ऋग्वेदः सूक्तं ९.६९
| ← सूक्तं ९.६८ | ऋग्वेदः - मण्डल ९ सूक्तं ९.६९ हिरण्यस्तूप आङ्गिरसः |
सूक्तं ९.७० → |
| दे. पवमानः सोमः। जगती, ९-१० त्रिष्टुप् |
इषुर्न धन्वन्प्रति धीयते मतिर्वत्सो न मातुरुप सर्ज्यूधनि ।
उरुधारेव दुहे अग्र आयत्यस्य व्रतेष्वपि सोम इष्यते ॥१॥
उपो मतिः पृच्यते सिच्यते मधु मन्द्राजनी चोदते अन्तरासनि ।
पवमानः संतनिः प्रघ्नतामिव मधुमान्द्रप्सः परि वारमर्षति ॥२॥
अव्ये वधूयुः पवते परि त्वचि श्रथ्नीते नप्तीरदितेरृतं यते ।
हरिरक्रान्यजतः संयतो मदो नृम्णा शिशानो महिषो न शोभते ॥३॥
उक्षा मिमाति प्रति यन्ति धेनवो देवस्य देवीरुप यन्ति निष्कृतम् ।
अत्यक्रमीदर्जुनं वारमव्ययमत्कं न निक्तं परि सोमो अव्यत ॥४॥
अमृक्तेन रुशता वाससा हरिरमर्त्यो निर्णिजानः परि व्यत ।
दिवस्पृष्ठं बर्हणा निर्णिजे कृतोपस्तरणं चम्वोर्नभस्मयम् ॥५॥
सूर्यस्येव रश्मयो द्रावयित्नवो मत्सरासः प्रसुपः साकमीरते ।
तन्तुं ततं परि सर्गास आशवो नेन्द्रादृते पवते धाम किं चन ॥६॥
सिन्धोरिव प्रवणे निम्न आशवो वृषच्युता मदासो गातुमाशत ।
शं नो निवेशे द्विपदे चतुष्पदेऽस्मे वाजाः सोम तिष्ठन्तु कृष्टयः ॥७॥
आ नः पवस्व वसुमद्धिरण्यवदश्वावद्गोमद्यवमत्सुवीर्यम् ।
यूयं हि सोम पितरो मम स्थन दिवो मूर्धानः प्रस्थिता वयस्कृतः ॥८॥
एते सोमाः पवमानास इन्द्रं रथा इव प्र ययुः सातिमच्छ ।
सुताः पवित्रमति यन्त्यव्यं हित्वी वव्रिं हरितो वृष्टिमच्छ ॥९॥
इन्दविन्द्राय बृहते पवस्व सुमृळीको अनवद्यो रिशादाः ।
भरा चन्द्राणि गृणते वसूनि देवैर्द्यावापृथिवी प्रावतं नः ॥१०॥
सायणभाष्यम्
'इषुर्न' इति दशर्चं द्वितीयं सूक्तमाङ्गिरसस्य हिरण्यस्तूपस्यार्षं पवमानसोमदेवताकम् । नवमीदशम्यौ त्रिष्टुभौ । शिष्टा जगत्यः । तथा चानुक्रान्तम् - ' इषुर्न हिरण्यस्तूपोऽन्त्ये त्रिष्टुभौ ' इति । गतो विनियोगः ।।
इषु॒र्न धन्व॒न्प्रति॑ धीयते म॒तिर्व॒त्सो न मा॒तुरुप॑ स॒र्ज्यूध॑नि ।
उ॒रुधा॑रेव दुहे॒ अग्र॑ आय॒त्यस्य॑ व्र॒तेष्वपि॒ सोम॑ इष्यते ॥१
इषुः॑ । न । धन्व॑न् । प्रति॑ । धी॒य॒ते॒ । म॒तिः । व॒त्सः । न । मा॒तुः । उप॑ । स॒र्जि॒ । ऊध॑नि ।
उ॒रुधा॑राऽइव । दु॒हे॒ । अग्रे॑ । आ॒ऽय॒ती । अस्य॑ । व्र॒तेषु॑ । अपि॑ । सोमः॑ । इ॒ष्य॒ते॒ ॥१
