ऋग्वेदः सूक्तं ९.४६
| ← सूक्तं ९.४५ | ऋग्वेदः - मण्डल ९ सूक्तं ९.४६ अयास्य आङ्गिरसः। |
सूक्तं ९.४७ → |
| दे. पवमानः सोमः। गायत्री। |
असृग्रन्देववीतयेऽत्यासः कृत्व्या इव ।
क्षरन्तः पर्वतावृधः ॥१॥
परिष्कृतास इन्दवो योषेव पित्र्यावती ।
वायुं सोमा असृक्षत ॥२॥
एते सोमास इन्दवः प्रयस्वन्तश्चमू सुताः ।
इन्द्रं वर्धन्ति कर्मभिः ॥३॥
आ धावता सुहस्त्यः शुक्रा गृभ्णीत मन्थिना ।
गोभिः श्रीणीत मत्सरम् ॥४॥
स पवस्व धनंजय प्रयन्ता राधसो महः ।
अस्मभ्यं सोम गातुवित् ॥५॥
एतं मृजन्ति मर्ज्यं पवमानं दश क्षिपः ।
इन्द्राय मत्सरं मदम् ॥६॥
सायणभाष्यम्
‘ असृग्रन्' इति षडृ चं द्वाविंशं सूक्तम्। ऋष्याद्याः पूर्ववत् । “ असृग्रन्' इत्यनुक्रान्तम् । गतो विनियोगः ॥
असृ॑ग्रन्दे॒ववी॑त॒येऽत्या॑सः॒ कृत्व्या॑ इव ।
क्षरं॑तः पर्वता॒वृधः॑ ॥१
असृ॑ग्रन् । दे॒वऽवी॑तये । अत्या॑सः । कृत्व्याः॑ऽइव ।
क्षर॑न्तः । प॒र्व॒त॒ऽवृधः॑ ॥१
असृग्रन् । देवऽवीतये । अत्यासः । कृत्व्याःऽइव ।
क्षरन्तः । पर्वतऽवृधः ॥१
"पर्वतावृधः पर्वतैरभिषवग्रावभिर्वृद्धाः पर्वतेषु जाता वा “क्षरन्तः सोमाः “देववीतये यज्ञाय “अत्यासः अश्वाः “कृत्व्याइव यथा कर्मण्या अश्वाः तद्वत् "असृग्रन् सृज्यन्ते ।।
परि॑ष्कृतास॒ इन्द॑वो॒ योषे॑व॒ पित्र्या॑वती ।
वा॒युं सोमा॑ असृक्षत ॥२
परि॑ऽकृतासः । इन्द॑वः । योषा॑ऽइव । पित्र्य॑ऽवती ।
वा॒युम् । सोमाः॑ । अ॒सृ॒क्ष॒त॒ ॥२
परिऽकृतासः । इन्दवः । योषाऽइव । पित्र्यऽवती ।
वायुम् । सोमाः । असृक्षत ॥२
“इन्दवः यागेषु क्लिद्यमानाः “सोमाः "परिष्कृतासः परिष्कृता अलंकृताः सन्तः “पित्र्यावती पितृमती “योषेव अलंकृता कन्यका यथा वरं प्रति गच्छति तद्वत् “वायुं प्रति “असृक्षत गच्छन्ति ॥
ए॒ते सोमा॑स॒ इन्द॑वः॒ प्रय॑स्वन्तश्च॒मू सु॒ताः ।
इन्द्रं॑ वर्धंति॒ कर्म॑भिः ॥३
ए॒ते । सोमा॑सः । इन्द॑वः । प्रय॑स्वन्तः । च॒मू इति॑ । सु॒ताः ।
इन्द्र॑म् । व॒र्ध॒न्ति॒ । कर्म॑ऽभिः ॥३
एते । सोमासः । इन्दवः । प्रयस्वन्तः । चमू इति । सुताः ।
इन्द्रम् । वर्धन्ति । कर्मऽभिः ॥३
“इन्दवः दीप्ताः “प्रयस्वन्तः अन्नवन्तः “एते अस्मिन् कर्मणि वर्तमाना अमी “सोमासः सोमाः “चमू चम्वोरधिषवणफलकयोः “सुताः अभिषुताः सन्तः “कर्मभिः यागैः “इन्द्रं “वर्धयन्ति प्रीणयन्तीत्यर्थः ॥
आ धा॑वता सुहस्त्यः शु॒क्रा गृ॑भ्णीत म॒न्थिना॑ ।
गोभिः॑ श्रीणीत मत्स॒रं ॥४
आ । धा॒व॒त॒ । सु॒ऽह॒स्त्यः॒ । शु॒क्रा । गृ॒भ्णी॒त॒ । म॒न्थिना॑ ।
गोभिः॑ । श्री॒णी॒त॒ । म॒त्स॒रम् ॥४
आ । धावत । सुऽहस्त्यः । शुक्रा । गृभ्णीत । मन्थिना ।
गोभिः । श्रीणीत । मत्सरम् ॥४
हे “सुहस्त्यः शोभनहस्ता ऋत्विजः “आ “धावत । मां संप्रति आगच्छत । “मन्थिना सह “शुक्रा शुक्रं च “गृभ्णीत गृह्णीत सोमम् । “मत्सरं सोमं “गोभिः गोविकारैः पयोभिः “श्रीणीत संस्कुरुत च ॥
स प॑वस्व धनंजय प्रयं॒ता राध॑सो म॒हः ।
अ॒स्मभ्यं॑ सोम गातु॒वित् ॥५
सः । प॒व॒स्व॒ । ध॒न॒म्ऽज॒य॒ । प्र॒ऽय॒न्ता । राध॑सः । म॒हः ।
अ॒स्मभ्य॑म् । सो॒म॒ । गा॒तु॒ऽवित् ॥५
सः । पवस्व । धनम्ऽजय । प्रऽयन्ता । राधसः । महः ।
अस्मभ्यम् । सोम । गातुऽवित् ॥५
हे “धनंजय शत्रुसंबन्धिनां जनानां जेतः “सोम “गातुवित् अभीष्टमार्गस्य लम्भकः “अस्मभ्यं “महः महतः “राधसः धनस्य “प्रयन्ता प्रदाता च यः “सः त्वं “पवस्व क्षर ॥
ए॒तं मृ॑जन्ति॒ मर्ज्यं॒ पव॑मानं॒ दश॒ क्षिपः॑ ।
इन्द्रा॑य मत्स॒रं मदं॑ ॥६
ए॒तम् । मृ॒ज॒न्ति॒ । मर्ज्य॑म् । पव॑मानम् । दश॑ । क्षिपः॑ ।
इन्द्रा॑य । म॒त्स॒रम् । मद॑म् ॥६
एतम् । मृजन्ति । मर्ज्यम् । पवमानम् । दश । क्षिपः ।
इन्द्राय । मत्सरम् । मदम् ॥६
“मर्ज्यं मर्जनीयं शोध्यं “पवमानं क्षरन्तं “मत्सरं मदकरम् “एतम् इमं “मदं सोमं दशसंख्याकाः “क्षिपः अङ्गुलयः । ‘ व्रिशः क्षिपः' इत्यङ्गुलिनामसु पाठात् । इन्द्रार्थं “मृजन्ति पवित्रे शोधयन्ति ॥ ॥ ३ ॥
टिप्पणी
| मण्डल ९ | |||
|---|---|---|---|