ऋग्वेदः सूक्तं ९.१०
| ← सूक्तं ९.९ | ऋग्वेदः - मण्डल ९ सूक्तं ९.१० कश्यपोऽसितो देवलो वा। |
सूक्तं ९.११ → |
| दे. पवमानः सोमः। गायत्री। |
प्र स्वानासो रथा इवार्वन्तो न श्रवस्यवः ।
सोमासो राये अक्रमुः ॥१॥
हिन्वानासो रथा इव दधन्विरे गभस्त्योः ।
भरासः कारिणामिव ॥२॥
राजानो न प्रशस्तिभिः सोमासो गोभिरञ्जते ।
यज्ञो न सप्त धातृभिः ॥३॥
परि सुवानास इन्दवो मदाय बर्हणा गिरा ।
सुता अर्षन्ति धारया ॥४॥
आपानासो विवस्वतो जनन्त उषसो भगम् ।
सूरा अण्वं वि तन्वते ॥५॥
अप द्वारा मतीनां प्रत्ना ऋण्वन्ति कारवः ।
वृष्णो हरस आयवः ॥६॥
समीचीनास आसते होतारः सप्तजामयः ।
पदमेकस्य पिप्रतः ॥७॥
नाभा नाभिं न आ ददे चक्षुश्चित्सूर्ये सचा ।
कवेरपत्यमा दुहे ॥८॥
अभि प्रिया दिवस्पदमध्वर्युभिर्गुहा हितम् ।
सूरः पश्यति चक्षसा ॥९॥
सायणभाष्यम्
‘ प्र स्वानासः' इति नवर्चं दशमं सूक्तम् । ऋष्याद्याः पूर्ववत् । ‘प्र स्वानासः' इत्यनुक्रान्तम् । उक्तो विनियोगः ॥
प्र स्वा॒नासो॒ रथा॑ इ॒वार्वं॑तो॒ न श्र॑व॒स्यवः॑ ।
सोमा॑सो रा॒ये अ॑क्रमुः ॥१
प्र । स्वा॒नासः॑ । रथाः॑ऽइव । अर्व॑न्तः । न । श्र॒व॒स्यवः॑ ।
सोमा॑सः । रा॒ये । अ॒क्र॒मुः॒ ॥१
प्र । स्वानासः । रथाःऽइव । अर्वन्तः । न । श्रवस्यवः ।
सोमासः । राये । अक्रमुः ॥१
“प्र “स्वानासः अभिषववेलायामुपरवेषु शब्दं कुर्वन्तः “सोमासः सोमाः “रथाइव यथा शब्दं कुर्वन्तो रथा: “अर्वन्तो “न यथा शब्दं कुर्वन्तोऽश्वाः तथा “श्रवस्यवः शत्रुभ्योऽन्नमिच्छन्तः “राये। यजमानानां धनाय “अक्रमुः आगच्छन् ।
हि॒न्वा॒नासो॒ रथा॑ इव दधन्वि॒रे गभ॑स्त्योः ।
भरा॑सः का॒रिणा॑मिव ॥२
हि॒न्वा॒नासः॑ । रथाः॑ऽइव । द॒ध॒न्वि॒रे । गभ॑स्त्योः ।
भरा॑सः । का॒रिणा॑म्ऽइव ॥२
हिन्वानासः । रथाःऽइव । दधन्विरे । गभस्त्योः ।
भरासः । कारिणाम्ऽइव ॥२
सोमाः “रथाइव यथा रथास्तथा “हिन्वानासः हिन्वाना यागदेशं प्रति गच्छन्तः “भरासः भराः “कारिणामिव यथा भारवाहिनां बाह्वोर्धीयन्ते तथा “गभस्त्योः ऋत्विजां बाह्वोः। ‘ गभस्ती बाहू' इति बाहुनामसु पाठात् । “दधन्विरे धीयन्ते ॥
राजा॑नो॒ न प्रश॑स्तिभिः॒ सोमा॑सो॒ गोभि॑रञ्जते ।
य॒ज्ञो न स॒प्त धा॒तृभिः॑ ॥३
राजा॑नः । न । प्रश॑स्तिऽभिः । सोमा॑सः । गोभिः॑ । अ॒ञ्ज॒ते॒ ।
य॒ज्ञः । न । स॒प्त । धा॒तृऽभिः॑ ॥३
राजानः । न । प्रशस्तिऽभिः । सोमासः । गोभिः । अञ्जते ।
यज्ञः । न । सप्त । धातृऽभिः ॥३
“सोमासः सोमाः “प्रशस्तिभिः प्रशस्ताभिः स्तुतिरूपाभिर्वाग्भिः “राजानो “न यथा राजानः “सप्त “धातृभिः सप्त होत्राभिः “यज्ञो “न यथा च यज्ञस्तथा “गोभिः गोविकारैः पयोभिः “अञ्जते अज्यन्ते । संस्क्रियन्त इत्यर्थः ।।
परि॑ सुवा॒नास॒ इन्द॑वो॒ मदा॑य ब॒र्हणा॑ गि॒रा ।
सु॒ता अ॑र्षन्ति॒ धार॑या ॥४
परि॑ । सु॒वा॒नासः॑ । इन्द॑वः । मदा॑य । ब॒र्हणा॑ । गि॒रा ।
सु॒ताः । अ॒र्ष॒न्ति॒ । धार॑या ॥४
