महाभारतम्-14-आश्वमेधिकपर्व-037

विकिस्रोतः तः
नेविगेशन पर जाएँ खोज पर जाएँ
← आश्वमेधिकपर्व-036 महाभारतम्
चतुर्दशपर्व
महाभारतम्-14-आश्वमेधिकपर्व-037
वेदव्यासः
आश्वमेधिकपर्व-038 →
  1. 001
  2. 002
  3. 003
  4. 004
  5. 005
  6. 006
  7. 007
  8. 008
  9. 009
  10. 010
  11. 011
  12. 012
  13. 013
  14. 014
  15. 015
  16. 016
  17. 017
  18. 018
  19. 019
  20. 020
  21. 021
  22. 022
  23. 023
  24. 024
  25. 025
  26. 026
  27. 027
  28. 028
  29. 029
  30. 030
  31. 031
  32. 032
  33. 033
  34. 034
  35. 035
  36. 036
  37. 037
  38. 038
  39. 039
  40. 040
  41. 041
  42. 042
  43. 043
  44. 044
  45. 045
  46. 046
  47. 047
  48. 048
  49. 049
  50. 050
  51. 051
  52. 052
  53. 053
  54. 054
  55. 055
  56. 056
  57. 057
  58. 058
  59. 059
  60. 060
  61. 061
  62. 062
  63. 063
  64. 064
  65. 065
  66. 066
  67. 067
  68. 068
  69. 069
  70. 070
  71. 071
  72. 072
  73. 073
  74. 074
  75. 075
  76. 076
  77. 077
  78. 078
  79. 079
  80. 080
  81. 081
  82. 082
  83. 083
  84. 084
  85. 085
  86. 086
  87. 087
  88. 088
  89. 089
  90. 090
  91. 091
  92. 092
  93. 093
  94. 094
  95. 095
  96. 096
  97. 097
  98. 098
  99. 099
  100. 100
  101. 101
  102. 102
  103. 103
  104. 104
  105. 105
  106. 106
  107. 107
  108. 108
  109. 109
  110. 110
  111. 111
  112. 112
  113. 113
  114. 114
  115. 115
  116. 116
  117. 117
  118. 118

