वाणी प्रोक्ता दर्पेण वा द्विजाः ॥१८॥
यन्मयोक्तमिदं किञ्चिद्युष्माभिश्चाप्युपश्रुतम् |
सक्तुप्रस्थेन वो नायं यज्ञस्तुल्यो नराधिपाः ॥१९॥
उञ्छवृत्तेर्वदान्यस्य कुरुक्षेत्रनिवासिनः ॥१९॥
इत्यवश्यं मयैतद्वो वक्तव्यं द्विजपुङ्गवाः |
शृणुताव्यग्रमनसः शंसतो मे द्विजर्षभाः ॥२०॥
अनुभूतं च दृष्टं च यन्मयाद्भुतमुत्तमम् |
उञ्छवृत्तेर्यथावृत्तं कुरुक्षेत्रनिवासिनः ॥२१॥
स्वर्गं येन द्विजः प्राप्तः सभार्यः ससुतस्नुषः |
यथा चार्धं शरीरस्य ममेदं काञ्चनीकृतम् ॥२२॥
| आश्वमेधिकपर्व-090 | पुटाग्रे अल्लिखितम्। | आश्वमेधिकपर्व-092 |