इषुः । न । धन्वन् । प्रति । धीयते । मतिः । वत्सः । न । मातुः । उप । सर्जि । ऊधनि ।
उरुधाराऽइव । दुहे । अग्रे । आऽयती । अस्य । व्रतेषु । अपि । सोमः । इष्यते ॥१
अस्मिन् पवमानरूप इन्द्रे "मतिः मननीयास्मदीया स्तुतिः “प्रति “धीयते अस्माभिर्निधीयते वा। दधाते रूपम्। तत्र दृष्टान्तः । "इषुर्न यथेषुः शरः “धन्वन् धनुषि प्रति धीयते तद्वत् । किंच “ऊधनि सर्वस्य पोषयितृत्वेनोधःस्थानीय इन्द्रे सोमो मदार्थमस्माभिः “उप "सर्जि उपसृज्यते । कथमिव । "मातुः गोः “ऊधनि पयोधारके “वत्सो “न वत्सो यथा पयःपानार्थं सृज्यते तद्वत् । “उरुधारेव बहुविधपयोधारा गौरिव “अग्रे वत्सस्य पुरतः “आयती गच्छन्ती सती पयः “दुहे दुग्धे तथा सोऽयमिन्द्रो वत्सभूतेभ्यः स्तोतृभ्यः पुरतो गच्छन् बहुविधान् कामान् दुग्धे। किंच “अस्य एतादृशस्य “व्रतेष्वपि "सोम इष्यते यष्टृभिः प्रेर्यते खलु ॥
उपो॑ म॒तिः पृ॒च्यते॑ सि॒च्यते॒ मधु॑ मं॒द्राज॑नी चोदते अं॒तरा॒सनि॑ ।
पव॑मानः संत॒निः प्र॑घ्न॒तामि॑व॒ मधु॑मांद्र॒प्सः परि॒ वार॑मर्षति ॥२
उपो॒ इति॑ । म॒तिः । पृ॒च्यते॑ । सि॒च्यते॑ । मधु॑ । म॒न्द्र॒ऽअज॑नी । चो॒द॒ते॒ । अ॒न्तः । आ॒सनि॑ ।
पव॑मानः । स॒म्ऽत॒निः । प्र॒घ्न॒ताम्ऽइ॑व । मधु॑ऽमान् । द्र॒प्सः । परि॑ । वार॑म् । अ॒र्ष॒ति॒ ॥२
उपो इति । मतिः । पृच्यते । सिच्यते । मधु । मन्द्रऽअजनी । चोदते । अन्तः । आसनि ।
पवमानः । सम्ऽतनिः । प्रघ्नताम्ऽइव । मधुऽमान् । द्रप्सः । परि । वारम् । अर्षति ॥२
अस्मिन् पवमानरूप इन्द्रे "मतिः स्तुतिः “उपो “पृच्यते उपपृच्यते स्तोतृभिः संयोज्यते । ‘ पृची संपर्के'। तथा “मधु मदकरः सोमः इन्द्रार्थं “सिच्यते अद्भिः यवसक्तुभिश्च सिक्तो भवति । ततश्च "मन्द्राजनी। अज गतिक्षेपणयोः' इत्यस्य ल्युटि ङीपि रूपम्। मदकरस्य रसस्य प्रेरयित्री सोमधारा तस्येन्द्रस्य “आसनि आस्ये “अन्तः मध्ये “चोदते यष्टृभिः प्रेर्यते । आस्यशब्दस्य ‘ पद्दन्नोमास्°' इत्यादिना आसन्नित्यादेशः । किंच “संतनिः ग्रहादिषु सम्यग्विस्तृतः "मधुमान् मदकररसवान् "पवमानः पूयमानः सोमः “द्रप्सः द्रुतगमनशीलो यद्वा क्षिप्रंहननशीलः सन् “वारम् अविवालमयं पवित्रं परितः "अर्षति आगच्छति । तत्र दृष्टान्तः । “प्रघ्नतामिव । प्रकर्षेण हन्तॄणां योद्धॄणां संतनिः सम्यग्विसृष्टः शरो यथा शीघ्रं प्राप्यमभितो गच्छति तद्वत् ॥
