ऋग्वेदः सूक्तं ९.६
| ← सूक्तं ९.५ | ऋग्वेदः - मण्डल ९ सूक्तं ९.६ कश्यपोऽसितो देवलो वा। |
सूक्तं ९.७ → |
| दे. पवमानः सोमः। गायत्री। |
मन्द्रया सोम धारया वृषा पवस्व देवयुः ।
अव्यो वारेष्वस्मयुः ॥१॥
अभि त्यं मद्यं मदमिन्दविन्द्र इति क्षर ।
अभि वाजिनो अर्वतः ॥२॥
अभि त्यं पूर्व्यं मदं सुवानो अर्ष पवित्र आ ।
अभि वाजमुत श्रवः ॥३॥
अनु द्रप्सास इन्दव आपो न प्रवतासरन् ।
पुनाना इन्द्रमाशत ॥४॥
यमत्यमिव वाजिनं मृजन्ति योषणो दश ।
वने क्रीळन्तमत्यविम् ॥५॥
तं गोभिर्वृषणं रसं मदाय देववीतये ।
सुतं भराय सं सृज ॥६॥
देवो देवाय धारयेन्द्राय पवते सुतः ।
पयो यदस्य पीपयत् ॥७॥
आत्मा यज्ञस्य रंह्या सुष्वाणः पवते सुतः ।
प्रत्नं नि पाति काव्यम् ॥८॥
एवा पुनान इन्द्रयुर्मदं मदिष्ठ वीतये ।
गुहा चिद्दधिषे गिरः ॥९॥
सायणभाष्यम्
‘मन्द्रया' इति नवर्चं षष्ठं सूक्तं काश्यपस्यासितस्य देवलस्य वार्षं गायत्रं पवमानसोमदेवताकम् ॥
मं॒द्रया॑ सोम॒ धार॑या॒ वृषा॑ पवस्व देव॒युः ।
अव्यो॒ वारे॑ष्वस्म॒युः ॥१
म॒न्द्रया॑ । सो॒म॒ । धार॑या । वृषा॑ । प॒व॒स्व॒ । दे॒व॒ऽयुः ।
अव्यः॑ । वारे॑षु । अ॒स्म॒ऽयुः ॥१
मन्द्रया । सोम । धारया । वृषा । पवस्व । देवऽयुः ।
अव्यः । वारेषु । अस्मऽयुः ॥१
हे “सोम “वृषा कामानां वर्षिता “देवयुः देवकामः “अस्मयुः अस्मत्कामश्च “अव्यः अवेः “वारेषु वालेषु दशापवित्रे “मन्द्रया मदकरया “धारया पवस्व क्षर ॥
अ॒भि त्यं मद्यं॒ मद॒मिंद॒विंद्र॒ इति॑ क्षर ।
अ॒भि वा॒जिनो॒ अर्व॑तः ॥२
अ॒भि । त्यम् । मद्य॑म् । मद॑म् । इन्दो॒ इति॑ । इन्द्रः॑ । इति॑ । क्ष॒र॒ ।
अ॒भि । वा॒जिनः॑ । अर्व॑तः ॥२
अभि । त्यम् । मद्यम् । मदम् । इन्दो इति । इन्द्रः । इति । क्षर ।
अभि । वाजिनः । अर्वतः ॥२
हे "इन्दो सोम त्वम् “इन्द्रः ईश्वरः “इति कृत्वा “त्यं तं “मद्यं मदकरं “मदं रसम् “अभि “क्षर वर्ष । “वाजिनः बलवतः “अर्वतः अश्वांश्च अस्मदर्थम् अभि क्षरेत्यर्थः । ।
अ॒भि त्यं पू॒र्व्यं मदं॑ सुवा॒नो अ॑र्ष प॒वित्र॒ आ ।
अ॒भि वाज॑मु॒त श्रवः॑ ॥३
अ॒भि । त्यम् । पू॒र्व्यम् । मद॑म् । सु॒वा॒नः । अ॒र्ष॒ । प॒वित्रे॑ । आ ।
अ॒भि । वाज॑म् । उ॒त । श्रवः॑ ॥३
अभि । त्यम् । पूर्व्यम् । मदम् । सुवानः । अर्ष । पवित्रे । आ ।
अभि । वाजम् । उत । श्रवः ॥३
हे सोम “सुवानः अभिषूयमाणस्त्वं “पूर्व्यं प्रत्नं “त्यं तं प्रसिद्ध “मदं मदकरं रसं "पवित्रे “आ समन्तात् "अभि “अर्ष अभिगमय । “वाजं बलमस्मान् “अभि अर्ष । “उत अपि च “श्रवः अन्नमभ्यर्ष ।।
अनु॑ द्र॒प्सास॒ इंद॑व॒ आपो॒ न प्र॒वता॑सरन् ।
पु॒ना॒ना इंद्र॑माशत ॥४
अनु॑ । द्र॒प्सासः॑ । इन्द॑वः । आपः॑ । न । प्र॒ऽवता॑ । अ॒स॒र॒न् ।
पु॒ना॒नाः । इन्द्र॑म् । आ॒श॒त॒ ॥४
अनु । द्रप्सासः । इन्दवः । आपः । न । प्रऽवता । असरन् ।
पुनानाः । इन्द्रम् । आशत ॥४
