रामायणम्/किष्किन्धाकाण्डम्/सर्गः १५
| ← सर्गः १४ | रामायणम्/किष्किन्धाकाण्डम् किष्किन्धाकाण्डम् वाल्मीकिः |
सर्गः १६ → |
श्रीमद्वाल्मीकियरामायणे किष्किन्धाकाण्डे पञ्चदशः सर्गः ॥४-१५॥
अथ तस्य निनादं तं सुग्रीवस्य महात्मनः। शुश्रावान्तःपुरगतो वाली भ्रातुरमर्षणः॥ १॥ श्रुत्वा तु तस्य निनदं सर्वभूतप्रकम्पनम्। मदश्चैकपदे नष्टः क्रोधश्चापादितो महान्॥ २॥ ततो रोषपरीताङ्गो वाली स कनकप्रभः। उपरक्त इवादित्यः सद्यो निष्प्रभतां गतः॥ ३॥ वाली दंष्ट्राकरालस्तु क्रोधाद् दीप्ताग्निलोचनः। भात्युत्पतितपद्माभः समृणाल इव ह्रदः॥ ४॥ शब्दं दुर्मर्षणं श्रुत्वा निष्पपात ततो हरिः। वेगेन च पदन्यासैर्दारयन्निव मेदिनीम्॥ ५॥ तं तु तारा परिष्वज्य स्नेहाद् दर्शितसौहृदा। उवाच त्रस्तसम्भ्रान्ता हितोदर्कमिदं वचः॥ ६॥ साधु क्रोधमिमं वीर नदीवेगमिवागतम्। शयनादुत्थितः काल्यं त्यज भुक्तामिव स्रजम्॥ ७॥ काल्यमेतेन संग्रामं करिष्यसि च वानर। वीर ते शत्रुबाहुल्यं फल्गुता वा न विद्यते॥ ८॥ सहसा तव निष्क्रामो मम तावन्न रोचते। श्रूयतामभिधास्यामि यन्निमित्तं निवार्यते॥ ९॥ पूर्वमापतितः क्रोधात् स त्वामाह्वयते युधि। निष्पत्य च निरस्तस्ते हन्यमानो दिशो गतः॥ १०॥ त्वया तस्य निरस्तस्य पीडितस्य विशेषतः। इहैत्य पुनराह्वानं शङ्कां जनयतीव मे॥ ११॥ दर्पश्च व्यवसायश्च यादृशस्तस्य नर्दतः। निनादस्य च संरम्भो नैतदल्पं हि कारणम्॥ १२॥ नासहायमहं मन्ये सुग्रीवं तमिहागतम्। अवष्टब्धसहायश्च यमाश्रित्यैष गर्जति॥ १३॥ प्रकृत्या निपुणश्चैव बुद्धिमांश्चैव वानरः। नापरीक्षितवीर्येण सुग्रीवः सख्यमेष्यति॥ १४॥ पूर्वमेव मया वीर श्रुतं कथयतो वचः। अङ्गदस्य कुमारस्य वक्ष्याम्यद्य हितं वचः॥ १५॥ अङ्गदस्तु कुमारोऽयं वनान्तमुपनिर्गतः। प्रवृत्तिस्तेन कथिता चारैरासीन्निवेदिता॥ १६॥ अयोध्याधिपतेः पुत्रौ शूरौ समरदुर्जयौ। इक्ष्वाकूणां कुले जातौ प्रथितौ रामलक्ष्मणौ॥ १७॥ सुग्रीवप्रियकामार्थं प्राप्तौ तत्र दुरासदौ। स ते भ्रातुर्हि विख्यातः सहायो रणकर्मणि॥ १८॥ रामः परबलामर्दी युगान्ताग्निरिवोत्थितः। निवासवृक्षः साधूनामापन्नानां परा गतिः॥ १९॥ आर्तानां संश्रयश्चैव यशसश्चैकभाजनम्। ज्ञानविज्ञानसम्पन्नो निदेशे निरतः पितुः॥ २०॥ धातूनामिव शैलेन्द्रो गुणानामाकरो महान्। तत् क्षमो न विरोधस्ते सह तेन महात्मना॥ २१॥ दुर्जयेनाप्रमेयेण रामेण रणकर्मसु। शूर वक्ष्यामि ते किंचिन्न चेच्छाम्यभ्यसूयितुम्॥ २२॥ श्रूयतां क्रियतां चैव तव वक्ष्यामि यद्धितम्। यौवराज्येन सुग्रीवं तूर्णं साध्वभिषेचय॥ २३॥ विग्रहं मा कृथा वीर भ्रात्रा राजन् यवीयसा। अहं हि ते क्षमं मन्ये तेन रामेण सौहृदम्॥ २४॥ सुग्रीवेण च सम्प्रीतिं वैरमुत्सृज्य दूरतः। लालनीयो हि ते भ्राता यवीयानेष वानरः॥ २५॥ तत्र वा सन्निहस्थो वा सर्वथा बन्धुरेव ते। नहि तेन समं बन्धुं भुवि पश्यामि कंचन॥ २६॥ दानमानादिसत्कारैः कुरुष्व प्रत्यनन्तरम्। वैरमेतत् समुत्सृज्य तव पार्श्वे स तिष्ठतु॥ २७॥ सुग्रीवो विपुलग्रीवो महाबन्धुर्मतस्तव। भ्रातृसौहृदमालम्ब्य नान्या गतिरिहास्ति ते॥ २८॥ यदि ते मत्प्रियं कार्यं यदि चावैषि मां हिताम्। याच्यमानः प्रियत्वेन साधु वाक्यं कुरुष्व मे॥ २९॥ प्रसीद पथ्यं शृणु जल्पितं हि मे न रोषमेवानुविधातुमर्हसि। क्षमो हि ते कोशलराजसूनुना न विग्रहः शक्रसमानतेजसा॥ ३०॥ तदा हि तारा हितमेव वाक्यं तं वालिनं पथ्यमिदं बभाषे। न रोचते तद् वचनं हि तस्य कालाभिपन्नस्य विनाशकाले॥ ३१॥
इत्यार्षे श्रीमद्रामायणे वाल्मीकीये आदिकाव्ये किष्किन्धाकाण्डे पञ्चदशः सर्गः ॥४-१५॥
स्रोतः
[सम्पाद्यताम्]पाठकौ घनपाठी वि.श्रीरामः, घनपाठी हरिसीताराममूर्तिः च । अत्र उपलभ्यते ।