अव्ये॑ वधू॒युः प॑वते॒ परि॑ त्व॒चि श्र॑थ्नी॒ते न॒प्तीरदि॑तेर्ऋ॒तं य॒ते ।
हरि॑रक्रान्यज॒तः सं॑य॒तो मदो॑ नृ॒म्णा शिशा॑नो महि॒षो न शो॑भते ॥३
अव्ये॑ । व॒धू॒ऽयुः । प॒व॒ते॒ । परि॑ । त्व॒चि । श्र॒थ्नी॒ते । न॒प्तीः । अदि॑तेः । ऋ॒तम् । य॒ते ।
हरिः॑ । अ॒क्रा॒न् । य॒ज॒तः । स॒म्ऽय॒तः । मदः॑ । नृ॒म्णा । शिशा॑नः । म॒हि॒षः । न । शो॒भ॒ते॒ ॥३
अव्ये । वधूऽयुः । पवते । परि । त्वचि । श्रथ्नीते । नप्तीः । अदितेः । ऋतम् । यते ।
हरिः । अक्रान् । यजतः । सम्ऽयतः । मदः । नृम्णा । शिशानः । महिषः । न । शोभते ॥३
“वधूयुः । वधूभूता वसतीवर्य एकधनासहिता आपः । तद्वान् सोमः "अव्ये अवेः स्वभूते “त्वचि चर्मणि "परि “पवते परितो वर्तते पूतो भवति वा । किंच "नप्तीः नप्त्रीः । नप्तृशब्दश्चतुर्थापत्यवाची । सोमस्य नप्त्रीः । सोमो ह्योषधीनामग्रे रेतो निषिञ्चति । ‘प्रजापते रेतो देवा देवानां रेतो वर्षं वर्षस्य रेत ओषधयः' (ऐ. आ. २.१.३ ) इति श्रुतेः । यद्वा । नप्तृशब्दोऽपत्यवाची । तस्यापत्यानि । सोमः सुधामयैः स्वकिरणैरोषधीर्वर्धयति । तस्मादपत्यभूताः। “अदितेः। पृथिवीनामैतत् । अदीनायाः पृथिव्या उत्पन्ना ओषधीः “ऋतं सत्यरूपं यज्ञं "यते गच्छते यजमानाय “श्रथ्नीते अग्रभागे फलिनीः कर्तुं विश्लेषयति । किंच "हरिः हरितवर्णः "यजतः सर्वैर्यष्टव्यः अत एव "संयतः ग्रहादिषु संगृहीतः "मदः। माद्यत्यनेनेति मदः सोमः । तादृशः “अक्रान् क्रामति । पात्रेष्ववतिष्ठते । यद्वा । शत्रूनतिक्रामति । क्रमेर्लुङि तिपि ‘बहुलं छन्दसि' इति इडागमाभावाद्वृद्धौ कृतायां सिज्लोपे सति हल्ङ्यादिना तिपो लोपे ‘मो नो धातोः' इति नत्वे कृते रूपम् । अत एव सोमः "नृम्णा स्वबलानि “शिशानः तीक्ष्णीकुर्वन् । अथवा शत्रुबलानि तनूकुर्वन् । "महिषो "न । महन्नामैतत् । महानिव सर्वत्र व्याप्त इव "शोभते स्वतेजसा सर्वत्र दीप्यते । यद्वा । नः संप्रत्यर्थे । इदानीमेवंगुणयुक्तो महान् सोमः शोभत इति ॥
उ॒क्षा मि॑माति॒ प्रति॑ यंति धे॒नवो॑ दे॒वस्य॑ दे॒वीरुप॑ यंति निष्कृ॒तं ।
अत्य॑क्रमी॒दर्जु॑नं॒ वार॑म॒व्यय॒मत्कं॒ न नि॒क्तं परि॒ सोमो॑ अव्यत ॥४
उ॒क्षा । मि॒मा॒ति॒ । प्रति॑ । य॒न्ति॒ । धे॒नवः॑ । दे॒वस्य॑ । दे॒वीः । उप॑ । य॒न्ति॒ । निः॒ऽकृ॒तम् ।
