रामायणम्/किष्किन्धाकाण्डम्/सर्गः २३
| ← सर्गः २२ | रामायणम्/किष्किन्धाकाण्डम् किष्किन्धाकाण्डम् वाल्मीकिः |
सर्गः २४ → |
श्रीमद्वाल्मीकियरामायणे किष्किन्धाकाण्डे त्रयोविंशः सर्गः ॥४-२३॥
ततः समुपजिघ्रन्ती कपिराजस्य तन्मुखम्। पतिं लोकश्रुता तारा मृतं वचनमब्रवीत्॥ १॥ शेषे त्वं विषमे दुःखमकृत्वा वचनं मम। उपलोपचिते वीर सुदुःखे वसुधातले॥ २॥ मत्तः प्रियतरा नूनं वानरेन्द्र मही तव। शेषे हि तां परिष्वज्य मां च न प्रतिभाषसे॥ ३॥ सुग्रीवस्य वशं प्राप्तो विधिरेष भवत्यहो। सुग्रीव एव विक्रान्तो वीर साहसिकप्रिय॥ ४॥ ऋक्षवानरमुख्यास्त्वां बलिनं पर्युपासते। तेषां विलपितं कृच्छ्रमङ्गदस्य च शोचतः॥ ५॥ मम चेमा गिरः श्रुत्वा किं त्वं न प्रतिबुध्यसे। इदं तद् वीरशयनं तत्र शेषे हतो युधि॥ ६॥ शायिता निहता यत्र त्वयैव रिपवः पुरा। विशुद्धसत्त्वाभिजन प्रिययुद्ध मम प्रिय॥ ७॥ मामनाथां विहायैकां गतस्त्वमसि मानद। शूराय न प्रदातव्या कन्या खलु विपश्चिता॥ ८॥ शूरभार्यां हतां पश्य सद्यो मां विधवां कृताम्। अवभग्नश्च मे मानो भग्ना मे शाश्वती गतिः॥ ९॥ अगाधे च निमग्नास्मि विपुले शोकसागरे। अश्मसारमयं नूनमिदं मे हृदयं दृढम्॥ १०॥ भर्तारं निहतं दृष्ट्वा यन्नाद्य शतधा कृतम्। सुहृच्चैव च भर्ता च प्रकृत्या च मम प्रियः॥ ११॥ प्रहारे च पराक्रान्तः शूरः पञ्चत्वमागतः। पतिहीना तु या नारी कामं भवतु पुत्रिणी॥ १२॥ धनधान्यसमृद्धापि विधवेत्युच्यते जनैः। स्वगात्रप्रभवे वीर शेषे रुधिरमण्डले॥ १३॥ कृमिरागपरिस्तोमे स्वकीये शयने यथा। रेणुशोणितसंवीतं गात्रं तव समन्ततः॥ १४॥ परिरब्धुं न शक्नोमि भुजाभ्यां प्लवगर्षभ। कृतकृत्योऽद्य सुग्रीवो वैरेऽस्मिन्नतिदारुणे॥ १५॥ यस्य रामविमुक्तेन हृतमेकेषुणा भयम्। शरेण हृदि लग्नेन गात्रसंस्पर्शने तव॥ १६॥ वार्यामि त्वां निरीक्षन्ती त्वयि पञ्चत्वमागते। उद्बबर्ह शरं नीलस्तस्य गात्रगतं तदा॥ १७॥ गिरिगह्वरसंलीनं दीप्तमाशीविषं यथा। तस्य निष्कृष्यमाणस्य बाणस्यापि बभौ द्युतिः॥ १८॥ अस्तमस्तकसंरुद्धरश्मेर्दिनकरादिव। पेतुः क्षतजधारास्तु व्रणेभ्यस्तस्य सर्वशः॥ १९॥ ताम्रगैरिकसम्पृक्ता धारा इव धराधरात्। अवकीर्णं विमार्जन्ती भर्तारं रणरेणुना॥ २०॥ अस्रैर्नयनजैः शूरं सिषेचास्त्रसमाहतम्। रुधिरोक्षितसर्वाङ्गं दृष्ट्वा विनिहतं पतिम्॥ २१॥ उवाच तारा पिङ्गाक्षं पुत्रमङ्गदमङ्गना। अवस्थां पश्चिमां पश्य पितुः पुत्र सुदारुणाम्॥ २२॥ सम्प्रसक्तस्य वैरस्य गतोऽन्तः पापकर्मणा। बालसूर्योज्ज्वलतनुं प्रयातं यमसादनम्॥ २३॥ अभिवादय राजानं पितरं पुत्र मानदम्। एवमुक्तः समुत्थाय जग्राह चरणौ पितुः॥ २४॥ भुजाभ्यां पीनवृत्ताभ्यामङ्गदोऽहमिति ब्रुवन्। अभिवादयमानं त्वामङ्गदं त्वं यथा पुरा॥ २५॥ दीर्घायुर्भव पुत्रेति किमर्थं नाभिभाषसे। अहं पुत्रसहाया त्वामुपासे गतचेतनम्। सिंहेन पातितं सद्यो गौः सवत्सेव गोवृषम्॥ २६॥ इष्ट्वा संग्रामयज्ञेन रामप्रहरणाम्भसा। तस्मन्नवभृथे स्नातः कथं पत्न्या मया विना॥ २७॥ या दत्ता देवराजेन तव तुष्टेन संयुगे। शातकौम्भीं प्रियां मालां तां ते पश्यामि नेह किम्॥ २८॥ राज्यश्रीर्न जहाति त्वां गतासुमपि मानद। सूर्यस्यावर्तमानस्य शैलराजमिव प्रभा॥ २९॥ न मे वचः पथ्यमिदं त्वया कृतं न चास्मि शक्ता हि निवारणे तव। हता सपुत्रास्मि हतेन संयुगे सह त्वया श्रीर्विजहाति मामपि॥ ३०॥
इत्यार्षे श्रीमद्रामायणे वाल्मीकीये आदिकाव्ये किष्किन्धाकाण्डे त्रयोविंशः सर्गः ॥४-२३॥
स्रोतः
[सम्पाद्यताम्]पाठकौ घनपाठी वि.श्रीरामः, घनपाठी हरिसीताराममूर्तिः च । अत्र उपलभ्यते ।