ऋग्वेदः सूक्तं ९.८१
| ← सूक्तं ९.८० | ऋग्वेदः - मण्डल ९ सूक्तं ९.८१ वसुर्भारद्वाजः |
सूक्तं ९.८२ → |
| दे. पवमानः सोमः। जगती, ५ त्रिष्टुप्। |
प्र सोमस्य पवमानस्योर्मय इन्द्रस्य यन्ति जठरं सुपेशसः ।
दध्ना यदीमुन्नीता यशसा गवां दानाय शूरमुदमन्दिषुः सुताः ॥१॥
अच्छा हि सोमः कलशाँ असिष्यददत्यो न वोळ्हा रघुवर्तनिर्वृषा ।
अथा देवानामुभयस्य जन्मनो विद्वाँ अश्नोत्यमुत इतश्च यत् ॥२॥
आ नः सोम पवमानः किरा वस्विन्दो भव मघवा राधसो महः ।
शिक्षा वयोधो वसवे सु चेतुना मा नो गयमारे अस्मत्परा सिचः ॥३॥
आ नः पूषा पवमानः सुरातयो मित्रो गच्छन्तु वरुणः सजोषसः ।
बृहस्पतिर्मरुतो वायुरश्विना त्वष्टा सविता सुयमा सरस्वती ॥४॥
उभे द्यावापृथिवी विश्वमिन्वे अर्यमा देवो अदितिर्विधाता ।
भगो नृशंस उर्वन्तरिक्षं विश्वे देवाः पवमानं जुषन्त ॥५॥
सायणभाष्यम्
‘प्र सोमस्य' इति पञ्चर्चं चतुर्दशं सूक्तम् । ऋषिदेवते पूर्ववत् । अन्त्या त्रिष्टुप् शिष्टा जगत्यः । ‘प्र सोमस्य' इत्यनुक्रान्तम् । गतो विनियोगः ॥
प्र सोम॑स्य॒ पव॑मानस्यो॒र्मय॒ इंद्र॑स्य यंति ज॒ठरं॑ सु॒पेश॑सः ।
द॒ध्ना यदी॒मुन्नी॑ता य॒शसा॒ गवां॑ दा॒नाय॒ शूर॑मु॒दमं॑दिषुः सु॒ताः ॥१
प्र । सोम॑स्य । पव॑मानस्य । ऊ॒र्मयः॑ । इन्द्र॑स्य । य॒न्ति॒ । ज॒ठर॑म् । सु॒ऽपेश॑सः ।
द॒ध्ना । यत् । ई॒म् । उत्ऽनी॑ताः । य॒शसा॑ । गवा॑म् । दा॒नाय॑ । शूर॑म् । उ॒त्ऽअम॑न्दिषुः । सु॒ताः ॥१
प्र । सोमस्य । पवमानस्य । ऊर्मयः । इन्द्रस्य । यन्ति । जठरम् । सुऽपेशसः ।
दध्ना । यत् । ईम् । उत्ऽनीताः । यशसा । गवाम् । दानाय । शूरम् । उत्ऽअमन्दिषुः । सुताः ॥१
“पवमानस्य पूयमानस्य “ऊर्मयः रसप्रवाहाः "इन्द्रस्य “जठरं “प्र “यन्ति प्रगच्छन्ति । “सुपेशसः सुरूपा ऊर्मय इति संबन्धः । “यत् यदा “ईम् एते “सुताः अभिषुताः सोमाः “गवां “यशसा बलभूतेन “दध्ना सह “उन्नीताः सन्तः “दानाय यजमानविषयाभिमतदानाय “शूरं विक्रान्तमिन्द्रम् “उदमन्दिषुः उन्मादयन्ति तदा जठरं यन्ति ॥
अच्छा॒ हि सोमः॑ क॒लशाँ॒ असि॑ष्यद॒दत्यो॒ न वोळ्हा॑ र॒घुव॑र्तनि॒र्वृषा॑ ।
अथा॑ दे॒वाना॑मु॒भय॑स्य॒ जन्म॑नो वि॒द्वाँ अ॑श्नोत्य॒मुत॑ इ॒तश्च॒ यत् ॥२
अच्छ॑ । हि । सोमः॑ । क॒लशा॑न् । असि॑स्यदत् । अत्यः॑ । न । वोळ्हा॑ । र॒घुऽव॑र्तनिः । वृषा॑ ।
अथ॑ । दे॒वाना॑म् । उ॒भय॑स्य । जन्म॑नः । वि॒द्वान् । अ॒श्नो॒ति॒ । अ॒मुतः॑ । इ॒तः । च॒ । यत् ॥२
अच्छ । हि । सोमः । कलशान् । असिस्यदत् । अत्यः । न । वोळ्हा । रघुऽवर्तनिः । वृषा ।
अथ । देवानाम् । उभयस्य । जन्मनः । विद्वान् । अश्नोति । अमुतः । इतः । च । यत् ॥२
असौ “सोमः “कलशान् “अच्छ अभिमुखम् “असिष्यदत् स्यन्दते । क इव । “अत्यो “न “वोळ्हा रथस्य वाहकोऽश्व इव । स यथा स्वगन्तव्यमभिगच्छति तद्वत् । यद्वा । अयमुत्तरत्र दृष्टान्तः । “वोळ्हा अश्व इव "रघुवर्तनिः लघुगमनः “वृषा वर्षकश्च । “अथ अपि च “देवानां सोमसजुषाम् “उभयस्य उभयविधं "जन्मनः जातं “विद्वान् जानन् असिष्यदत् कलशान् । किं तदुभयं जन्मेति उच्यते । यद्देवजातम् “अमुतः द्युलोकात् “इतश्च अस्माद्भूलोकाच्च “अश्नोति व्याप्नोति यज्ञम् । तस्योभयस्य जातं विद्वानिति संबन्धः ॥