अति॑ । अ॒क्र॒मी॒त् । अर्जु॑नम् । वार॑म् । अ॒व्यय॑म् । अत्क॑म् । न । नि॒क्तम् । परि॑ । सोमः॑ । अ॒व्य॒त॒ ॥४
उक्षा । मिमाति । प्रति । यन्ति । धेनवः । देवस्य । देवीः । उप । यन्ति । निःऽकृतम् ।
अति । अक्रमीत् । अर्जुनम् । वारम् । अव्ययम् । अत्कम् । न । निक्तम् । परि । सोमः । अव्यत ॥४
“उक्षा रेतसः सेक्ता वृषभः पुरतः “मिमाति शब्दायते । 'माङ् माने शब्दे च ' । तं वृषभं “धेनवः गावः “प्रति "यन्ति अनुगच्छन्ति । तथा “देवस्य द्योतमानस्य “निष्कृतं संस्कृतं स्थानं “देवीः देव्यः “उप "यन्ति उपगच्छन्ति । अनेनार्धेन सोमस्तुतिश्चाभिधीयते । सोमः सन् द्रोणकलशाभिगमनकाले शब्दं करोति। तमनु धेनवः प्रीणयित्र्यः स्तुतयः पारियन्ति देवस्य स्थानं स्तुतयोऽभिगच्छन्ति । तथा सोऽयं सोमः "अर्जुनं श्वेतवर्णम् "अव्ययम् अविमयमविस्वभूतं "वारं वालं पवित्रम् "अत्यक्रमीत् अतिक्रामति । अतिक्रम्य पात्राणि गच्छतीत्यर्थः । किंच "सोमः "अत्कं "न आत्मीयं कवचमिव "निक्तम् उज्ज्वलं श्रयणद्रव्यं "परि "अव्यत परितः संवृणोति ॥
अमृ॑क्तेन॒ रुश॑ता॒ वास॑सा॒ हरि॒रम॑र्त्यो निर्णिजा॒नः परि॑ व्यत ।
दि॒वस्पृ॒ष्ठं ब॒र्हणा॑ नि॒र्णिजे॑ कृतोप॒स्तर॑णं च॒म्वो॑र्नभ॒स्मयं॑ ॥५
अमृ॑क्तेन । रुश॑ता । वास॑सा । हरिः॑ । अम॑र्त्यः । निः॒ऽनि॒जा॒नः । परि॑ । व्य॒त॒ ।
दि॒वः । पृ॒ष्ठम् । ब॒र्हणा॑ । निः॒ऽनिजे॑ । कृ॒त॒ । उ॒प॒ऽस्तर॑णम् । च॒म्वोः॑ । न॒भ॒स्मय॑म् ॥५
अमृक्तेन । रुशता । वाससा । हरिः । अमर्त्यः । निःऽनिजानः । परि । व्यत ।
दिवः । पृष्ठम् । बर्हणा । निःऽनिजे । कृत । उपऽस्तरणम् । चम्वोः । नभस्मयम् ॥५
"अमर्त्यः मनुष्यधर्मरहितः "हरिः हरितवर्णः सोमः “निर्णिजानः उदकेन शोध्यमानः सन् “अमृक्तेन । ‘मृजी शौचालंकारयोः' । अनिर्णिक्तेनापि “रुशता स्वतः शुक्लवर्णेन पयोरूपेण “वाससा “परि “व्यत परित आच्छादयति । सोमे परिपूते गव्येन पयसा मिश्रीकुर्वन्ति खलु । तदुच्यते । ततः सोऽयं सोमः “दिवः द्युलोकस्य "पृष्ठं पृष्ठभागे तिष्ठन्तमादित्यं "बर्हणा बर्हणाय पापानामुद्यमनकारिणे पापनाशिने “निर्निजे निर्नेजनाय परिपवनाय “कृत द्युलोकेऽकार्षीत् । स हि स्वदीप्त्या सर्वं निर्णेक्ति । कृत । कृणोतेर्लुङि ‘ह्रस्वात्' इति सिचो लोपः । तदेवाह । "चम्वोः । द्यावापृथिवीनामैतत् । चमन्ति भक्षयन्त्यत्र देवा मनुष्या इति । तयोः "उपस्तरणम् आच्छादनशीलं "नभस्मयम् आदित्यमयमादित्यस्य स्वभूतं तेजश्च सर्वेषां निर्णेजनाय अकार्षीत् ॥ ॥ २१ ॥