“द्रप्सासः द्रुतगतयः “पुनानाः क्षरन्तः “इन्दवः सोमाः “प्रवता प्रवणेन मार्गेण “आपो “न आप इव "इन्द्रम् “अनु “असरन् अनुगच्छन्ति । “आशत व्याप्नुवन्ति च ।।
यमत्य॑मिव वा॒जिनं॑ मृ॒जंति॒ योष॑णो॒ दश॑ ।
वने॒ क्रीळं॑त॒मत्य॑विं ॥५
यम् । अत्य॑म्ऽइव । वा॒जिन॑म् । मृ॒जन्ति॑ । योष॑णः । दश॑ ।
वने॑ । क्रीळ॑न्तम् । अति॑ऽअविम् ॥५
यम् । अत्यम्ऽइव । वाजिनम् । मृजन्ति । योषणः । दश ।
वने । क्रीळन्तम् । अतिऽअविम् ॥५
“अत्यविं दशापवित्रमतिक्रम्य “वने अरण्ये “क्रीळन्तं वर्तमानं “यं सोमं “दश दशसंख्याकाः “योषणः स्त्रियः। अङ्गुलय इत्यर्थः। तथा च निगमान्तरं - ‘तमीमण्वीः समर्य आ गृभ्णन्ति योषणो दश' (ऋ. सं. ९.१.७ ) इति । “वाजिनं बलिनम् “अत्यमिव अश्वमिव “मृजन्ति परिचरन्ति । उत्तरया सहान्वयः ॥ ॥ २६ ॥
तं गोभि॒र्वृष॑णं॒ रसं॒ मदा॑य दे॒ववी॑तये ।
सु॒तं भरा॑य॒ सं सृ॑ज ॥६
तम् । गोभिः॑ । वृष॑णम् । रस॑म् । मदा॑य । दे॒वऽवी॑तये ।
सु॒तम् । भरा॑य । सम् । सृ॒ज॒ ॥६
तम् । गोभिः । वृषणम् । रसम् । मदाय । देवऽवीतये ।
सुतम् । भराय । सम् । सृज ॥६
“वृषणं कामानां वर्षितारं “देववीतये देवानां पानाय "मदाय “सुतम् अभिषुतं “तं “रसं “भराय संग्रामाय “गोभिः पयोभिः “सं “सृज संयोजय ।।
दे॒वो दे॒वाय॒ धार॒येंद्रा॑य पवते सु॒तः ।
पयो॒ यद॑स्य पी॒पय॑त् ॥७
दे॒वः । दे॒वाय॑ । धार॑या । इन्द्रा॑य । प॒व॒ते॒ । सु॒तः ।
पयः॑ । यत् । अ॒स्य॒ । पी॒पय॑त् ॥७
देवः । देवाय । धारया । इन्द्राय । पवते । सुतः ।
पयः । यत् । अस्य । पीपयत् ॥७
“देवाय द्योतमानाय “इन्द्राय "सुतः अभिषुतः “देवः द्योतमानः सोमः “धारया “पवते क्षरति । “यत् यस्मात् “अस्य सोमस्य “पयः “पीपयत् इन्द्रमाप्यायितवत् । तस्माद्धारया पवत इत्यर्थः ।।
आ॒त्मा य॒ज्ञस्य॒ रंह्या॑ सुष्वा॒णः प॑वते सु॒तः ।
प्र॒त्नं नि पा॑ति॒ काव्यं॑ ॥८
आ॒त्मा । य॒ज्ञस्य॑ । रंह्या॑ । सु॒स्वा॒नः । प॒व॒ते॒ । सु॒तः ।
प्र॒त्नम् । नि । पा॒ति॒ । काव्य॑म् ॥८
आत्मा । यज्ञस्य । रंह्या । सुस्वानः । पवते । सुतः ।
प्रत्नम् । नि । पाति । काव्यम् ॥८
"यज्ञस्य “आत्मा आत्मभूतः “सुतः अभिषुतः सोमः “सुष्वाणः यजमानेभ्यः कामान् प्रेरयन “रंह्या वेगेन “पवते क्षरति । “प्रत्नं पुरातनं “काव्यम् आत्मनः कवित्वं च “नि “पाति अभिरक्षति ॥
ए॒वा पु॑ना॒न इं॑द्र॒युर्मदं॑ मदिष्ठ वी॒तये॑ ।
गुहा॑ चिद्दधिषे॒ गिरः॑ ॥९
ए॒व । पु॒ना॒नः । इ॒न्द्र॒ऽयुः । मद॑म् । म॒दि॒ष्ठ॒ । वी॒तये॑ ।
गुहा॑ । चि॒त् । द॒धि॒षे॒ । गिरः॑ ॥९
एव । पुनानः । इन्द्रऽयुः । मदम् । मदिष्ठ । वीतये ।
गुहा । चित् । दधिषे । गिरः ॥९
हे “मदिष्ठ अतिशयेन मदकर सोम “इन्द्रयुः इन्द्रकामस्त्वं “वीतये इन्द्रस्य पानाय “एव एवं “मदं “पुनानः क्षरन् “गुहा गुहायाम् । यज्ञशालायामित्यर्थः । “गिरः “चित् शब्दानपि “दधिषे । अभिषववेलायामुपरवेषु धारयसि । करोषीत्यर्थः ॥ ॥ २७ ॥
टिप्पणी
| मण्डल ९ | |||
|---|---|---|---|