परि । सुवानासः । इन्दवः । मदाय । बर्हणा । गिरा ।
सुताः । अर्षन्ति । धारया ॥४
“सुवानासः सुवाना अभिषूयमाणाः “इन्दवः सोमाः “बर्हणा महत्या “गिरा स्तुतिरूपया वाचा “सुताः अभिषुताः सन्तः “मदाय मदार्थं “धारया "परि “अर्षन्ति परितो गच्छन्ति ।
आ॒पा॒नासो॑ वि॒वस्व॑तो॒ जनं॑त उ॒षसो॒ भगं॑ ।
सूरा॒ अण्वं॒ वि त॑न्वते ॥५
आ॒पा॒नासः॑ । वि॒वस्व॑तः । जन॑न्तः । उ॒षसः॑ । भग॑म् ।
सूराः॑ । अण्व॑म् । वि । त॒न्व॒ते॒ ॥५
आपानासः । विवस्वतः । जनन्तः । उषसः । भगम् ।
सूराः । अण्वम् । वि । तन्वते ॥५
“विवस्वतः इन्द्रस्य “आपानासः अपानभूताः “उषसः “भगं “जनन्तः जनयन्तः “सूराः सरन्तः सोमाः “अण्वं “वि “तन्वते । अभिषववेलायामुपरवेषु शब्दं कुर्वन्ति ॥ ॥ ३४ ॥
अप॒ द्वारा॑ मती॒नां प्र॒त्ना ऋ॑ण्वन्ति का॒रवः॑ ।
वृष्णो॒ हर॑स आ॒यवः॑ ॥६
अप॑ । द्वारा॑ । म॒ती॒नाम् । प्र॒त्नाः । ऋ॒ण्व॒न्ति॒ । का॒रवः॑ ।
वृष्णः॑ । हर॑से । आ॒यवः॑ ॥६
अप । द्वारा । मतीनाम् । प्रत्नाः । ऋण्वन्ति । कारवः ।
वृष्णः । हरसे । आयवः ॥६
"मतीनां स्तुतीनां “कारवः कर्तार ऋत्विजः “प्रत्नाः पुराणाः “वृष्णः सेचकस्य सोमस्य “हरस आहरस आहर्तारश्च “आयवः मनुष्याः “द्वारा यज्ञस्य द्वाराणि "अप “ऋण्वन्ति ।।
स॒मी॒ची॒नास॑ आसते॒ होता॑रः स॒प्तजा॑मयः ।
प॒दमेक॑स्य॒ पिप्र॑तः ॥७
स॒म्ऽई॒ची॒नासः॑ । आ॒स॒ते॒ । होता॑रः । स॒प्तऽजा॑मयः ।
प॒दम् । एक॑स्य । पिप्र॑तः ॥७
सम्ऽईचीनासः । आसते । होतारः । सप्तऽजामयः ।
पदम् । एकस्य । पिप्रतः ॥७
“समीचीनासः समीचीनाः “जामयः जामिसदृशाः “एकस्य सोमस्य “पदं स्थानं "पिप्रतः पूरयन्तः “सप्त “होतारः सप्त होत्रकाः “आसते यज्ञ उपविशन्ति ॥
नाभा॒ नाभिं॑ न॒ आ द॑दे॒ चक्षु॑श्चि॒त्सूर्ये॒ सचा॑ ।
क॒वेरप॑त्य॒मा दु॑हे ॥८
नाभा॑ । नाभि॑म् । नः॒ । आ । द॒दे॒ । चक्षुः॑ । चि॒त् । सूर्ये॑ । सचा॑ ।
क॒वेः । अप॑त्यम् । आ । दु॒हे॒ ॥८
नाभा । नाभिम् । नः । आ । ददे । चक्षुः । चित् । सूर्ये । सचा ।
कवेः । अपत्यम् । आ । दुहे ॥८
"नाभिं यज्ञस्य नाभिभूतं सोमं “नः अस्माकं “नाभा नाभौ अहम् “आ “ददे । पिबामीत्यर्थः । पीतसोमानामस्माकं चक्षुश्चित् चक्षुरपि “सूर्ये “सचा संगतं भवति । किंच “कवेः क्रान्तकर्मणः सोमस्य “अपत्यम्' अंशुम् “आ “दुहे आपूरयामि । ।
अ॒भि प्रि॒या दि॒वस्प॒दम॑ध्व॒र्युभि॒र्गुहा॑ हि॒तं ।
सूरः॑ पश्यति॒ चक्ष॑सा ॥९
अ॒भि । प्रि॒या । दि॒वः । प॒दम् । अ॒ध्व॒र्युऽभिः॑ । गुहा॑ । हि॒तम् ।
सूरः॑ । प॒श्य॒ति॒ । चक्ष॑सा ॥९
अभि । प्रिया । दिवः । पदम् । अध्वर्युऽभिः । गुहा । हितम् ।
सूरः । पश्यति । चक्षसा ॥९
"सूरः सुवीर्य इन्द्रः “चक्षसा चक्षुषा “दिवः दीप्तस्यात्मनः “प्रिया प्रियं “पदम् “अध्वर्युभिः “गुहा गुहायां हृदये “हितं निहितं पीतं सोममपि “अभि “पश्यति ।। ॥ ३५ ॥
टिप्पणी
९.१०.१ प्र स्वानासो इति
साम १११९
| मण्डल ९ | |||
|---|---|---|---|