सूर्य॑स्येव र॒श्मयो॑ द्रावयि॒त्नवो॑ मत्स॒रासः॑ प्र॒सुपः॑ सा॒कमी॑रते ।
तंतुं॑ त॒तं परि॒ सर्गा॑स आ॒शवो॒ नेंद्रा॑दृ॒ते प॑वते॒ धाम॒ किं च॒न ॥६
सूर्य॑स्यऽइव । र॒श्मयः॑ । द्र॒व॒यि॒त्नवः॑ । म॒त्स॒रासः॑ । प्र॒ऽसुपः॑ । सा॒कम् । ई॒र॒ते॒ ।
तन्तु॑म् । त॒तम् । परि॑ । सर्गा॑सः । आ॒शवः॑ । न । इन्द्रा॑त् । ऋ॒ते । प॒व॒ते॒ । धाम॑ । किम् । च॒न ॥६
सूर्यस्यऽइव । रश्मयः । द्रवयित्नवः । मत्सरासः । प्रऽसुपः । साकम् । ईरते ।
तन्तुम् । ततम् । परि । सर्गासः । आशवः । न । इन्द्रात् । ऋते । पवते । धाम । किम् । चन ॥६
“सूर्यस्य "रश्मयः सर्वस्य प्रेरकस्य सुवीर्यस्य वादित्यस्य रश्मयः सर्वतो व्यापकाः किरणाः “इव “द्रावयित्नवः सर्वत्रद्रवणशीलाः “मत्सरासः मदकराः "प्रसुपः शत्रूणां प्रस्वापका हन्तारः “आशवः ग्रहेषु चमसेषु च व्याप्ताः "सर्गासः सृज्यमानाः सोमाः “ततं विस्तृतं "तन्तुं तन्तुभिः कृतं वस्त्रं “साकं सह युगपत् "परि “ईरते परितो गच्छन्ति । ते सोमाः "इन्द्रादृते इन्द्रं वर्जयित्वा अन्यत् "किं “चन “धाम देवशरीरं लक्षीकृत्य “न “पवते न गच्छति। एकवचनं छान्दसम् । न गच्छन्ति । किंत्विन्द्रस्यैव धाम प्रति गच्छन्ति । इन्द्रस्य धाम्नो यष्टव्यत्वं च ' अयाळिन्द्रस्य प्रिया धामानि ' (वा. सं. २१.४७ ) इति मन्त्रवर्णादवगम्यते ॥
सिंधो॑रिव प्रव॒णे नि॒म्न आ॒शवो॒ वृष॑च्युता॒ मदा॑सो गा॒तुमा॑शत ।
शं नो॑ निवे॒शे द्वि॒पदे॒ चतु॑ष्पदे॒ऽस्मे वाजाः॑ सोम तिष्ठंतु कृ॒ष्टयः॑ ॥७
सिन्धोः॑ऽइव । प्र॒व॒णे । नि॒म्ने । आ॒शवः॑ । वृष॑ऽच्युताः । मदा॑सः । गा॒तुम् । आ॒श॒त॒ ।
शम् । नः॒ । नि॒ऽवे॒शे । द्वि॒ऽपदे॑ । चतुः॑ऽपदे । अ॒स्मे इति॑ । वाजाः॑ । सो॒म॒ । ति॒ष्ठ॒न्तु॒ । कृ॒ष्टयः॑ ॥७
सिन्धोःऽइव । प्रवणे । निम्ने । आशवः । वृषऽच्युताः । मदासः । गातुम् । आशत ।
शम् । नः । निऽवेशे । द्विऽपदे । चतुःऽपदे । अस्मे इति । वाजाः । सोम । तिष्ठन्तु । कृष्टयः ॥७
