महाभारतम्-14-आश्वमेधिकपर्व-037

by वेदव्यासः

← आश्वमेधिकपर्व-036

महाभारतम् चतुर्दशपर्व महाभारतम्-14-आश्वमेधिकपर्व-037 वेदव्यासः

आश्वमेधिकपर्व-038 →

महाभारतम्/आश्वमेधिकपर्व

1. 001
2. 002
3. 003
4. 004
5. 005
6. 006
7. 007
8. 008
9. 009
10. 010
11. 011
12. 012
13. 013
14. 014
15. 015
16. 016
17. 017
18. 018
19. 019
20. 020
21. 021
22. 022
23. 023
24. 024
25. 025
26. 026
27. 027
28. 028
29. 029
30. 030
31. 031
32. 032
33. 033
34. 034
35. 035
36. 036
37. 037
38. 038
39. 039
40. 040
41. 041
42. 042
43. 043
44. 044
45. 045
46. 046
47. 047
48. 048
49. 049
50. 050
51. 051
52. 052
53. 053
54. 054
55. 055
56. 056
57. 057
58. 058
59. 059
60. 060
61. 061
62. 062
63. 063
64. 064
65. 065
66. 066
67. 067
68. 068
69. 069
70. 070
71. 071
72. 072
73. 073
74. 074
75. 075
76. 076
77. 077
78. 078
79. 079
80. 080
81. 081
82. 082
83. 083
84. 084
85. 085
86. 086
87. 087
88. 088
89. 089
90. 090
91. 091
92. 092
93. 093
94. 094
95. 095
96. 096
97. 097
98. 098
99. 099
100. 100
101. 101
102. 102
103. 103
104. 104
105. 105
106. 106
107. 107
108. 108
109. 109
110. 110
111. 111
112. 112
113. 113
114. 114
115. 115
116. 116
117. 117
118. 118