ब्रह्मणा कश्यपादिमहर्षीन्प्रति तमोगुणकार्यनिरूपणम्।। 1 ।।

ब्रह्मोवाच। 14-37-1x
तदव्यक्तमनुद्रिक्तं सर्वव्यापि ध्रुवं स्थिरम्।
नवद्वारं पुरं विद्यात्त्रिगुणं पञ्चधातुकम्।।
14-37-1a
14-37-1b
एकादशपरिक्षेपं मनोव्याकरणात्मकम्।
बुद्धिस्वामिकमित्येतत्परमेकादशं भवेत्।।
14-37-2a
14-37-2b
त्रीणि स्रोतांसि यान्यस्मिन्नाप्यायन्ते पुनःपुनः।
प्रनाड्यस्तिस्र एवैताः प्रवर्न्तते गुणात्मिकाः।।
14-37-3a
14-37-3b
तमो रजस्तथा सत्वं गुणानेतान्प्रचक्षते।
अन्योन्यमिथुनाः सर्वे तथाऽन्योन्यानुजीविनः।।
14-37-4a
14-37-4b
अन्योन्यापाश्रयाश्चापि तथाऽन्योन्यानुवर्तिनः।
अन्योन्यव्यतिषक्ताश्च त्रिगुणाः पञ्चधातवः।।
14-37-5a
14-37-5b
तमसो मिथुनं सत्वं सत्वस्य मिथुनं रजः।
रजसश्चापि सत्वं स्यात्सत्वस्य मिथुनं तमः।।
14-37-6a
14-37-6b
नियम्यते तमो यत्र रजस्तत्र निवर्तते।
नियम्यते रजो यत्र सत्वं तत्र प्रवर्तते।।
14-37-7a
14-37-7b
नैशात्मकं तमो विद्यात्त्रिगुणं मोहसंज्ञितम्।
अधर्मलक्षणं चैव नियतं पापकर्मसु।
तामसं रूपमेतत्तु दृश्यते चापि सङ्गतम्।।
14-37-8a
14-37-8b
14-37-8c
प्रकृत्यात्मकमेवाहू रजः पर्यायकारकम्।
सत्त्वे तु सर्वभूतेषु दृश्यमुत्पत्तिलक्षणम्।।
14-37-9a
14-37-9b
प्रकाशं सर्वभूतेषु लाघवं श्रद्धधानता।
सात्विकं रूपमेवं तु लाघवं साधुसंमितम्।।
14-37-10a
14-37-10b
एतेषां गुणतत्त्वानि वक्ष्यन्ते तत्त्वहेतुभिः।
समासव्यासयुक्तानि तत्त्वतस्तानि बोधत।।
14-37-11a
14-37-11b
सम्मोहो ज्ञानमत्यागः कर्मणामविनिर्णयः।
स्वप्नः स्तंभो भयं लोभः शोकः सुकृतदूषणम्।।
14-37-12a
14-37-12b
अस्मृतिश्चाविपाकश्च नास्तिक्यं भिन्नवृत्तिता।
निर्विशेषत्वमन्धत्वं जघन्यगुणवृत्तिता।।
14-37-13a
14-37-13b
अकृते कृतमानित्वमज्ञाने ज्ञानमानिता।
अमैत्री विकृतो भावो ह्यश्रद्धा मूढभावना।।
14-37-14a
14-37-14b
अनार्जवमसंज्ञत्वं कर्म पापमचेतना।
गुरुत्वं सन्नभावत्वमवशित्वमवाग्गतिः।।
14-37-15a
14-37-15b
सर्व एते गुणा वृत्तास्तामसाः सम्प्रकीर्तिताः।
ये चान्ये विहिता भावा लोकेऽस्मिन्भावसंज्ञिताः।।
14-37-16a
14-37-16b
तत्रतत्र नियम्यन्ते सर्वे ते तामसा गुणाः।
परिवादकथा नित्यं मेवब्राह्मणवैरिता।।
14-37-17a
14-37-17b
अत्यागश्चातिमानश्च मोहो मन्युस्तथाऽक्षमा।
मत्सरश्चैव भूतेषु तामसं वृत्तमिष्यते।।
14-37-18a
14-37-18b
वृथारम्भा हि ये केचिद्वृथा दानानि यानि च।
वृथाभक्षणमित्येतत्तामसं वृत्तमिष्यते।।
14-37-19a
14-37-19b
अतिवादोऽतितिक्षा च मात्सर्यमभिमानिता।
अश्रद्दधानता चैव तामसं वृत्तमिष्यते।।
14-37-20a
14-37-20b
एवंविधाश्च ये केचिल्लोकेऽस्मिन्पापकर्मिणः।
मनुष्या भिन्नमर्यादास्ते सर्वे तामसाः स्मृताः।।
14-37-21a
14-37-21b
तेषां योनीः प्रवक्ष्यामि नियताः पापकर्मिणाम्।
अवाङ्निरयभावा ये तिर्यङ्निरयगामिनः।
14-37-22a
14-37-22b
स्थावराणि च भूतानि पशवो वाहनानि च।
क्रव्यादा दंदशूकाश्च कृमिकीटविहङ्गमाः।।
14-37-23a
14-37-23b
अब्जाता जन्तवश्चैव सर्वे चापि चतुष्पदाः।
उन्मत्ता बधिरा मूका ये चान्ये पापरोगिणः।।
14-37-24a
14-37-24b
मग्नास्तमसि दुर्वृत्ताः स्वकर्मकृतलक्षणाः।
अवाक्स्रोतस इत्येते मग्नास्तमसि तामसाः।।
14-37-25a
14-37-25b
तेषामुत्कर्षमुद्रेकं वक्ष्याम्यहमतः परम्।
यथा ते सुकृतां लोकाँल्लभन्ते पुण्यकर्मिणः।।
14-37-26a
14-37-26b
अन्यथा प्रतिपन्नास्तु विवृद्धा ये च कर्मसु।
स्वकर्मनिरतानां च ब्राह्मणानां शुभैषिणाम्।।
14-37-27a
14-37-27b
संस्कारेणोर्ध्वमायान्ति यतमानाः सलोकताम्।
स्वर्गे गच्छन्ति देवानामित्येषा वैदिकी श्रुतिः।।
14-37-28a
14-37-28b
अन्यथा प्रतिपन्नास्ते विबुद्धाः स्वेषु कर्मसु।
पुनरावृत्तिधर्माणस्ते भवन्तीह मानुषाः।।
14-37-29a
14-37-29b
पापयोनिं समापन्नाश्चण्डाला मूकचूचुकाः।।
वर्णान्पर्यायशश्चापि प्राप्नुवन्त्युत्तरोत्तरम्।।
14-37-30a
14-37-30b
शूद्रयोनिमतिक्रम्य ये चान्ये तामसा गुणाः।
स्रोतोमध्ये समागम्य वर्तन्ते तामसे गुणे।।
14-37-31a
14-37-31b
अभिष्वङ्गस्तु कामेषु महामोह इति स्मृतः।
ऋषयो मुनयो देवा मुह्यन्त्यत्र सुखेप्सवः।।
14-37-32a
14-37-32b
तमोमोहो महामोहस्तामिस्रो ह्यन्धसंज्ञितः।
मरणं त्वन्धतामिस्रस्तामिस्रः क्रोध उच्यते।।
14-37-33a
14-37-33b
वर्णतो गुणतश्चैव योनितश्चैव तत्त्वतः।
सर्वमेततमो विप्राः कीर्तितं वो यथाविधि।।
14-37-34a
14-37-34b
को न्वेतद्बुध्यते साधु को न्वेतत्साधु पश्यति।
अतत्त्वे तत्त्वदर्शी यस्तमसस्तच्च लक्षणम्।।
14-37-35a
14-37-35b
तमोगुणा बहुविधाः प्रकीर्तिता
यथावदुक्तं च तमः परावरम्।
नरो हि यो वेद गुणानिमान्सदा
स तामसैः सर्वगुणैः प्रमुच्यते।।
14-37-36a
14-37-36b
14-37-36c
14-37-36d
।। इति श्रीमन्महाभारते आश्वमेधिकपर्वणि
अनुगीतापर्वणि सप्तत्रिंशोऽध्यायः।। 37 ।।

[सम्पाद्यताम्]

14-37-24 अण्डजा जन्तव इति झ.पाठः।। 14-37-30 चूचुकाः स्खलद्गिरः। पुष्पचूचुका इति क.पाठः।। 14-37-32 कामेषु स्त्र्याद्यर्थेषु। अभिष्वङ्ग आसक्तिः।।

आश्वमेधिकपर्व-036 पुटाग्रे अल्लिखितम्। आश्वमेधिकपर्व-038