“वृषच्युताः । वृष हिंसासंक्लेशनदानेष्वपि । वृषभिः सोमस्य दातृभिर्ऋत्विग्भिश्युनदताः परिस्रुताः “मदासः मदकारिणः सोमाः स्तुतिभिः प्राप्तव्य इन्द्रे “गातुं गमनम् "आशत प्राप्नुवन्ति । तत्र दृष्टान्तः । "सिन्धोरिव “प्रवणे । प्रगच्छन्त्युदकानि यत्रेति तत्प्रवणम् । तस्मिन् “निम्ने स्थले सिन्धोर्नद्याः “आशवः व्याप्ता आपो यथा गच्छन्ति तद्वत् । अथ प्रत्यक्षः। हे “सोम “नः अस्माकं “निवेशे स्वगृहं प्रति प्रवेशने निर्गमने वा “द्विपदे पुत्रादिकाय "चतुष्पदे गवादिकाय पशवे “शं सुखं कुरु । किंच हे सोम “अस्मे अस्मासु “वाजाः अन्नानि “कृष्टयः पुत्रादिकाः प्रजाश्च “तिष्ठन्तु । अन्नादिकं देहीत्यर्थः ॥
आ नः॑ पवस्व॒ वसु॑म॒द्धिर॑ण्यव॒दश्वा॑व॒द्गोम॒द्यव॑मत्सु॒वीर्यं॑ ।
यू॒यं हि सो॑म पि॒तरो॒ मम॒ स्थन॑ दि॒वो मू॒र्धानः॒ प्रस्थि॑ता वय॒स्कृतः॑ ॥८
आ । नः॒ । प॒व॒स्व॒ । वसु॑ऽमत् । हिर॑ण्यऽवत् । अश्व॑ऽवत् । गोऽम॑त् । यव॑ऽमत् । सु॒ऽवीर्य॑म् ।
यू॒यम् । हि । सो॒म॒ । पि॒तरः॑ । मम॑ । स्थन॑ । दि॒वः । मू॒र्धानः॑ । प्रऽस्थि॑ताः । व॒यः॒ऽकृतः॑ ॥८
आ । नः । पवस्व । वसुऽमत् । हिरण्यऽवत् । अश्वऽवत् । गोऽमत् । यवऽमत् । सुऽवीर्यम् ।
यूयम् । हि । सोम । पितरः । मम । स्थन । दिवः । मूर्धानः । प्रऽस्थिताः । वयःऽकृतः ॥८
हे सोम त्वं "वसुमत् वसुयुक्तं “हिरण्यवत् कनकादिसहितम् "अश्ववत् “गोमत् गवाश्वसहितं “यवमत् । यवो नाम धान्यविशेषः। धान्यविशिष्टं "सुवीर्यं शोभनवीर्योपेतं धनं "नः अस्मभ्यम् “आ “पवस्व आप्रापय । प्रयच्छेति यावत् । किंच हे "सोम यतस्त्वं मम पितॄणामङ्गिरसामपि पितासि ततो "यूयम् एव “मम "पितरः "स्थन भवथ । पितृबहुत्वमत्र सोमस्याभिधीयते । कीदृशाः । “दिवः द्युलोकस्य "मूर्धानः मूर्धवदुच्छ्रिताः । कर्मभिः स्वर्गादिकमलभन्तेत्यर्थः । "प्रस्थिताः सर्वदा कर्मकरणार्थं स्थिताः “वयस्कृतः हवीरूपस्यान्नस्य कर्तारः । तादृशा मम पितरस्त्वं भवसि । ।
ए॒ते सोमाः॒ पव॑मानास॒ इंद्रं॒ रथा॑ इव॒ प्र य॑युः सा॒तिमच्छ॑ ।
सु॒ताः प॒वित्र॒मति॑ यं॒त्यव्यं॑ हि॒त्वी व॒व्रिं ह॒रितो॑ वृ॒ष्टिमच्छ॑ ॥९
ए॒ते । सोमाः॑ । पव॑मानासः । इन्द्र॑म् । रथाः॑ऽइव । प्र । य॒युः॒ । सा॒तिम् । अच्छ॑ ।
सु॒ताः । प॒वित्र॑म् । अति॑ । य॒न्ति॒ । अव्य॑म् । हि॒त्वी । व॒व्रिम् । ह॒रितः॑ । वृ॒ष्टिम् । अच्छ॑ ॥९