ब्रह्मणा कश्यपादिमहर्षीन्प्रति तमोगुणकार्यनिरूपणम्।। 1 ।।

ब्रह्मोवाच।	14-37-1x
तदव्यक्तमनुद्रिक्तं सर्वव्यापि ध्रुवं स्थिरम्। नवद्वारं पुरं विद्यात्त्रिगुणं पञ्चधातुकम्।।	14-37-1a 14-37-1b
एकादशपरिक्षेपं मनोव्याकरणात्मकम्। बुद्धिस्वामिकमित्येतत्परमेकादशं भवेत्।।	14-37-2a 14-37-2b
त्रीणि स्रोतांसि यान्यस्मिन्नाप्यायन्ते पुनःपुनः। प्रनाड्यस्तिस्र एवैताः प्रवर्न्तते गुणात्मिकाः।।	14-37-3a 14-37-3b
तमो रजस्तथा सत्वं गुणानेतान्प्रचक्षते। अन्योन्यमिथुनाः सर्वे तथाऽन्योन्यानुजीविनः।।	14-37-4a 14-37-4b
अन्योन्यापाश्रयाश्चापि तथाऽन्योन्यानुवर्तिनः। अन्योन्यव्यतिषक्ताश्च त्रिगुणाः पञ्चधातवः।।	14-37-5a 14-37-5b
तमसो मिथुनं सत्वं सत्वस्य मिथुनं रजः। रजसश्चापि सत्वं स्यात्सत्वस्य मिथुनं तमः।।	14-37-6a 14-37-6b
नियम्यते तमो यत्र रजस्तत्र निवर्तते। नियम्यते रजो यत्र सत्वं तत्र प्रवर्तते।।	14-37-7a 14-37-7b
नैशात्मकं तमो विद्यात्त्रिगुणं मोहसंज्ञितम्। अधर्मलक्षणं चैव नियतं पापकर्मसु। तामसं रूपमेतत्तु दृश्यते चापि सङ्गतम्।।	14-37-8a 14-37-8b 14-37-8c
प्रकृत्यात्मकमेवाहू रजः पर्यायकारकम्। सत्त्वे तु सर्वभूतेषु दृश्यमुत्पत्तिलक्षणम्।।	14-37-9a 14-37-9b
प्रकाशं सर्वभूतेषु लाघवं श्रद्धधानता। सात्विकं रूपमेवं तु लाघवं साधुसंमितम्।।	14-37-10a 14-37-10b
एतेषां गुणतत्त्वानि वक्ष्यन्ते तत्त्वहेतुभिः। समासव्यासयुक्तानि तत्त्वतस्तानि बोधत।।	14-37-11a 14-37-11b
सम्मोहो ज्ञानमत्यागः कर्मणामविनिर्णयः। स्वप्नः स्तंभो भयं लोभः शोकः सुकृतदूषणम्।।	14-37-12a 14-37-12b
अस्मृतिश्चाविपाकश्च नास्तिक्यं भिन्नवृत्तिता। निर्विशेषत्वमन्धत्वं जघन्यगुणवृत्तिता।।	14-37-13a 14-37-13b
अकृते कृतमानित्वमज्ञाने ज्ञानमानिता। अमैत्री विकृतो भावो ह्यश्रद्धा मूढभावना।।	14-37-14a 14-37-14b
अनार्जवमसंज्ञत्वं कर्म पापमचेतना। गुरुत्वं सन्नभावत्वमवशित्वमवाग्गतिः।।	14-37-15a 14-37-15b
सर्व एते गुणा वृत्तास्तामसाः सम्प्रकीर्तिताः। ये चान्ये विहिता भावा लोकेऽस्मिन्भावसंज्ञिताः।।	14-37-16a 14-37-16b
तत्रतत्र नियम्यन्ते सर्वे ते तामसा गुणाः। परिवादकथा नित्यं मेवब्राह्मणवैरिता।।	14-37-17a 14-37-17b
अत्यागश्चातिमानश्च मोहो मन्युस्तथाऽक्षमा। मत्सरश्चैव भूतेषु तामसं वृत्तमिष्यते।।	14-37-18a 14-37-18b
वृथारम्भा हि ये केचिद्वृथा दानानि यानि च। वृथाभक्षणमित्येतत्तामसं वृत्तमिष्यते।।	14-37-19a 14-37-19b
अतिवादोऽतितिक्षा च मात्सर्यमभिमानिता। अश्रद्दधानता चैव तामसं वृत्तमिष्यते।।	14-37-20a 14-37-20b
एवंविधाश्च ये केचिल्लोकेऽस्मिन्पापकर्मिणः। मनुष्या भिन्नमर्यादास्ते सर्वे तामसाः स्मृताः।।	14-37-21a 14-37-21b
तेषां योनीः प्रवक्ष्यामि नियताः पापकर्मिणाम्। अवाङ्निरयभावा ये तिर्यङ्निरयगामिनः।	14-37-22a 14-37-22b
स्थावराणि च भूतानि पशवो वाहनानि च। क्रव्यादा दंदशूकाश्च कृमिकीटविहङ्गमाः।।	14-37-23a 14-37-23b
अब्जाता जन्तवश्चैव सर्वे चापि चतुष्पदाः। उन्मत्ता बधिरा मूका ये चान्ये पापरोगिणः।।	14-37-24a 14-37-24b
मग्नास्तमसि दुर्वृत्ताः स्वकर्मकृतलक्षणाः। अवाक्स्रोतस इत्येते मग्नास्तमसि तामसाः।।	14-37-25a 14-37-25b
तेषामुत्कर्षमुद्रेकं वक्ष्याम्यहमतः परम्। यथा ते सुकृतां लोकाँल्लभन्ते पुण्यकर्मिणः।।	14-37-26a 14-37-26b
अन्यथा प्रतिपन्नास्तु विवृद्धा ये च कर्मसु। स्वकर्मनिरतानां च ब्राह्मणानां शुभैषिणाम्।।	14-37-27a 14-37-27b
संस्कारेणोर्ध्वमायान्ति यतमानाः सलोकताम्। स्वर्गे गच्छन्ति देवानामित्येषा वैदिकी श्रुतिः।।	14-37-28a 14-37-28b
अन्यथा प्रतिपन्नास्ते विबुद्धाः स्वेषु कर्मसु। पुनरावृत्तिधर्माणस्ते भवन्तीह मानुषाः।।	14-37-29a 14-37-29b
पापयोनिं समापन्नाश्चण्डाला मूकचूचुकाः।। वर्णान्पर्यायशश्चापि प्राप्नुवन्त्युत्तरोत्तरम्।।	14-37-30a 14-37-30b
शूद्रयोनिमतिक्रम्य ये चान्ये तामसा गुणाः। स्रोतोमध्ये समागम्य वर्तन्ते तामसे गुणे।।	14-37-31a 14-37-31b
अभिष्वङ्गस्तु कामेषु महामोह इति स्मृतः। ऋषयो मुनयो देवा मुह्यन्त्यत्र सुखेप्सवः।।	14-37-32a 14-37-32b
तमोमोहो महामोहस्तामिस्रो ह्यन्धसंज्ञितः। मरणं त्वन्धतामिस्रस्तामिस्रः क्रोध उच्यते।।	14-37-33a 14-37-33b
वर्णतो गुणतश्चैव योनितश्चैव तत्त्वतः। सर्वमेततमो विप्राः कीर्तितं वो यथाविधि।।	14-37-34a 14-37-34b
को न्वेतद्बुध्यते साधु को न्वेतत्साधु पश्यति। अतत्त्वे तत्त्वदर्शी यस्तमसस्तच्च लक्षणम्।।	14-37-35a 14-37-35b
तमोगुणा बहुविधाः प्रकीर्तिता यथावदुक्तं च तमः परावरम्। नरो हि यो वेद गुणानिमान्सदा स तामसैः सर्वगुणैः प्रमुच्यते।।	14-37-36a 14-37-36b 14-37-36c 14-37-36d
।। इति श्रीमन्महाभारते आश्वमेधिकपर्वणि अनुगीतापर्वणि सप्तत्रिंशोऽध्यायः।। 37 ।।

14-37-24 अण्डजा जन्तव इति झ.पाठः।। 14-37-30 चूचुकाः स्खलद्गिरः। पुष्पचूचुका इति क.पाठः।। 14-37-32 कामेषु स्त्र्याद्यर्थेषु। अभिष्वङ्ग आसक्तिः।।

आश्वमेधिकपर्व-036

पुटाग्रे अल्लिखितम्।

आश्वमेधिकपर्व-038