आ नः॑ सोम॒ पव॑मानः किरा॒ वस्विंदो॒ भव॑ म॒घवा॒ राध॑सो म॒हः ।
शिक्षा॑ वयोधो॒ वस॑वे॒ सु चे॒तुना॒ मा नो॒ गय॑मा॒रे अ॒स्मत्परा॑ सिचः ॥३
आ । नः॒ । सो॒म॒ । पव॑मानः । कि॒र॒ । वसु॑ । इन्दो॒ इति॑ । भव॑ । म॒घऽवा॑ । राध॑सः । म॒हः ।
शिक्ष॑ । व॒यः॒ऽधः॒ । वस॑वे । सु । चे॒तुना॑ । मा । नः॒ । गय॑म् । आ॒रे । अ॒स्मत् । परा॑ । सि॒चः॒ ॥३
आ । नः । सोम । पवमानः । किर । वसु । इन्दो इति । भव । मघऽवा । राधसः । महः ।
शिक्ष । वयःऽधः । वसवे । सु । चेतुना । मा । नः । गयम् । आरे । अस्मत् । परा । सिचः ॥३
“आ “किर सर्वतो “विक्षिप “नः अस्मभ्यं हे “सोम “पवमानः पूयमानस्त्वम् । किम् । “वसु वासकं धनं गवादिरूपम् । किंच “इन्दो दीप्त हे सोम “मघवा धनवांस्त्वं “महः महतः “राधसः धनस्य “भव दातेति शेषः । तथा हे “वयोधः अन्नस्य धातः सोम “वसवे वासकाय परिचरते मह्यं “चेतुना प्रकृष्टेन प्रज्ञानेन “सु सुखं कल्याणं “शिक्ष देहि । “नः अस्मभ्यं प्रदेयं “गयं धनम् “अस्मत् "आरे अस्मत्तो दूरं “मा “परा “सिचः मा प्रेरय ॥
आ नः॑ पू॒षा पव॑मानः सुरा॒तयो॑ मि॒त्रो ग॑च्छंतु॒ वरु॑णः स॒जोष॑सः ।
बृह॒स्पति॑र्म॒रुतो॑ वा॒युर॒श्विना॒ त्वष्टा॑ सवि॒ता सु॒यमा॒ सर॑स्वती ॥४
आ । नः॒ । पू॒षा । पव॑मानः । सु॒ऽरा॒तयः॑ । मि॒त्रः । ग॒च्छ॒न्तु॒ । वरु॑णः । स॒ऽजोष॑सः ।
बृह॒स्पतिः॑ । म॒रुतः॑ । वा॒युः । अ॒श्विना॑ । त्वष्टा॑ । स॒वि॒ता । सु॒ऽयमा॑ । सर॑स्वती ॥४
आ । नः । पूषा । पवमानः । सुऽरातयः । मित्रः । गच्छन्तु । वरुणः । सऽजोषसः ।
बृहस्पतिः । मरुतः । वायुः । अश्विना । त्वष्टा । सविता । सुऽयमा । सरस्वती ॥४
“सुरातयः सुदानाः ”सजोषसः संगताः पूषादयो देवाः “आ “गच्छन्तु “नः अस्मान् अस्माकं यज्ञं वा । तथा “सुयमा । यम्यते नियम्यत इति यमो विग्रहः । सुविग्रहा “सरस्वती चागच्छतु ॥
उ॒भे द्यावा॑पृथि॒वी वि॑श्वमि॒न्वे अ॑र्य॒मा दे॒वो अदि॑तिर्विधा॒ता ।
भगो॒ नृशंस॑ उ॒र्वं१॒॑तरि॑क्षं॒ विश्वे॑ दे॒वाः पव॑मानं जुषंत ॥५
उ॒भे इति॑ । द्यावा॑पृथि॒वी इति॑ । वि॒श्व॒मि॒न्वे इति॑ वि॒श्व॒म्ऽइ॒न्वे । अ॒र्य॒मा । दे॒वः । अदि॑तिः । वि॒ऽधा॒ता ।
भगः॑ । नृऽशंसः॑ । उ॒रु । अ॒न्तरि॑क्षम् । विश्वे॑ । दे॒वाः । पव॑मानम् । जु॒ष॒न्त॒ ॥५
उभे इति । द्यावापृथिवी इति । विश्वमिन्वे इति विश्वम्ऽइन्वे । अर्यमा । देवः । अदितिः । विऽधाता ।
भगः । नृऽशंसः । उरु । अन्तरिक्षम् । विश्वे । देवाः । पवमानम् । जुषन्त ॥५
“विश्वमिन्वे । इन्वतिर्व्याप्तिकर्मा । सर्वव्यापिन्यौ “उभे “द्यावापृथिवी द्यावापृथिव्यौ अर्यमादयस्त्रयश्च भगश्च “नृशंसः नृभिः शंसनीयः “उर्वन्तरिक्षं च “विश्वे “देवाः च "पवमानं पूयमानं सोमं “जुषन्त सेवन्ते ॥ ॥ ६ ॥
| मण्डल ९ | |||
|---|---|---|---|