एते । सोमाः । पवमानासः । इन्द्रम् । रथाःऽइव । प्र । ययुः । सातिम् । अच्छ ।
सुताः । पवित्रम् । अति । यन्ति । अव्यम् । हित्वी । वव्रिम् । हरितः । वृष्टिम् । अच्छ ॥९
"पवमानासः पवित्रेण पूयमानाः “एते अस्मदीयाः "सोमाः "सातिम् । ‘षण संभक्तौ । कर्मणि क्तिन् । सर्वैः संभजनीयम् "इन्द्रम् "अच्छ “प्र “ययुः प्रकर्षेण गच्छन्ति । तत्र दृष्टान्तः । "रथाइव । इन्द्रस्य रथा यथा "सातिम् । ‘षो अन्तकर्मणि' । ऊतियूति' इत्यादिना निपातितः । सीयते म्रियतेऽस्मिन्निति सातिः संग्रामः । तमच्छ तं प्रति प्रगच्छन्ति तद्वत् । किंच "सुताः ग्रावभिरभिषुताः सोमाः "अव्यम् अविवालभवं "पवित्रम् "अति "यन्ति अतीत्य गच्छन्ति । तेऽमी “हरितः हरितवर्णा अश्वाः । यद्वा । हरितस्त आदित्यवाहनरूपा अश्वा भूत्वा । “वव्रिम् । वृणोति शरीरमिति वव्रिर्जरा । ‘ आदृगमहन' इति किप्रत्ययः । सर्वाङ्गव्यापिनीं जरां “हित्वी हित्वा तरुणाः सन्तः “वृष्टिमच्छ वृष्टिं गमयितुं गच्छन्ति । हित्वी। ‘जहातेश्च क्त्वि' (पा. सू. ७.४. ४३ ) इति ह्यादेशः । ‘ स्नात्व्यादयश्च' इति छन्दसि निपातितम् ॥
इन्द॒विन्द्रा॑य बृह॒ते प॑वस्व सुमृळी॒को अ॑नव॒द्यो रि॒शादाः॑ ।
भरा॑ च॒न्द्राणि॑ गृण॒ते वसू॑नि दे॒वैर्द्या॑वापृथिवी॒ प्राव॑तं नः ॥१०
इन्दो॒ इति॑ । इन्द्रा॑य । बृ॒ह॒ते । प॒व॒स्व॒ । सु॒ऽमृ॒ळी॒कः । अ॒न॒व॒द्यः । रि॒शादाः॑ ।
भर॑ । च॒न्द्राणि॑ । गृ॒ण॒ते । वसू॑नि । दे॒वैः । द्या॒वा॒पृ॒थि॒वी॒ इति॑ । प्र । अ॒व॒त॒म् । नः॒ ॥१०
इन्दो इति । इन्द्राय । बृहते । पवस्व । सुऽमृळीकः । अनवद्यः । रिशादाः ।
भर । चन्द्राणि । गृणते । वसूनि । देवैः । द्यावापृथिवी इति । प्र । अवतम् । नः ॥१०
हे “इन्दो सोम त्वं “बृहते महते “इन्द्राय तदर्थं "पवस्व पात्रेषु क्षर । इन्द्र प्रत्यागच्छ वा । कीदृशः । "सुमृळीकः इन्द्रस्य सुष्ठु सुखयिता अत एव "अनवद्यः गर्हारहितः "रिशादाः रिशतां बाधकानामसिता । एतादृशस्त्वमिन्द्राय पवस्व । किंच “गृणते स्तुवते मह्यं "चन्द्राणि आह्लादकानि “वसूनि धनानि "भर प्रयच्छ। किंच हे "द्यावापृथिवी युवां च पवमानेन परिप्लुते सत्यौ “देवैः सुभगैर्धनैः सह “नः अस्मान् "प्रावतं प्ररक्षतम् ॥ ॥ २२ ॥
टिप्पणी
९.६९.६ सूर्यस्येव रश्मयो इति
| मण्डल ९ | |||
|---|---|---|---|